مالیات بر درآمد یکی از انواع مالیات‌هایی است که تمامی مشاغل و اصناف ملزم به پرداخت آن هستند و دولت آن را مطالبه می‌کند. اما مالیات مشاغل یکی از انواع مالیات بر درآمد است که از جمله مالیات‌های مستقیم محسوب میشود. ما در این مقاله در موضوعاتی مثل صاحبان مشاغل و دسته بندی آنها، مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی و روش‌های تشخیص آن بیشتر صحبت خواهیم کرد.
مالیات بر درآمد مشاغل چیست؟
به مالیات بر درآمد مشاغل به اختصار مالیات مشاغل هم گفته میشود، یکی از اصلی‌ترین زیر شاخه‌های قوانین مالیاتی است که کسب وکارها و مشاغل مختلف ملزم به پرداخت آن هستند تا از آن، برای آبادانی کشور استفاده شود. مالیات بر درآمد مشاغل از گروه مالیات مستقیم به شمار می‌رود که شامل هرگونه کسب و کار و هر درآمدی خواهد شد.
این نوع مالیات از طریق خود اظهاری تشخیص داده شده و سازمان امور مالیاتی بر اساس آن مالیات مشاغل را دریافت می‌کند. طبق تعریف فصل چهارم از باب سوم و ماده 93 قانون مالیات‌های مستقیم، درآمدی که شخص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل یا به عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در سایر فصل‌های این قانون در ایران تحصیل کند، پس از کسر معافیت های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر درآمد مشاغل است.
دسته بندی صاحبان مشاغل
اولین عامل در محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، گروه شغلی است که کسب و کار آنها متعلق به آن است. سازمان امور مالیاتی، اشخاص حقیقی صاحبان مشاغل را به سه دسته تقسیم می‌کند: گروه بندی صاحبان مشاغل از ابتدای سال 1400 (برابر اصلاحیه آیین نامه اجرایی موضوع ماده 95 قانون مالیات های مستقیم) به همراه تکالیف مالیاتی هر گروه، به تفصیل در این مطلب آمده است:
گروه اول بر اساس نوع فعالیت
در این قسمت صاحبان مشاغل در گروه اول را بررسی می‌کنیم:
- تما‌می‌وارد کنندگان و صادر کنندگان
- مالکان کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی (به شرط داشتن پروانه بهره‌برداری معادن از وزارتخانه)
- صاحبان هتل‌های سه ستاره و بالاتر
- صاحبین بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، درمانگاه‌ها، کلینیک‌های تخصصی
- اشخاص دارای مشاغل صرافی
- صاحبین فروشگاه‌های زنجیره‌ای (با مجوز فعالیت از وزارتخانه و یا مراجع ذیربط)
- صاحب موسسات حسابرسی، حسابداری و دفتر داری
- ارائه دهندگان خدمات مالی، خدمات مدیریتی، مشاوره‌ای، انفورماتیک و طراحی سیستم
- صاحبین موسسات حمل و نقل موتوری، زمینی، دریایی و هوایی(به اشکال مسافری یا باربری)
- سایر صاحبان مشاغل و حرفی که درآمد ابرازی (فروش کالا یا فروش توأم کالا و ارائه خدمت) بر اساس اظهارنامه مالیاتی عملکرد دو سال قبل (اظهارنامه تسلیمی خردادماه هرسال مبنای تعیین گروه بندی سال بعد از تسلیم اظهارنامه عملکرد است. به‌عنوان‌مثال مبلغ فروش و سایر درآمدهای مندرج در اظهارنامه مالیاتی عملکرد سال ۱۳۹۷ مبنای گروه بندی سال ۱۳۹۹ است) با آخرین درآمد قطعی شده فروش کالا یا فروش توأم کالا و ارائه خدمت آنها بیش از مبلغ پنجاه‌وپنج میلیارد ریال باشد. (مشروط به ابلاغ برگ قطعی حداکثر تا پایان دی‌ماه سال قبل به شخص مؤدی یا نماینده قانونی وی)
مالیات بر درآمد مشاغل چند درصد است؟
مطابق ماده 105 قانون برای اشخاص حقوقی این مالیات به میزان 25% سود است. همچنین برای اشخاص حقیقی طبق ماده 131 قانون مالیات، اگر دارای درآمد کمتر از 50 میلیون تومان باشند 15 درصد، بین 50 تا 100 میلیون تومان؛ 20 درصد و برای بالاتر از 100 میلیون تومان 25 درصد مالیات تعلق خواهد بود.
