فرار مالیاتی و پیامدهای آن چیست؟ (انواع جرایم مالیاتی)

مالیات ابزار نیرومندی است که با کاربرد صحیح آن میتوان تحوالت اساسی در اقتصاد و اجتماع به وجود آورد. پیشرفت اقتصادی کشورها وابستگی زیادی به برنامه مالیاتی آنها دارد. درآمدهای مالیاتی مطمئن‌ترین و سالم‌ترین نوع درآمد برای دولتها به حساب می‌آید.

فرار مالیاتی یعنی چه؟

فرار مالیاتی یک فعالیت غیرقانونی است که در آن شخص یا نهادی به عمد از پرداخت بدهی مالیاتی واقعی خودداری می کند. طبق ماده 274 ق م م اگر فرد با قصد فرار از پرداخت مالیات و با آگاهی، مرتکب رفتارهای زیر شود، جرم فرار مالیاتی تحقق پیدا می‌کند و مرتکب یا مرتکبان حسب ‌مورد، به مجازات‌ محکوم می‌شوند:

1. استناد به ترازنامه و حساب سود و زیان یا دفاتر اسناد و مدارکی که برای تشخیص مالیات ملاک عمل هست و برخلاف واقع تنظیم‌شده است.
2. عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی و ترازنامه و حساب سود و زیان برای سه سال متوالی (پشت سر هم).
3. مخفی کردن فعالیت اقتصادی و درآمد خود.
4. مانع شدن از دسترسی مأموران مالیاتی به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی خود یا اشخاص ثالث.
5. عدم کسر یا وصول مالیات پرداخت ‌کنندگان دیگر (در صورتی که ملزم به این کار باشد) و عدم انجام این وظیفه در مواعد مقرر قانونی.
6. تنظیم معاملات و قراردادهای خود به نام دیگران یا تنطیم معاملات و قراردادهای دیگران به نام خود.
7. استفاده از کارت بازرگانی اشخاص دیگر به قصد فرار مالیاتی.

مثالهایی از فرار مالیاتی

1- مخفی کردن فعالیت اقتصادی و درآمد. به عنوان مثال هستند کسانی که بدون ثبت شرکت و عدم اظهار به اداره مالیات مشغول به فعالیت بوده و سالانه سودهای کلانی از طریق کسب وکار خود به دست می آورند ولی تکالیف قانونی خود را انجام نمی دهند.

2- پنهان کردن مدارک و غیر قابل دسترس قراردادن اطلاعات درآمدی و اقتصادی خود و سایر افراد وابسته به آن فعالیت از دسترسی ممیزان مالیاتی. به عنوان مثال بعضی از شرکتها دو دفتره هستند و بخشی ازدرآمدهای خود به صورت پنهانی ثبت می کنند.

3- ارائه مدارک و اسناد مالی غیر واقعی. به عنوان مثال بخشی از افراد که فاکتورهای هزینه ای غیر واقعی ساخته و در دفاتر ثبت میکنند تا درآمد واقعی خود را کاهش دهند.

4- همکاری با سایر افراد در پنهان کردن میزان درآمد واقعی به عنوان مثال خرید و فروشی بین طرفین رخ میدهد که با توافق و برای اینکه مالیات عملکرد و ارزش افزوده را پرداخت نکنند از صدور فاکتور برای هم خودداری میکنند وپرداختها از طریق حسابهایی غیر از حساب شرکت انجام میشود.

5- در نظرگرفتن کالای سالم به عنوان ضایعات و عدم ثبت فروش آن ها در دفاتر.

6- ثبت خرید و فروش به نام افراد غیرواقعی. به عنوان مثال ثبت فاکتور برای خریدار و فروشنده با کد ملی و اسامی غیر واقعی.

7-تنظیم فعالیت‌های خود طوری که گویا مشمول معافیت مالیاتی است.

8- حساب سازی و ثبت فروش یا درآمد در حساب های بستانکاران، جاری شرکا و غیره.

9- خارج کردن دارایی های مستهلک شده در زمان واگذاری یا انحلال به منظور کتمان درآمد و فروش آن ها.

10- جایگزین کردن مواد اولیه ارزان قیمت به جای مواد گران قیمت.

