فرار مالیاتی و پیامدهای آن چیست؟ (انواع جرایم مالیاتی)

مالیات ابزار نیرومندی است که با کاربرد صحیح آن میتوان تحوالت اساسی در اقتصاد و اجتماع به وجود آورد. پیشرفت اقتصادی کشورها وابستگی زیادی به برنامه مالیاتی آنها دارد. درآمدهای مالیاتی مطمئن‌ترین و سالم‌ترین نوع درآمد برای دولت ها به حساب می‌آید.

فرار مالیاتی معمولاً آسان‌تر از فعالیت‌های مجرمانه‌ی ناهنجار دیگر، در بین شرکت‌ها و افراد قابل اثبات هستند. دولت همچنین می‌تواند، کلاه‌برداران مالیاتی را به جرم فرار و عدم پرداخت مالیات محکوم و به پرداخت جریمه فرار مالیاتی وادار کند. بنابراین پرداخت مالیات بر اساس اصول تعیین شده اداره مالیات و در زمان مشخص در تمامی کشورها جز اصول مهم شهروندی و جهت رفاه عمومی تعبیه شده است.

فرار مالیاتی یعنی چه؟

به تعریف ساده، هرگونه اقدام و تلاش قانونی و غیرقانونی برای پرداخت نکردن تمام یا بخشی از مالیات، فرار مالیاتی گفته می شود. افراد به دلایل مختلفی دست به فرار مالیاتی می زنند. برخی مالیات صادرشده برای درآمد خود را واقعی و منصفانه نمی دانند، برخی به هر دلیلی قصد پرداخت کردن آن را ندارند وبرخی دیگر نمی دانند که در حال انجام فعل فرار مالیاتی هستند.

اگر فرد درآمد خود را به دولت کمتر نشان دهد، مشمول پرداخت مالیات کمتری نیز خواهد شد. این همان دلیلی است که شرکت ها و افراد را به سمت فرار مالیاتی سوق می دهد. در متن قانون اساسی و در بندهای ۱۹۹ و ۲۰۰ قانون مالیات های مستقیم چنین آمده است:
«هر شخص حقیقی یا حقوقی که به‌ موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مؤدیان دیگر هست در صورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسئولیت تضامنی که با مؤدی در پرداخت مالیات خواهد داشت مشمول جریمه‌ ای معادل ۲۰ درصد مالیات پرداخت ‌نشده خواهد بود.»
همچنین در تبصره یک این ماده ۱۹۹ قانون نیز چنین آمده است:
«در مواردی که مکلفین به کسر مالیات، وزارتخانه، شرکت یا مؤسسه دولتی یا شهرداری باشد مسئولین امر مشمول مجازات مقرر طبق قانون تخلفات اداری خواهند بود.»

مثال هایی از فرار مالیاتی:

1- مخفی کردن فعالیت اقتصادی و درآمد. به عنوان مثال هستند کسانی که بدون ثبت شرکت و عدم اظهار به اداره مالیات مشغول به فعالیت بوده و سالانه سودهای کلانی از طریق کسب وکار خود به دست می آورند ولی تکالیف قانونی خود را انجام نمی دهند.

2- پنهان کردن مدارک و غیر قابل دسترس قراردادن اطلاعات درآمدی و اقتصادی خود و سایر افراد وابسته به آن فعالیت از دسترسی ممیزان مالیاتی. به عنوان مثال بعضی از شرکتها دو دفتره هستند و بخشی ازدرآمدهای خود به صورت پنهانی ثبت می کنند.

3- ارائه مدارک و اسناد مالی غیر واقعی. به عنوان مثال بخشی از افراد که فاکتورهای هزینه ای غیر واقعی ساخته و در دفاتر ثبت میکنند تا درآمد واقعی خود را کاهش دهند.

4- همکاری با سایر افراد در پنهان کردن میزان درآمد واقعی به عنوان مثال خرید و فروشی بین طرفین رخ میدهد که با توافق و برای اینکه مالیات عملکرد و ارزش افزوده را پرداخت نکنند از صدور فاکتور برای هم خودداری میکنند وپرداختها از طریق حسابهایی غیر از حساب شرکت انجام میشود.