چه کسانی مشمول پرداخت مالیات مشاغل هستند؟
اشخاص حقیقی در واقع همان افرادی هستند که نسبت به کاسبی و شغل خود، به شکل شخصی اقدام کرده‌اند و به دلیل شغل تجاری و درآمدی که دارند موظف به پرداخت مالیات هستند.
طبق تعاریف آموزشی سازمان مالیاتی کشور «کسبه، اصناف، پیشه‌وران (صاحبان حرفه) صاحبان کارخانه‌ها، کارگاه‌های تولیدی و سایر افرادی که به شکل شخص حقیقی بابت درآمد حاصل از اشتغال به مشاغل آزاد و به طور انفرادی یا مشارکت مدنی فعالیت دارند، یا به عناوین دیگری غیر از موارد مذکور در سایر فصل‌های قانون مالیات‌های مستقیم در ایران درآمدی تحصیل کنند، مشمول مالیات بر درآمد مشاغل میباشند.».
صاحبان مشاغل پس از راه‌اندازی کسب‌وکار خود تا 4 ماه فرصت دارند که کسب‌وکار خود را به سازمان امور مالیاتی معرفی و در نظام مالیاتی ثبت نام کنند؛ همچنین باید دفاتر و اسناد و مدارک معامله‌های مربوط به فعالیت تجاری خود را نگهداری کنند.
تمامی صاحبان مشاغل می‌بایست اظهارنامه مالیاتی مربوط به فعالیت‌های شغلی سال خود را تا پایان خرداد ماه سال بعد بر اساس مدارک و اسناد و دفاتر معتبر، تنظیم و به سازمان امور مالیاتی ارائه کنند.
بنابراین تمامی اشخاص حقیقی که در این کشور فعالیت می‌کنند، از یک مغازه سوپرمارکت تا پزشکان و وکلا موظف به پرداخت مالیات مشاغل هستند.
پیشنهاد میشود مقاله راهنمای ارسال اظهارنامه عملکرد اشخاص حقیقی سال 99 راهم مطالعه کنید
پرداخت مالیات مودیان خارج از کشور
ارائه اظهارنامه و پرداخت مالیات مودیانی که در خارج از ایران اقامت دارند و نیز مؤسسات و شرکت‌هایی که مرکز اصلی آنها در خارج از کشور است، چنانچه دارای نماینده در ایران باشند بر عهده نماینده آنها خواهد بود. صاحبین مشاغل مکلفند ظرف چهار ماه از تاریخ شروع فعالیت، مراتب را کتبا به اداره امور مالیاتی محل اعلام کنند. انجام این امر باعث خواهد شد تا از همه تسهیلات و معافیت های مالیاتی بهره‌مند شده و مشمول 10 درصد جریمه مقرر نیز نشوند.
چرا باید تکالیف مالیاتی را انجام دهیم؟
از نظر قانونی کلیه مودیان به منظور رسمیت بخشیدن به فعالیت اقتصادی خود، مکلف به انجام تکالیف مالیاتی هستند. پس اگر شخصا نسبت به انجام آن اقدام نکنند، بازرسان و کارشناسان سازمان بر اساس مستندات موجود اقدامات لازم را انجام خواهند داد؛ در نتیجه مودی موظف به پرداخت مالیات متعلق به علاوه جرایم عدم انجام تکالیف خواهد بود.