مجازات برای مجرمان فرار مالیاتی

مجازات فرار مالیاتی برای اشخاص حقیقی با اشخاص حقوقی متفاوت است، این مجازات‌ها به شرح زیر است؛

مجازات فرار مالیاتی برای اشخاص حقیقی

حبس بیش از ۶ ماه تا ۲ سال، جزای نقدی بیش از دو میلیون تا ۸ میلیون تومان، شلاق از ۳۱ ضربه تا ۷۴ ضربه، محرومیت از حقوق اجتماعی برای بیش از ۶ ماه تا ۵ سال، انتشار حکم محکومیت قطعی در رسانه‌ها، پرداخت اصل مالیات به همراه جریمه‌های قانونی و جبران ضرر و زیان وارده به دولت.

مجازات فرار مالیاتی برای اشخاص حقوقی

ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی برای مدت ۶ ماه تا ۲ سال،  ممنوعیت از صدور برخی اسناد تجاری همچنین برخی از اشخاص که موظف به گزارش دادن فرار مالیاتی هستند، اما این کار را انجام نمی‌دهند.

وقتی اشخاص حقوقی یعنی شرکت‌ها و مؤسسات دست به فرار مالیاتی می‌زنند، در واقع یک شخص حقیقی که سمت مدیرعامل، کارمند یا هر سمت دیگری را در آن شرکت داشته است، این کار را انجام داده‌است. در این حالت علاوه بر این که آن شرکت به مجازات قانونی محکوم خواهد شد، برای این شخص نیز جداگانه مجازات تعیین می‌شود. نکته قابل توجه آن که در برخی موارد گزارش نکردن فرار مالیاتی هم جرم است.

طبق قانون اگر حسابرسان، حسابداران، مأموران مالیاتی و کارکنان بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری مطلع شوند که شخص یا اشخاصی مرتکب جرم فرار مالیاتی شده‌اند، اما آن را گزارش نکنند به ۶ ماه حبس، پرداخت ۲ میلیون تومان جزای نقدی، ۳۱ ضربه شلاق و محرومیت از حقوق اجتماعی برای مدت ۶ ماه محکوم خواهند شد. اشخاص عادی هم می‌توانند در صورت مواجه شدن با فرار مالیاتی آن را گزارش کنند، اما گزارش نکردن آن‌ها جرم نیست.

آشنایی با علل فرار مالیاتی

در گزارشی که از سوی مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی ایران تهیه شده، ضمن اشاره به پیامدهای فرار مالیاتی، هشت عامل اصلی نقش‌آفرین در فرار مالیاتی نیز شناسایی شده‌اند که عبارتند از

1. عدم تنوع پایه‌های مالیاتی و ترکیب نامناسب درآمدهای مالیاتی
2. وجود معافیت‌های مالیاتی وسیع و متنوع
3. تعدد، پیچیدگی و ابهام در قوانین، مقررات و فرآیندهای مالیاتی
4. افزایش فساد و گستردگی بخش غیررسمی اقتصاد
5. عدم اعتماد مردم به کارآیی و اثربخشی دولت
6. فرهنگ مالیاتی ضعیف
7. فقدان نظام جامع اطلاعات مالیاتی
8. مشکلات ساختار اقتصاد

پیامدهای فرار مالیاتی چیست؟

فرار مالیاتی واقعیتی است که پیامدهای نامطلوبی برای اقتصاد کشورها دارد. در این متن به ۵ پیامد فرار مالیاتی اشاره شده‌است:

1. کاهش درآمدهای دولت و تنزل توان آن در ارائه کالا و خدمات عمومی مانند بهداشت، آموزش و پرورش، امنیت، انرژی، احداث و توسعه راه‌ها و پل‌ها و… .
2. توزیع نامناسب درآمدها و افزایش شکاف طبقاتی در جامعه.
3. خنثی شدن ابزارها و اهرم‌های کنترلی و نظارتی دولت در مسیر دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی و در نتیجه تضعیف رشد اقتصاد و کاهش رفاه عمومی.
4. تضعیف امنیت اقتصادی مورد نیاز برای گسترش فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری.
5. ایجاد شکاف مالیاتی، ناکارآمد کردن نظام مالیاتی و کاهش تمایل شهروندان به پرداخت مالیات.

