اقتصاد کلان چیست و مفاهیم کلیدی آن چه هستند؟

اقتصاد کلان شاخه‌ای از علم اقتصاد است که با کارایی، ساختار، رفتار و تصمیم‌گیری اقتصاد در سطح کلان سروکار دارد؛ که این شامل اقتصاد ملی، منطقه‌ای و جهانی می‌شود. اقتصاد کلان و اقتصاد خرد، یک جفت بخش‌بندی اقتصادی هستند که توسط رگنر فریش ابداع شده‌است و عمومی‌ترین بخش‌بندی در اقتصاد هستند. در مقایسه با اقتصاد کلان، اقتصاد خرد شاخه‌ای از علم اقتصاد است که به مطالعه رفتار اشخاص و بنگاه‌ها در تصمیم‌گیری‌ها و کنش‌ها میان این افراد و بنگاه‌ها در بازارهای به دقت تعریف شده، می‌پردازد. 

اقتصاد دارای دو شاخه خرد و کلان می باشد که اقتصاد کلان، به منظور بررسی متغیر های کلان اقتصادی شکل گرفته است و از لحاظ گوناگونی به تشریح آنها می پردازد. متغیر های کلان اقتصادی دارای انواع مختلفی می باشند که در زیر به مهم ترین آنها اشاره می شود:

• تورم
• بیکاری
• تولید نا خالص داخلی
• و…

مفهوم اقتصاد کلان:

اقتصاد کلان به صورت کلی به مطالعه اقتصاد می‌پردازد. بخشی از اقتصاد که در سطح کلان مطالعه می‌شود و عوامل کلی اقتصاد و نحوه تعامل آن‌ها. اقتصاد کلان به مطالعه پدیده‌های اقتصادی در سطح کشوری و بین‌المللی مانند تورم، سطح قیمت، نرخ رشد اقتصادی، درآمد ملی، جی دی پی و تغییرات وضعیت بیکاری می‌پردازد.

اقتصاد کلان مدرن از «جان مینارد کینز» (John Maynard Keynes) و کتاب منتشر شده توسط او در سال ۱۹۳۶ میلادی - تحت عنوان - «نظریه کلی اشتغال، بهره و پول» (The General Theory of Employment, Interest and Money) برگرفته شده است.

چند نمونه از الگو های رفتاری:

• رفتار مصرف کننده
• رفتار تولید کننده
• نهاده های تولید
• عرضه
• خرید و فروش

اما در اقتصاد کلان، موضوع کمی پیچیده تر می شود و به موارد زیر رسیدگی می کنند.

• سرمایه گذاری
• رشد اقتصادی
• رشد نا خالص ملی
• بیکاری
• تورم
• شاخص کل بورس
• پس انداز

پس می توان نتیجه گرفت که دامنه عملکرد اقتصاد در دو سطح خرد و کلان، به صورت زیر می باشد:

• دامنه عمل اقتصاد کلان، بررسی وضعیت اقتصادی در سطح کلی
• دامنه عمل اقتصاد خرد، بررسی وضعیت اقتصادی در سطح قیمت و خرید و فروش

در اقتصاد خرد و کلان، نظریه های جمعی وجود دارند که به وسیله آنها به تجزیه و تحلیل رویداد ها در کسب و کار، ارزیابی واکنش خریداران و روند پول و سرمایه در بازار، پرداخته می شود.

پیشنهاد می‌شود مقاله تعریف اقتصاد را مطالعه کنید

اصطلاحات در اقتصاد کلان:

در زیر به مهم ترین اصطلاحات در اقتصاد کلان اشاره شده است.

پس انداز:

پس‌انداز (به انگلیسی:Saving) به عنوان درآمدی تعریف می‌شود که خرج نمی‌شود یا مصرفی است که معوق می‌شود. روش‌های پس‌انداز شامل کنار گذاشتن پول در حساب سپرده، حساب بازنشستگی، صندوق سرمایه‌گذاری یا به صورت پول نقد است. پس‌انداز همچنین شامل کاهش مخارج مانند هزینه‌های مکرر می‌شود.

سرمایه گذاری:

یکی از مباحث ماکرواکونومی است که به تجزیه و تحلیل سرمایه گذاری ثابت و موجودی انبار ها می پردازد.

بازار مالی:

بازار مالی بازاری است که در آن افراد حقیقی و حقوقی می‌توانند به معامله اوراق ضمانت مالی، کالا و دیگر دارایی‌های مثلی (عوض دار) با هزینه مبادلاتی پایین، و در قیمت‌هایی که تابع عرضه و تقاضا هستند، بپردازند. اوراق ضمانت شامل سهام، اوراق قرضه و برخی کالاها (شامل فلزات گرانبها یا محصولات کشاورزی) می‌شوند.

