مهمترین نکات تهیه و تنظیم گزارشات فصلی (۱۶۹)

تمامی‌بنگاه‌های اقتصادی، طبق ماده 169 قانون مالیاتی می‌بایست گزارش خرید و فروش فصلی را در بازه زمانی مقرر از طریق سامانه معاملات فصلی الکترونیکی ارسال کنند.

تعیین میزان مالیات شرکتها و اینکه مالیات به چه چیزهایی تعلق می‌گیرد فقط در تشخیص و تصمیم سازمان امور مالیاتی است. از این رو سازمان امور مالیاتی بر کلیه در آمدها و رویداد‌های مالی شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی می‌تواند مالیات تعیین کند. این سازمان می‌تواند برای کلیه دفاتر قانونی شامل دفتر روزنامه، دفتر کل، دفتر هزینه‌ها و درآمد‌ها و نیز صورت حساب‌ها مالیات تعیین نماید. این مالیات بر اساس گزارش خرید و فروش فصلی یا همان معاملات فصلی خرید و فروش در طول مدتی مشخص تعیین می‌شود. سازمان امور مالیاتی با استناد به گزارش و معاملات فصلی است که متوجه، فرار مالیاتی و کتمان مالیات می‌شود.

معاملات فصلی چیست؟

در تعریف معاملات فصلی باید گفت به کلیه مراودات مالی فعالان اقتصادی در یک فصل، معاملات فصلی گفته می‌شود. 
این مراودات عبارتند از:

• کلیه اطلاعات مربوط به خرید و فروش
• قراردادهای بازرگانی، پیمانکاری و حق العمل کاری
• اطلاعات مربوط به صادارات و واردات اعم از بیمه و حمل و نقل بار
• اجاره
• خرید و فروش سکه طلا و ارز

صورت معاملات فصلی چیست؟

بر اساس قانون مالیاتهای مستقیم ایران، مودیان مشمول موظفند کلیه گزارشات مربوط به مراودات مالی خود را تحت عنوان صورت معاملات فصلی در مهلت زمانی مشخصی در سامانه سازمان مالیاتی ثبت و ارسال نمایند.

قانون صورت معاملات فصلی

بر اساس مواد 169 و 169 مکرر ق.م.م، کلیه مشمولین ارسال گزارشات فصلی، موظف به اجرای تکالیف زیر هستند:

• صدور صورتحساب برای تمامی معاملات خود
•  درج کلیه اطلاعات خود و طرف معامله در صورتحساب‌ها و قراردادها
•  ارسال فهرست معاملات و قراردادها به سازمان مالیاتی در مهلت مقرر
•  نگهداری دفاتر و اسناد و مدارک مربوط به معاملات

قانون حد نصاب معاملات کوچک

مودیان مشمول ارسال معاملات فصلی خرید و فروش، می‌توانند برای خریدهای تا میزان 5 درصد مبلغ حد نصاب معاملات کوچک، موضوع تبصره 1 ماده 3 قانون برگزاری مناقصات، معاملات مذکور را طی یک سطر به صورت تجمیعی در معاملات فصلی به شرح (معاملات کمتر از 5% مبلغ حد نصاب) درج نمایند.

اهمیت معاملات فصلی در حسابداری

ارسال لیست گزارشات فصلی که با عناوینی مانند معاملات فصلی 169، گزارش خرید و فروش فصلی نیز شناخته می‌شود، یک روش ابراز درآمدها و هزینه‌ها به سازمان مالیاتی است. این کار با هدف ایجاد فضای شفاف مالی و مالیاتی، پیشگیری از فرار مالیاتی و یا کتمان درآمد مودیان با پیگیری انجام معاملات از هر دو طرف معامله انجام می‌شود.

نحوه ارسال معاملات فصلی

ارسال فهرست معاملات فصلی به صورت الکترونیکی (غیرحضوری) انجام می‌شود. سازمان مالیاتی برای ارسال اطلاعات گزارشات فصلی دو روش برخط و غیربرخط به شرح زیر در نظر گرفته است.