از سویی انجام تکالیف قانونی در مهلت مقرر، به منزله فشردن دست دوستی و اتحاد با سازمان امور مالیاتی است؛ سازمان نیز هر کجا نیاز باشد بر اساس تسهیلات و امتیازات ارائه شده، دوستان و متحدانش را حمایت خواهد کرد.
نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی سال 1402
سئوالی که در ذهن افراد بسیاری مطرح میشود این است که نرخ مالیات بر درآمد مشاغل چند درصد است؟
در این ارتباط باید به ماده 131 مراجعه کرد. این نرخ پلکانی است و بر اساس درآمد شامل مالیات بر درآمد شما 15 یا 20 یا 25 درصد خواهد بود. محاسبه مالیات مشاغل به کمک نرخ ماده 131 به این شکل انجام میشود.
- تا 39 میلیون و 600 هزار تومان از سود سالیانه از معافیت مالیاتی برخوردار است.
- تا 200 میلیون تومان اول درآمد مشمول مالیات نرخ 15 درصد
- تا 200 میلیون تومان دوم درآمد مشمول مالیات نرخ 20 درصد
- باقیمانده درآمد مشمول مالیات با نرخ 25 درصد
پیشنهاد میشود مقاله مالیات بر درآمد مشاغل را هم مطالعه کنید
درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی چگونه به دست می‌آید؟
براساس قانون درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی یا همان مشاغل عموما براساس خوداظهاری مودیان است. مگر آنکه اسناد و مدارکی خلاف آن به دست ممیز مالیاتی برسد. از جمله این اسناد می‌توان به تراکنش‌های بانکی اشاره کرد. ماده 97 ق.م.م به همین موضوع اشاره می‌کند و در کنار آن روش‌های جدید رسیدگی به درآمد مالیات مشاغل را نیز بیان می‌کند.
با این حال، خوداظهاری مودیان همچنان اصلی‌ترین مبنا برای تعیین درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی است. بخشی از این ماده بیان می‌کند:
«درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی موضوع این قانون که مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی میباشند به استناد اظهارنامه مالیاتی مودی که با رعایت مقررات مربوط تنظیم و ارائه شده و مورد پذیرش قرارگرفته باشد، خواهد بود.»
این ماده قانونی ادامه می‌دهد: «سازمان امور مالیاتی کشور میتواند اظهارنامه‌های مالیاتی دریافتی را بدون رسیدگی قبول و تعدادی از آنها را بر اساس معیارها و شاخصهای تعیین شده و یا به طور نمونه انتخاب و برابر مقررات مورد رسیدگی قرار دهد.»
هزینه‌های قابل قبول صاحبان مشاغل چیست؟
از جمله دغدغه‌های اشخاص حقیقی این است که چگونه می‌توانند میزان درآمد مشمول مالیات خود را کاهش دهند تا مالیات کمتری پرداخت کنند. در این زمینه برخی از مودیان هزینه‌هایی را اعلام می‌کند که ممکن است مورد قبول سازمان مالیاتی واقع شود و یا با آن موافقت نشود.
مطابق با ماده ۱۴۷ قانون مالیات‌های مستقیم، هزینه‌های قابل قبول صاحبان مشاغل برای تعیین شدن میزان درآمد مشمولین مالیات، هزینه‌هایی هستند که در حدود متعارف متکی به مدارک بوده و منحصرا مربوط به تحصیل درآمد موسسه در دوره مالی مربوط با رعایت حد نصاب‌های مقرر گردد. همچنین در ماده 148 قانون مالیات‌های مستقیم هزینه‌های قابل قبول برای سازمان و اداره امور مالیاتی کشور به شکل کلی بیان گردیده اند. برخی از این هزینه‌ها عبارتند از:
- قیمت خرید کالاهای فروخته شده و یا قیمت خرید مواد مصرفی مورد نیاز کالاها و خدمات فروخته شده
- هزینه‌های استخدامی کارکنان (با توجه به تخصص)
- کرایه محل مجموعه و یا مؤسسه اجاره ای
- اجاره بهای ماشین‌آلات و ادوات مؤسسه
- هزینه‌های سوخت، برق، آب، مخابرات و غیره
- وجوه پرداختی بیمه و حق امتیازهای مؤسسه
- هزینه‌های تحقیقات، آزمایش‌ها، آموزش و نشریه‌ها
- هزینه‌های جبران خسارات اگر تحت پوشش بیمه نباشد.