پیشنهاد می‌شود مقاله مجازات فرار مالیاتی را مطالعه کنید

چه کسانی می‌توانند علیه مرتکبان اقامه دعوا و اعلام جرم کنند؟

اعلام جرائم و اقامه دعوا علیه مرتکبان جرائم مزبور نزد مراجع قضایی از طریق دادستانی انتظامی مالیاتی و سایر مراجع قانونی صورت می‌گیرد.

معرفی جرائم مالیاتی

در ذیل برخی از جرایم مالیاتی که مهم و مورد استفاده می باشد را ذکر می نماییم:

جرایم مالیات مستقیم

1- عدم ارایه اظهارنامه توسط مودی 10 درصد مالیات متعلقه

2- کتمان درآمد یا ابراز هزینه های غیر واقعی و غیر قابل قبول 30 درصد مالیات متعلقه و غیر قابل بخشش

3- عدم تسلیم اظهارنامه توسط اشخاص حقوقی و مودیانی که ملزم به نگهداری دفاتر روزنامه و کل و درآمد و هزینه هستند 30 درصد مالیات متعلقه و غیر قابل بخشش

4- مودی در صورت ارائه اظهار نامه و ابلاغ برگ تشخیص در صورت عدم پرداخت یا دیرکرد در پرداخت در زمان تعیین شده به 2.5٪ درصد مبلغ مندرج در برگ تشخیص به ازای هر ماه جریمه می گردند.

جرایم مالیات حقوق

1- عدم ارائه لیست حقوق در موعد مقرر یا ارائه با تاخیر آن معادل 2 درصد کل حقوق پرداختی

2- عدم پرداخت به موقع مالیات حقوق یا تاخیر آن معادل 20 درصد مالیات پرداخت نشده

جرایم مالیات بر ارزش افزوده

1- عدم ثبت نام مؤدیان در مهلت مقرر. معادل هفتاد و پنج درصد (75%) مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نام یا شناسایی حسب مورد

2- عدم صدور صورتحساب معادل یک برابر مالیات متعلق

3-عدم درج صحیح قیمت در صورتحساب معادل یک برابر مابه التفاوت مالیات متعلق

4- عدم درج و تکمیل اطلاعات صورتحساب طبق نمونه اعلام شده معادل بیست و پنج درصد (25%) مالیات متعلق

5- عدم تسلیم اظهار نامه از تاریخ ثبت نام یا شناسایی به بعد حسب مورد معادل پنجاه درصد(50%) مالیات متعلق

6- عدم ارائه دفاتر یا اسناد و مدارک حسب مورد معادل بیست و پنج درصد ( 25%) مالیات متعلق

7- تأخیر در پرداخت مالیاتهای موضوع این قانون در موعد مقرر ، موجب تعلق جریمه ای به میزان دو درصد (2%) در ماه ، نسبت به مالیات پرداخت نشده و مدت تأخیر خواهد بود.

8- در صورتی که مالیات و عوارض متعلق پرداخت نگردیده و یا کمتر از میزان مقرر پرداخت شده باشد، علاوه بر پرداخت وجه معادل مالیات و عوارض و یا مابه التفاوت موارد مذکور ، مشمول جریمه ای به میزان دو درصد (2%) در ماه ، نسبت به مالیات و عوارض پرداخت نشده و مدت تأخیر می باشد . جریمه مذکور غیر قابل بخشودگی است.

جدول جرایم مالیاتی

راهکارهای کاهش مالیات در مقابل فرار مالیاتی

استفاده از روشهای غیرقانونی برای جلوگیری از پرداخت مالیات فرار مالیاتی محسوب شده و جرم است در حالی که می‌توان از راهکارهای قانونی برای کاهش مالیات استفاده نمود که در مقاله راهکارهای کاهش درآمد مشمول مالیات به برخی از این راهکارها اشاره شده است.

راه‌های مقابله با فرار مالیاتی

قانون‌گذاران برای افزایش شفافیت اقتصادی و مبارزه با تخلفاتی مثل پولشویی، فرار مالیاتی و غیره به سازوکارهای جدیدی روی آورده اند. یکی از این سازوکارها که در همه کشورهای دنیا به شیوه کم و بیش یکسانی از آن برای افزایش شفافیت اقتصادی استفاده می‌شود، ضرورت اخذ کد و شناسه ویژه‌‏ای برای فعالان اقتصادی است که به عناوینی چون کد اقتصادی، کد مالیاتی، کد شناسایی مالیاتی و غیره معروف است.