روش های ارسال صورت معاملات فصلی

روشهای ارسال اطلاعات گزارش فصلی عبارت است از:

1. روش آنلاین: (online) ارسال معاملات فصلی در سامانه مالیاتی
2. روش غیر آنلاین: (offline) ارسال گزارشات فصلی با نرم افزار  TTMS

 شیوه کار به این صورت است که پس از ثبت اطلاعات در سامانه الکترونیکی ارسال صورت معاملات مودیان مالیاتی به یکی از دو روش فوق و تایید اطلاعات با استفاده از “ثبت نهایی” گزارش شما برای سازمان ارسال می‌شود؛ پس از آن تنها یک بار امکان ویرایش اطلاعات برای مودیان وجود دارد.

به دلیل پرتکرار شدن سوالات درباره نحوه تنظیم گزارش فصلی به شکل اصولی و همچنین ارسال بی‌نقص اطلاعات برای سامانه سازمان مالیاتی، تصمیم گرفتیم با تهیه دوره غیر حضوری آموزش گام به گام صورت معاملات فصلی، سطح آگاهی حسابداران و مدیران مالی را بالاتر ببریم و به آن‌ها در ثبت دقیق اطلاعات گزارشات فصلی کمک کنیم.

 نکته

دقت نمایید که ارسال صورت معاملات فصلی ماده 169 مکرر تنها به صورت غیرحضوری امکان پذیر است و هیچ راهکاری برای ارسال حضوری وجود ندارد.

مهلت ارسال صورت معاملات فصلی

دوره مالی تکمیل و ارسال گزارشات فصلی خرید و فروش همان گونه که از نامش پیداست، به صورت فصلی یا سه ماهه تعریف شده است. به این ترتیب، مودیان مشمول موظفند در مهلت ارسال معاملات فصلی مشخص شده پس از پایان فصل، نسبت به تکمیل و ارسال گزارشات مربوط به کلیه مراودات مالی خود را به سازمان مالیاتی اقدام نمایند.

مشمولین ارسال صورت معاملات فصلی

بر اساس آیین نامه اجرایی تبصره (۳) ماده (۱۶۹) قانون مالیات‌های مستقیم، مشمولین ماده 169 معاملات فصلی به شرح زیر هستند:

•  کلیه اشخاص حقوقی
•  صاحبان مشاغلی كه حسب نوع و یا حجم فعالیت جزو مشاغل گروه اول مالیاتی در گروه بندی جدید مودیان، موضوع ماده 2 آیین نامه اجرایی ماده 95 قانون مالیاتها، محسوب می‌شوند

 نکته

دقت کنید که بر اساس دادنامه شماره 2461 تا 2463 دیوان عدالت اداری و همچنین بخشنامه ۲۱۰/۴۹۳۵۷ مورخ ۹۸/۱۰/۱، بند ج ماده 9 آیین نامه اجرایی تبصره 3 ماده 169 ق.م.م ابطال شد. به عبارت دیگر، صاحبان مشاغلی که مشمول اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده هستند، تنها در صورتی که جز گروه اول مالیاتی هستند مشمول ارسال معاملات فصلی اشخاص حقیقی خواهند شد. در غیر این صورت الزامی برای گزارش اطلاعات خرید و فروش‌های خود ندارند.

چه اطلاعاتی در معاملات فصلی درج می شود؟

مودیان مکلفند در صورت معاملات فصلی ماده 169 کلیه اطلاعات مربوط به معاملات و قراردادهای خود را بر اساس استانداردهای سازمان مالیاتی ثبت و گزارش نمایند. این اطلاعات بر اساس نوع معامله یا قرارداد متفاوت است؛ اما درج اطلاعات زیر در کلیه گزارش‌ها ضروری است:

• اطلاعات هویتی و مکانی طرفین معامله یا قرارداد
• اطلاعات مربوط به مجوزهای فعالیت طرفین معامله یا قرارداد
• اطلاعات مربوط به معاملات و قراردادهای طرفین معامله
• اطلاعات مالی و پولی و اعتباری و سرمایه‌ای
• اطلاعات مربوط به دارایی‌ها، اموال و املاک و نقل و انتقال آنها
• موارد مربوط به ارزش افزوده

همچنین برای مواردی نظیر صادرات یا واردات درج اطلاعاتی نظیر ارز مورد استفاده و نرخ برابری آن و یا اطلاعات و مجوزهای مربوط به ورود یا خروج قانونی موضوع معامله از جمله شماره کوتاژ اظهارنامه گمرکی و شماره اختصاصی اشخاص خارجی طرف قرارداد (جهت واردات) الزامی است.