- هزینه‌های فرهنگی و ورزشی و رفاهی کارکنان مطابق با حد نصاب مقرر در قانون
میزان معافیت مالیاتی اشخاص حقیقی چقدر است؟
مالیات مشاغل نیز مانند سایر انواع مالیات مشمول برخی معافیت‌ها میشود که در ماده 101 ق.م.م به آن اشاره شده است. این ماده بیان می‌کند:
« درآمد سالانه مشمول مالیات مودیان موضوع این فصل که اظهارنامه مالیاتی خود را طبق مقررات این فصل در موعد مقرر تسلیم کرده‌اند تا میزان معافیت موضوع ماده (84) این قانون از پرداخت مالیات معاف و مازاد آن به نرخهای مذکور در ماده (131) این قانون مشمول مالیات خواهد بود. شرط تسلیم اظهارنامه برای استفاده از معافیت فوق نسبت به عملکرد سال 1382 به بعد جاری است.»
این ماده قانونی دو تبصره مهم دارد. تبصره یک این ماده به طور خلاصه می‌کند که معافیت مالیاتی مشاغل در مشارکت‌های مدنی در نهایت به دو نفر اعطا میشود. برای نمونه چنانچه چهار نفر با هم دارای مغازه باشند؛ دو نفر از آنها مشمول معافیت هستند. این تبصره همچنین بیان می‌کند که معافیت مالیاتی مشاغل به زوجین، صرفا به زوج تعلق می‌گیرد.
در نهایت تبصره 2 ماده 101 می‌گوید: در صورتی که هر شخص حقیقی دارای بیش از یک واحد شغلی باشد، مجموع درآمد واحدهای شغلی وی با کسر فقط یک معافیت موضوع این ماده مشمول مالیات به نرخهای مذکور در ماده(131) این قانون میشود.
معافیت مالیات بر درآمد مشاغل
در زمینه معافیت مالیاتی تبصره ای در قانون وجود دارد که می‌گوید: به ازای هر ده درصد (۱۰ %) افزایش درآمد ابرازی مشمول مالیات اشخاص موضوع این ماده نسبت به درآمد ابرازی مشمول مالیات اشخاص موضوع این ماده نسبت به درآمد ابرازی مشمول مالیات سال گذشته آنها، یک درصد و حداکثر تا پنج درصد از نرخهای مذکور کاسته میشود. شرط برخورداری از این تخفیف تسویه بدهی مالیاتی سال قبل و تسلیم اظهارنامه مالیاتی مربوطه در مهلت اعلام شده از سوی سازمان امور مالیاتی است.
همچنین اشخاص حقیقی در صورتیکه در پرداخت مالیات خود به مدت 3 سال پشت سر هم خوش حساب باشند، مبلغی به عنوان تشویق از میزان مالیات آنها کسر میشود و یا به آنها بازگردانده میشود. در مجموع برخی از کسب و کارها هم در کشور مورد حمایت قرار گرفته اند و معاف از مالیات هستند مثل کسانی که اقدام به تولید صنایع دستی می‌کنند.