5- در نظرگرفتن کالای سالم به عنوان ضایعات و عدم ثبت فروش آن ها در دفاتر.

6- ثبت خرید و فروش به نام افراد غیرواقعی. به عنوان مثال ثبت فاکتور برای خریدار و فروشنده با کد ملی و اسامی غیر واقعی.

7-تنظیم فعالیت‌های خود طوری که گویا مشمول معافیت مالیاتی است.

8- حساب سازی و ثبت فروش یا درآمد در حساب های بستانکاران، جاری شرکا و غیره.

9- خارج کردن دارایی های مستهلک شده در زمان واگذاری یا انحلال به منظور کتمان درآمد و فروش آن ها.

10- جایگزین کردن مواد اولیه ارزان قیمت به جای مواد گران قیمت.

مجازات برای مجرمان فرار مالیاتی:

اگر نمی دانید مجازات فرار مالیاتی چیست و می‌خواهید بدانید که پرداخت نکردن مالیات چه عواقبی دارد این بخش را از دست ندهید. مجازات عدم پرداخت مالیات از ۳ ماه تا یک سال حبس تعزیری است؛ بنابراین، اگر فردی در ابتدای ارتکاب به جرایم مالیاتی باشد و پیش از آنکه این جرم‌ها کشف شود به میل خود آن را اعلام کند و به اسناد و مدارک رو صلاح کند؛ تعقیب کیفری نخواهد شد؛ اما بعد از کشف جرم، به مجازات فرار مالیاتی و شروع به جرم فرار مالیاتی از 3 ماه تا یک سال حبس تعزیری محکوم خواهد شد. حال اگر در جریان تعقیب کیفری و قبل از صدور حکم قطعی به جرم خود جهت راهنمایی مأمور قانون اقرار کند؛ مشمول تخفیف مجازات خواهد داشت.

مجازات فرار مالیاتی برای اشخاص حقیقی:

حبس بیش از ۶ ماه تا ۲ سال، جزای نقدی بیش از دو میلیون تا ۸ میلیون تومان، شلاق از ۳۱ ضربه تا ۷۴ ضربه، محرومیت از حقوق اجتماعی برای بیش از ۶ ماه تا ۵ سال، انتشار حکم محکومیت قطعی در رسانه‌ها، پرداخت اصل مالیات به همراه جریمه‌های قانونی و جبران ضرر و زیان وارده به دولت.

مجازات فرار مالیاتی برای اشخاص حقوقی:

ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی برای مدت ۶ ماه تا ۲ سال،  ممنوعیت از صدور برخی اسناد تجاری همچنین برخی از اشخاص که موظف به گزارش دادن فرار مالیاتی هستند، اما این کار را انجام نمی‌دهند.

وقتی اشخاص حقوقی یعنی شرکت‌ها و مؤسسات دست به فرار مالیاتی می‌زنند، در واقع یک شخص حقیقی که سمت مدیرعامل، کارمند یا هر سمت دیگری را در آن شرکت داشته است، این کار را انجام داده‌است. در این حالت علاوه بر این که آن شرکت به مجازات قانونی محکوم خواهد شد، برای این شخص نیز جداگانه مجازات تعیین می‌شود. نکته قابل توجه آن که در برخی موارد گزارش نکردن فرار مالیاتی هم جرم است.

طبق قانون اگر حسابرسان، حسابداران، مأموران مالیاتی و کارکنان بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری مطلع شوند که شخص یا اشخاصی مرتکب جرم فرار مالیاتی شده‌اند، اما آن را گزارش نکنند به ۶ ماه حبس، پرداخت ۲ میلیون تومان جزای نقدی، ۳۱ ضربه شلاق و محرومیت از حقوق اجتماعی برای مدت ۶ ماه محکوم خواهند شد. اشخاص عادی هم می‌توانند در صورت مواجه شدن با فرار مالیاتی آن را گزارش کنند، اما گزارش نکردن آن‌ها جرم نیست.