معافیت های گزارش فصلی

بر اساس پنجمین فصل از آیین نامه اجرایی تبصره (3) ماده 169 (اصلاحی مصوب 1394/04/31 قانون مالیات های مستقیم)، مودیان الزامی به درج موارد زیر در فهرست ارسالی گزارشات فصلی خود ندارند:

•  خرید و فروش و سود و کارمزد اوراق بهادار
•  خرید و فروش سهام و سهم الشرکه و حق تقدم سهام یا سهم‌الشرکه
•  سود و کارمزد و جریمه‌های بانکها، صندوق تعاون، صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی، موسسات اعتباری غیربانکی مجاز و صندوق‌های قرض‌الحسنه
•  حق عضویت اعضای مجامع حرفه‌ای، احزاب و انجمن‌ها و تشکل‌های غیردولتی دارای مجوز از مراجع ذی‌صلاح
• کمک‌ها، جوایز و هدایای بلاعوض
•  مبالغی که تحت عناوین جریمه یا خسارت، انواع عوارض و مالیات (به استثنا مالیات و عوارض قانون مالیات بر ارزش افزوده) حق ثبت، حق تمبر مالیاتی، حقوق گمرکی و موارد مشابه، به دستگاه‌های اجرائی پرداخت می‌شود
•  سود سهام و سهم الشرکه
•  حقوق و دستمزد پرداختی موضوع فصل سوم از باب سوم قانون مالیات‌های مستقیم؛ (اگر مبالغ پرداختی برای پرسنلی باشد که در فهرست حقوق بگیران قرار دارند، در اجرای ماده 169 مکرر قانون مالیات های مستقیم الزامی به ارائه مبالغ پرداختی به ایشان نیست و موارد مذکور در زمره مالیات بر حقوق محسوب می‌شود)
•  وجوه پرداختی بابت حق نگهداری (شارژ) ساختمان محل فعالیت و آبونمان‌های پرداختی
•  مواردی که معامله محسوب نمی‌شوند و یا معاملاتی که با مشاغل فصل چهارم باب سوم قانون مالیات های مستقیم و اشخاص حقوقی نباشد، مشمول ارسال فهرست معاملات فصلی نیست. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
  • وام بانکی
  • هزینه استهلاک
  • هزینه حقوق موضوع تبصره ماده 86 حقوق قانون مالیات‌های مستقیم
  • بیمه تامین اجتماعی

 نکته

معافیت کالا و خدمات ماده 9 تا 12 قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده، به معاملات فصلی ربطی ندارد. در واقع معافیت این کالاها و خدمات، آنها را از ثبت سند معاملات فصلی در سامانه گزارشات فصلی خارج نخواهد کرد.

جرائم تخلف در صورت معاملات فصلی

علیرغم اینکه ثبت و ارسال گزارشات خرید و فروش فصلی مشمول پرداخت مالیات نیست، عدم ارسال صورت معاملات و یا تخلف در ثبت دقیق و شفاف معاملات، مشمول پرداخت جرایم معاملات فصلی است. بخشی از این جرایم به شرح جدول زیر است:

 نکته

اصلاح صورت معاملات فصلی ارسال شده، تنها در صورتی که در مهلت تعیین شده انجام شود، مشمول جریمه نخواهد بود.

تفاوت صورت معاملات فصلی با ارزش افزوده

از آنجا که دوره مالی معاملات فصلی و ارزش افزوده هر دو به صورت فصلی تعریف می‌شود، گاهی عده‌ای این دو را یکسان در نظر می‌گیرند. در صورتی که گزارشات فصلی و مالیات ارزش افزوده با هم متفاوت هستند.

 مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیرمستقیم است که با نرخ مشخصی از کالاها و خدمات مشمول این قانون دریافت می‌شود. همچنین مهلت تسلیم اطلاعات آن که در قالب اظهارنامه ارزش افزوده ارسال می‌شود، 15 روز پس از پایان هر فصل و مهلت پرداخت مالیات متعلق بر اساس قانون دائمی تا پایان ماه پس از انقضای دوره مالیاتی مذکور (فصل مذکور) است.