مخارج ملی:

مجموع مخارج مصرفی خانوار ها و مخارج سرمایه گذاری را مخارج ملی گویند.

ریزش:

پس اندازی که به عنوان سرمایه گذاری، از سوی خانوار ها به سمت بازار مالی می رود را ریزش می نامند.

تزریق:

مقدار پولی که به صورت سرمایه گذاری از بازار های مالی به سمت بنگاه های تولیدی و خدماتی جهت راه اندازی کسب و کار و کسب درآمد، هدایت می شود را اصطلاحا تزریق می گویند.

تولید ناخالص ملی:

تولید ناخالص ملی (Gross national product) (اختصاری GNP)، یک متغیر جریان بوده که در ایران یعنی ارزش ریالی سالانه تمامی کالاها و خدمات نهایی تولید شده به قیمت‌های جاری (بازار) در اقتصاد ملی.

روش محاسبه تولید نا خالص ملی GNP:

تولین نا خالص ملی را با روش های زیر محاسبه می کنند:

• ارزش افزوده
• هزینه ای
• درآمدی

تولید نا خالص داخلی:

تولید ناخالص داخلی عبارت است از ارزش بازاری (ارزش پولی) تمامی کالا‌ها و خدمات نهایی تولید شده در داخل مرز‌های یک کشور طی یک دوره زمانی خاص. تولید ناخالص داخلی معیاری برای نشان دادن سلامت اقتصادی یک کشور است که معمولاً به صورت سالانه و گاهی اوقات فصلی محاسبه می‌شود.

خالص مالیات های غیر مستقیم + GDPبه قیمت عوامل = GDP به قیمت بازار GDP

خالص مالیات های غیر مستقیم:

حاصل تفاوت مالیات غیر مستقیم با یارانه های پرداختی توسط دولت را خالص مالیات های غیر مستقیم می گویند.

خدمات:

در مباحث اقتصادی ماکرو اکونومی، هر کار و محصولی که جنبه فیزیکی نداشته باشد، خدمت محسوب می گردد.

کالای با دوام:

کالاهاى بادوام، کالاهايى مصرفى هستند که معمولاً در مدت زمان نسبتاً طولانى‌ترى مورد استفاده قرار مى‌گيرند و معمولاً عمر بيشترى دارند مانند يخچال و تلويزيون.

سرمایه گذاری نا خالص:

سرمایه گذاری نا خالص عبارت است از:

• خرید تمام کالا های واسطه ای و سرمایه ای
• کالا های موجود در انبار
• حاصل تفاوت سرمایه گذاری خالص
• استهلاک

درآمد ملی:

درآمد ملی مجموع درآمد به دست آمده توسط صاحبان عوامل تولید در اقتصاد است. به عبارت بهتر، به مجموع ارزش افزوده ایجاد شده در یک دوره زمانی مشخص توسط تمامی بنگاه‌های اقتصادی، درآمد ملی گفته می‌شود. در حقیقت درآمد ملی کسر استهلاک و مالیات از تولید ناخالص ملی است.

خالص مالیات های غیر مستقیم – استهلاک – GNP

درآمد شخصی:

درآمد شخصی که به اختصار به آن (PI) می گویند، درآمدی است که به اشخاص تعلق می گیرد که از تفاوت درآمد ملی با پراخت ها و سود ها و مالیات ها مقدار آن حاصل می شود.

پیشنهاد می‌شود مقاله نقش مالیات بر توسعه اقتصاد را مطالعه کنید

درآمد قابل تصرف:

درآمد قابل تصرف، (به انگلیسی: Disposable Income ) درآمدی است، که فرد می‌تواند، به مصرف و پس‌انداز، تخصیص دهد و مقدار آن، از طریق کسر نمودن مالیات بر درآمد از درآمد شخصی بدست می‌آید.

نرخ بیکاری:

نسبت افرادی که شغلی ندارند و جویای کار هستند به کل جمعیت جامعه را نرخ بیکاری می نامند که واژه ای آشنا برای عموم می باشد.

انواع بیکاری:

• 1) بیکاری اصطکاکی
• 2) بیکاری فصلی
• 3) بیکاری ساختاری
• 4) بیکاری دوره ای

عرضه کل:

ارزش ریالی تمامی کالا ها و خدماتی که در بازار عرضه می شوند.