دلایل فرار مالیاتی اشخاص و فرار مالیاتی شرکت‌ ها:

گزارشی که از سوی مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی ایران تهیه‌شده، ضمن اشاره به پیامدهای فرارمالیاتی، هشت عامل اصلی نقش‌آفرین در فرار مالیاتی نیز شناسایی‌ شده‌اند که عبارت‌اند از:

• عدم تنوع پایه‌های مالیاتی و ترکیب نامناسب درآمدهای مالیاتی
• وجود معافیت های مالیاتی وسیع و متنوع
• تعدد، پیچیدگی و ابهام در قوانین، مقررات و فرآیندهای مالیاتی
• افزایش فساد و گستردگی بخش غیررسمی اقتصاد
• عدم اعتماد مردم به کارایی و اثربخشی دولت
• فرهنگ مالیاتی ضعیف
• فقدان نظام جامع اطلاعات مالیاتی
• مشکلات ساختار اقتصاد

پیامدهای فرار مالیاتی چیست؟

دور زدن مالیات اشخاص حقوقی به معنای سرپیچی از پرداخت مالیات توسط شرکت‌ها و سازمان‌ها است. این‌کار ممکن است از طرف یکی از افراد مرتبط مانند مدیرعامل، مدیر حساب‌داری یا هریک از کارمندان صورت گیرد. اما نکته مهم این است که در اینکه چه فردی مرتکب جرم شده است تفاوتی ندارد و درنهایت کل شرکت مجازات خواهد شد.

علاوه‌بر اینکه برای فرد خاطی نیز مجازاتی معین می‌شود. همچنین اگر فرد یا افرادی از رخ دادن جرم دور زدن مالیات توسط فرد یا افرادی دیگر مطلع باشند و این موضوع را به مراجع مربوط گزارش نکنند نیز شریک جرم محسوب می‌شوند. مجازات این نوع دور زدن مالیات ممنوعیت فعالیت شرکت برای ۶ ماه ۲ سال است. مجازات فرد خاطی نیز از ۶ ماه تا دو سال حبس تعزیری است. همچنین این فرد تا دو سال از فعالیت‌های شغلی و تجاری محروم می‌شود.

برای شرکای جرم فرار مالیاتی حداقل حکم صادره برای فرد خاطی درنظر گرفته می‌شود که از ۳ تا ۶ ماه حبس تعزیری و پرداخت جریمه نقدی است. همچنین شرکت موظف به پرداخت عین مالیات پرداخت نشده و ضرر وارده به دولت به دلیل دور زدن مالیات است.

پیشنهاد می‌شود مقاله مجازات فرار مالیاتی را مطالعه کنید

چه کسانی می‌توانند علیه مرتکبان اقامه دعوا و اعلام جرم کنند؟

اعلام جرائم و اقامه دعوا علیه مرتکبان جرائم مزبور نزد مراجع قضایی از طریق دادستانی انتظامی مالیاتی و سایر مراجع قانونی صورت می‌گیرد.

معرفی جرائم مالیاتی

در ذیل برخی از جرایم مالیاتی که مهم و مورد استفاده می باشد را ذکر می نماییم:

جرایم مالیات مستقیم:

طبق ماده ۱۹۲ قانون مالیات های مستقیم، مؤدیانی که درآمد خود را کتمان کرده و هزینه های غیرواقعی را در اظهارنامه خود قید کنند، مشمول جریمه غیرقابل بخشش معادل ۳۰ درصد مالیات متعلق برای اشخاص حقوقی و جریمه نقدی ۱۰ درصدی برای اشخاص حقیقی خواهند بود.

