مالیات نوعی هزینه اجتماعی است که مردم به دلیل بهره برداری از امکانات و منابع کشور ملزم به پرداخت هستند. به عبارت بهتر پرداخت مالیات به نوعی انتقال بخشی از درآمد جامعه به دولت است. مالیات و روند دریافت آن از مهم ترین ابزارهای سیسات های مالی در هر نظام اقتصادی کشورهای مختلف دنیا است.
اگر دریافت مالیات در کشور قدرتمند و عادلانه باشد، نظام اقتصادی حاکم بر کشور نیز قوی و کار آمد خواهد بود. از سوی دیگر زمانی که دریافت مالیات بر پایه عدالت اجتماعی باشد، باعث حرکت موتور محرک توسعه پایدار کشور می شود. نظام مالیاتی جزو پایه های اصلی ایجاد توازن و تعادل در بخش های مختلف اقتصادی است.
عدالت چیست:
عدالت مفهومی گسترده است که تعاریف زیادی دارد، اصل عدل و عدالت در دین اسلام در کنار اصول دیگری چون توحید، نبوت، امامت و معاد است. دولت اسلامی ایران با در راستای اجرای عدالت اجتماعی و با در نظر گرفتن تمهیداتی مانند نرخ صفر مالیاتی به کالاهای اساسی، معافیت های مالیاتی و کارهایی از این قبیل به گسترش عدل و عدالت در جامعه قدم برمی دارد.
پیشنهاد می کنیم، مقاله شرکت تعاونی و وظایف بازرسین آن را مطالعه کنید.
عدالت مالیاتی:
یکی از اصول و حقوق مالیاتی اصل عدالت و برابری است پرداخت مالیات نیز در جامعه باید به صورت عادلانه باشد و مردم باید بر اساس سه اصل برابری، همگانی و تناسب مالیات های وضع شده را پرداخت نمایند.
آدام اسمیت در سال 1776 در کتاب ثروت ملل اصول مالیات عادلانه و مترقی برای نظام مالیاتی مطلوب را بیان نموده است. اصول چهارگونه آدام اسمیت به شرح زیر است:
- اصل عدالت و برابری: بار مالیات باید به صورت عادلانه بین مردم تقسیم شود و به توانایی پرداخت مالیات دهنده بستگی داشته باشد.
- اصل صرفه جویی: بر اساس این اصل، در جمع آوری مالیات باید حداکثر صرفه جویی به عمل آید و هزینه جمع‌آوری آن به حداقل ممکن برسد.
- اصل معین و مشخص بودن: میزان مالیات پرداختی باید مشخص بوده و شیوه پرداخت آن نیز باید به طور روشن و شفاف بیان شود.
- اصل سهولت: پرداخت مالیات از سوی مالیات دهندگان باید با رضایت کامل باشد و بدون هیچ گونه اعمال فشار بوده و افراد با رضایت خاطر مالیات را پرداخت نمایند و تسهیلاتی برای ایجاد انگیزه نیز باید در نظر گرفته شود.
اصول اساسی عدالت مالیاتی:
با توجه به بررسی های به عمل آمده و قوانین چهارگانه آدام اسمیت، برقراری عدالت مالیاتی در واقعیت با رعایت چند اصل اساسی امکان پذیر است.
۱) نرخ مالیات باید به گونه‌ای باشد که همه افراد به خصوص ثروتمندان و شرکت‌ها به صورت عادلانه مالیات خود را پرداخت کنند. بدین معنی که ثروتمندانی که از منافع ملی بیشتر استفاده کرده‌اند و ثروت بیشتری به دست آورده‌اند، باید سهم بیشتری در پرداخت مالیات داشته باشند.
۲) درآمدهای مالیاتی باید برای سرمایه‌گذاری های باارزش و در جهت ثبات در اقتصاد مصرف شود.
۳) نظام مالیاتی عادلانه باید به ساخت یک جامعه عادلانه‌تر و کاهش نابرابری که به واسطه معافیت‌های مالیاتی ثروتمندان ایجاد شده است، کمک کند. اصلاح قوانین مالیاتی در راستای عدالت باید سبب بهره‌مندی و منفعت بیشتر برای خانواده‌های کم‌درآمد شود. سیاست‌های مالیاتی باید به گونه‌ای باشد که کارگران کم‌درآمد تحت فشار بیشتری برای پرداخت مالیات قرار نگیرند.
پیشنهاد می کنیم، مقاله مالیات قطعی عملکرد را مطالعه کنید.
عدالت مالیاتی افقی چیست:
از نظر کارشناسان حوزه اقتصاد، عدالت مالیاتی افقی نوعی سیستم دریافت مالیات است که براساس آن باید برای اشخاص و افراد مشمول پرداخت مالیات شرایط برابر و مشابهی ایجاد شود. برای دستیابی به عدالت مالیاتی افقی، باید شرایط یکسانی برای تمام افراد جامعه ایجاد کرد به عبارت دیگر رفتار برابر با اشخاص در موقعیت برابر باید داشت، هر چند منابع درآمدی افراد از از طریق مختلف باشد.
عدالت مالیاتی عمودی چیست:
برابری عمودی یکی از تئوری‌های مهم مالیاتی است که مفهوم یکسانی با اصل توان پرداخت مالیاتی دارد. برابری عمودی بیان می‌کند کسانی که درآمد بیشتری دارند باید مالیات بیشتری بپردازند. در واقع برای تحقق برابری عمودی، باید نرخ مالیات برای افراد با درآمدهای مختلف یکسان نباشد و با افزایش درآمد آن‌ها تصاعدی شود.
هدف از عدالت عمودی مالیاتی این است که به توانایی و عدم توانایی پرداخت مالیات توسط برخی از شهروندان جامعه که وضعیت اقتصادی محروم‌تر از دیگران دارند، توجه شود. برابری عمودی را می‌توان به عنوان توجیهی برای مالیات منصفانه در نظر گرفت زیرا بر اساس آن سازمان‌ها، شرکت‌ها و افرادی که درآمد بالاتری دارند، باید مالیات بیشتری نسبت به افراد کم درآمد بپردازند.
برابری عمودی پذیرفته شده‌ترین تئوری مالیاتی در کشورهای مختلف جهان است چرا که در آن اخذ مالیات با توجه به توانایی پرداخت مالیات دهندگان انجام می‌شود. طرفداران برابری عمودی این باورند که افراد ثروتمندتر از خدمات دولتی بهره بیشتری می‌برند و بنابراین باید مالیات بیشتری به نسبت خدماتی که دریافت می‌کنند پرداخت کنند.
پیشنهاد می کنیم، مقاله انواع مالیات در ایران را مطالعه کنید.
عدالت مالیاتی در ایران:
در ایران دولت نیرومندترین بازوی اقتصادی است و چالش هایی زیادی پیش رو دارد. مالیات از عناصر اساسی دولت برای کنترل اقتصاد در چارچوب سیاست ها کلان اقتصادی است. دولت باید بتواند علاوه بر تامین مخارج خود سیاست های کلان اقتصادی را نیز مشخص نماید.
دولت برای تامین عدالت مالیاتی در ایران معافیت هایی در نظر گرفته که برای برخی مشاغل اعمال می شود این معافیت ها به منظور کاهش فشار برای اقشار کم درامد جامعه است.