میل متوسط به پس انداز:

میل متوسط به پس انداز یا به اختصار (APS)، در واقع سهمی از درآمد است که به طور متوسط برای پس انداز در نظر گرفته می شود.

میل نهایی به مصرف:

میل نهایی به مصرف از نسبت تغییر در مصرف به تغییر در درآمد به دست می‌آید و در نتیجه به ما عددی بین 0 و 1 می‌دهد. MPC می‌تواند بیش از یک باشد اگر موضوع پول قرض گرفته شده یا خرج کردن تمام پس‌انداز برای تأمین مالی هزینه‌های بالاتر از درآمد خود را باشد.

سیاست انبساطی:

سیاست انبساطی، یک نوع سیاست مالی دولت می باشد که بر اساس آن، با افزایش مخارج و یا کاهش مالیات ها در دستور کار قرار می گیرد و باعث افزایش میزان تقاضای کالا و خدمات در جامعه می گردد.

نرخ تنزیل مجدد:

نرخ تنزیل مجدد نرخی است که با آن بانک مرکزی اوراق بهادار بانکهای تجاری را تنزیل می کند . چون بانک تجاری یکبار این اوراق را برای مشتریان خود تنزیل کرده است ، تنزیل این اوراق به وسیله بانک مرکزی ، تنزیل مجدد خوانده می شود .

اوراق قرضه:

اسنادی می باشند که ارزش اسمی ثابت دارند و صاحب آن اسناد، می تواند در بازه های زمانی مشخصی، سود اوراق خود را دریافت نماید.

در نهایت، زمان تعیین شده برای اوراق قرضه مذکور، کل بهای اسمی سند به دارنده اوراق، پرداخت می گردد.

شاخص کل بورس:

این شاخص، نمادی می باشد که به منظور سنجش میزان بازدهی به وجود آمده از تغییرات قیمت سهام شرکت های پذیرفته شده در بازار بورس و فرابورس است.

رشد شاخص کل در ایران، تناسبی از رشد قیمت سهام شرکت هایی می باشد که شاخص کل ندارند. در این صورت، به طور معمول میانگین موزون تمام شرکت ها، مشخص کننده سطح شاخص کل می باشد.

نکته: شاخص کل بورس در پایان سال ۹۸ بیش از ۳۹۹ هزار واحد شد.

مدل:

متغیر های درون زا و برون زایی که دارای رابطه علت و معلولی با یکدیگر هستند را مدل می گویند که می تواند چندین تئوری را در بر داشته باشد.

سال پایه:

به سالی که در آن اقتصاد دچار تغییرات زیاد نباشد، سال پایه می گویند که در ۵۰ سال گذشته، سال های زیر، به عنوان سال پایه قرار گرفته اند.

• ۱۳۵۱
• ۱۳۶۱
• ۱۳۶۹
• ۱۳۷۶

شاخص ضمنی قیمت:

شاخص ضمنی تولید ناخالص داخلی (به انگلیسی: GDP deflator ) شاخصی است که برای تحلیل رشد قیمت همهٔ کالاها و خدمات موجود در یک اقتصاد به کار می‌رود.

اهداف اقتصاد کلان:

از مهم ترین هدف های اقتصاد کلان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

اشتغال کامل:

اشتغال کامل به این معناست که هر کسی که به دنبال کار است از ساعات کاری که به آن نیاز دارند را با «دستمزدهای منصفانه» برخوردار باشند. از آنجا که مردم کارشان را عوض می‌کنند اشتغال کامل به این معناست که نرخ بیکاری پایدار در حدود ۱ تا ۲ درصد کل نیروی کار باشد ولی این به معنای کم اشتغالی که در آن کارگران پاره وقت نمی‌توانند از ساعاتی که برای یک زندگی شایسته به آن نیازمندند برخوردار باشند نیست. در اقتصاد کلان، اشتغال کامل گاهی به صورت سطحی از بیکاری که در آن بیکاری ادواری وجود ندارد تعریف می‌شود.

ثبات قیمت ها:

ثبات قیمتی (به انگلیسی:Price stability) هدف سیاست‌های پولی و مالی است که حمایت از نرخ‌های پایدار در فعالیت‌های اقتصادی را به دنبال دارند. سیاست‌های اقتصادی معمولاً برای حفظ نرخ بسیار پایین تورم یا کاهش تورم تنظیم می‌شوند.

توزیع عادلانه درآمد در جامعه:

اختلاف درآمد افراد جامعه باعث شده است که شکاف هایی بین دهک های درآمدی جامعه به وجود بیاید. توزیع عادلانه درآمد در جامعه، قصد دارد که این شکاف را به حداقل میزان ممکن برساند.