جرایم مالیات حقوق:

1- عدم ارائه لیست حقوق در موعد مقرر یا ارائه با تاخیر آن معادل 2 درصد کل حقوق پرداختی

2- عدم پرداخت به موقع مالیات حقوق یا تاخیر آن معادل 20 درصد مالیات پرداخت نشده

جرایم مالیات بر ارزش افزوده:

مؤدیان مالیاتی در صورت انجام ندادن تکالیف مقرر در این قانون ویا در صورت تخلف از مقررات این قانون، علاوه بر پرداخت مالیات متعلق وجریمه تأخیر، مشمول جریمه ای به شرح زیر خواهند بود:
۱- عدم ثبت نام مؤدیان در مهلت مقرر معادل هفتاد وپنج درصد (۷۵%) مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نامه یا شناسایی حسب مورد.
۲- عدم صدور صورتحساب معادل یک برابر مالیات متعلق.
۳- عدم درج صحیح قیمت در صورتحساب معادل یک برابر مابه التفاوت مالیات متعلق.
۴- عدم درج وتکمیل اطلاعات صورتحساب طبق نمونه اعلام شده معادل بیست وپنج درصد (۲۵%) مالیات متعلق.
۵- عدم تسلیم اظهارنامه از تاریخ ثبت نام یا شناسایی به بعد حسب مورد، معادل پنجاه درصد (۵۰%) مالیات متعلق.
۶- عدم ارائه دفاتر یا اسناد ومدارک حسب مورد معادل بیست وپنج درصد (۲۵%) مالیات متعلق.

جدول جرایم مالیاتی:

راهکارهای کاهش مالیات در مقابل فرار مالیاتی:

استفاده از روشهای غیرقانونی برای جلوگیری از پرداخت مالیات فرار مالیاتی محسوب شده و جرم است در حالی که می‌توان از راهکارهای قانونی برای کاهش مالیات استفاده نمود که در مقاله راهکارهای کاهش درآمد مشمول مالیات به برخی از این راهکارها اشاره شده است.

تنها راه مقابله با فرار مالیاتی:

مهم‌ترین قوانینی که برای برخورد با فرار مالیاتی وجود دارد، قانون مالیات‌های مستقیم است. قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال ۱۳۴۵ می‌باشد که پس از انقلاب، متناسب با ساختارهای سیاسی و اجتماعی کشور، تغییر و تحولات بسیاری داشته که بیشترین اصلاحات آن مربوط به سال ۱۳۶۶ بوده و برای آخرین بار نیز در سال تیرماه سال جاری مورد بازنگری مجلس قرار گرفت.

مهم‌ترین قوانینی که برای برخورد با فرار مالیاتی در ایران وجود دارد، قانون مالیات‌های مستقیم است. قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال ۱۳۴۵ می‌باشد که پس از انقلاب، متناسب با ساختارهای سیاسی و اجتماعی کشور، تغییر و تحولات بسیاری داشته که بیشترین اصلاحات آن مربوط به سال ۱۳۶۶ بوده و برای آخرین بار نیز در سال تیرماه سال جاری مورد بازنگری مجلس قرار گرفت.

در طول سال‌های مختلف همواره موضوع توجه به تعریف جرم فرار مالیاتی و قوانین کیفری ناظر بر آن مورد توجه مقنن بوده است؛ اما علی‌رغم همه این اصلاحات، خلأهای جدی در مقابله با راه های فرار مالیاتی وجود داشته تا جایی که مقنن سعی کرده است این نقص و خلأ در برخورد با فرار مالیاتی را در قوانین دیگر تا حدی برطرف کند.

از جمله قوانین جدیدالتصویب که موضوع فرار مالیاتی در آنها به عنوان جرم مورد توجه قرار گرفته است؛ می‌توان به قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ و قانون ارتقای سلامت اداری اشاره کرد.

به طور قطع تقویت نظام کیفری حاکم بر رفتارهای مالیاتی و برطرف نمودن خلأها و نارسایی‌های این حوزه کشور ما را در دستیابی به اهداف تعیین شده در سند چشم‌انداز و سیاست‌های کلان اقتصادی به ویژه در تحقق سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی یاری می‌کند.