 صورت معاملات فصلی یک تکلیف مالیاتی است که در جهت شفافیت بیشتر فضای مالی و مالیاتی انجام می‌شود. در واقع ارائه گزارشات فصلی بار تازه‌ای از پرداخت مالیات بر دوش مودیان تحمیل نخواهد نمود؛ به بیان دیگر در قانون، مالیاتی تحت عنوان مالیات معاملات فصلی تعریف نشده است. همچنین مهلت مقرر برای ارسال گزارشات فصلی، با مهلت ارسال ارزش افزوده متفاوت است.

مهم ترین شرط گزارشات فصلی

مهم‌ترین شرط برای تایید صحت گزارشات فصلی و استناد به آنها، تطابق اظهارنامه ارزش افزوده با گزارشات فصلی و اظهارنامه عملکرد است. به عبارت دیگر، مجموع مبالغ مذکور در گزارشات یک ساله معاملات فصلی در زمینه خرید و فروش و درآمد و هزینه باید با مبالغ مذکور در اظهارنامه ارزش افزوده و اظهارنامه عملکرد مطابقت داشته باشد.

5 نکته مهم درباره صورت معاملات فصلی 169 

1-نحوه گزارش فاکتور برگشتی در معاملات فصلی

• ثبت فاکتور برگشتی به عنوان یک فاکتور جدید در فصلی که برگشت خورده
• انتخاب گزینه “برگشتی”

2-خرید از اشخاص حقوقی در گزارشات فصلی

• انتخاب گزینه “مشمول ثبت نام مالیاتی”
• ثبت مجموع فاکتورها به صورت تجمعی (جمع فاکتورهای یک شخص)

نکته: فاکتورهای مربوط به اشخاص حقوقی حتی اگر مبلغ آنها کمتر از حد نصاب باشد، باید به صورت تجمعی ثبت شود؛ ثبت تجمیعی در معاملات فصلی مربوط به اشخاص حقیقی است. 

3- تکلیف صورتحساب خرید بالای 5٪ حد نصاب در گزارشات فصلی

اگر مجموع صورتحساب خرید بیشتر از حد نصاب معاملات کوچک باشد:

• انتخاب گزینه “مشمول نظام مالیاتی”
• ثبت مجموع فاکتورهای خرید از یک شخص حقیقی در یک رکورد با تمام مشخصات

اما اگر مجموع صورتحساب خرید کمتر از حد نصاب معاملات کوچک باشد:

• ثبت مجموع فاکتورها به صورت تجمیع 5%

حد نصاب گزارشات فصلی معاملات کوچک برای سال 1400 معادل 32,500,000 ريال بود؛ اما حد نصاب معاملات کوچک 1401 هنوز اعلام نشده است.

4- اهمیت تاریخ پرداخت و زمان معامله

ملاک تشخیص زمان معامله در معاملات فصلی و ارزش افزوده به صورت زیر است:

• گزارش معاملات ماده 169 مکرر: تاریخ پرداخت
• ارزش افزوده: تاریخ انجام معامله

بنابراین وجود مغایرت در این مورد در صورت وجود اسناد و مدارک مستند موجب رد دفاتر قانونی نخواهد شد.

5- مشمولین گزارش تحمیعی خرید

گزارش تجمیعی برای خرید برای دو گزینه میسر است:

الف) مشمولین ماده 81 ق.م.م (درآمد حاصل از کلیه فعالیتهای کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغان‌داری، احیای مراتع و جنگلها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات از پرداخت مالیات معاف هستند)

ب) افرادی که ملزم به ثبت نام نیستند

کلام آخر

ارسال صورت معاملات فصلی یکی از مهم‌ترین تکالیف مالیاتی مودیان است. این تکلیف اگرچه پرداخت مالیات به دنبال ندارد، اما معیاری برای تعیین مالیات مودیان خواهد بود؛ به همین خاطر، از اهمیت ویژه‌ای برای سازمان مالیاتی برخوردار است؛ و عدم اجرای دقیق تکالیف و یا اجرای آنها در زمان نامناسب، جرایم سنگینی برای مشمولین آن به دنبال دارد. از آنجا که تهیه و تنظیم گزارشات فصلی پیچیدگی‌های خود را دارد، برای تکمیل و ارسال نیازمند کسب مهارت و آموزش‌های مناسب در این حوزه هستید؛ تا بی‌اطلاعی شما منجر به مطالبه مالیات غیرمنصفانه از شما نشود.