بخشودگی 5 درصدی برای واحدهای صنفی یا تولیدی با درآمد کمتر از 100 میلیون تومان
سازمان امور مالیاتی بر اساس بخشنامه 200/1400/16 مورخ 8/3/1400، برای برخی مودیان یک معافیت ویژه در نظر گرفته است؛ به این صورت که
- کلیه واحدهای صنفی و واحدهای تولیدی (اعم از تولید، تولید کارمزدی، فروش ضایعات، فروش محصولات مازاد بر پروانه بهره‌برداری یا مجوز) که درآمد مشمول مالیات آنها کمتر از 1,000,000,000 ريال باشد
برای عملکرد سال 99 مشمول بخشودگی به میزان 5 واحد درصد از نرخهای ماده 131 (و نرخهای ماده 105 برای اشخاص حقوقی) خواهند بود؛ حتی اگر پروانه یا جواز کسب نداشته باشند.
ظهارنامه اصلاحی و یا جایگزین چیست؟
سه نوع اظهارنامه عملکرد وجود دارد:
- اصلی
- الحاقی و یا جایگزین
- اصلاحی
اظهارنامه اصلی اولین اظهارنامه‌ای است که ارسال میشود. مهلت ارسال این اظهارنامه تا 31 خرداد ماه است.
اظهارنامه الحاقی و یا جایگزین آخرین اظهارنامه‌ای است که در موعد مقرر ارسال میشود. به طور مثال اگر شما اظهارنامه اصلی و اولیه را ارسال کردید و قبل از به پایان رسیدن مهلت مقرر، متوجه وجود اشکال در آن شدید، می‌توانید اظهارنامه جایگزین را ارسال نمایید. شما هر تعداد اظهارنامه جایگزین را می‌توانید ارسال کنید اما آخرین اظهارنامه ارسالی، ملاک عمل شما خواهد بود.
اما اظهارنامه اصلاحی در شرایطی ارسال میشود که بعد از اتمام مهلت قانونی متوجه شوید که اظهارنامه نیاز به تغییراتی دارد. در این شرایط می‌توانید اظهارنامه اصلاحی را ارسال کنید که مهلت زمان ارسال آن یک ماه از تاریخ انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه اصلی است. البته اگر اظهارنامه اصلی را ارسال می‌کنید باید توجه داشته باشید که دفاتر شما نیز باید بر طبق آن اصلاح شود.
مبنای محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی (مشاغل)
میزان مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی صاحبان مشاغل برابر است با: درصدی از کل درآمد حاصل از فروش کالا و یا خدمات، پس از کسر هزینه‌های قابل قبول سازمان مالیاتی (ماده 148 ق.م.م) است.
چند مثال از محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی
در ادامه برای آشنایی بیشتر با نحوه محاسبه مالیات اشخاص حقیقی، دو مثال عددی مطرح می‌کنیم؛ مثال اول محاسبه مالیات یک اظهارنامه انفرادی و مثال دوم محاسبه مالیات برای یک اظهارنامه مشارکتی است.
مثال اول
فرض کنید فردی که در گروه سوم مالیاتی قرار دارد، در سال 99 درآمدی معادل 13,000,000,000 ریال داشته باشد؛ اگر هزینه‌های قابل قبول مالیاتی او برابر با 11,650,000,000 ريال باشد، میزان مالیات قابل پرداخت او را محاسبه نمایید. سقف معافیت مالیاتی مشاغل در بودجه کشور در سال 99 مبلغ 288,000,000 ریال.
- درآمد خالص این فرد برابر است با:
1,350،000،000 = 11,650,000,000 – 13,000,000,000
- درآمد مشمول مالیات (پس از کسر معافیت)
1,062،000،000 = 288،000،000 – 1,350,000,000
روش اول تعیین مالیات
- مالیات مشمول طبقه دوم ماده 131
75،000،000 = 15% * 500،000،000
- مالیات مشمول طبقه سوم ماده 131
100,000,000 = 20% * 500,000,000
- مالیات مشمول طبقه چهارم ماده 131
62,000,000 = 1,000,000,000 – 1,062,000,000
15,500,000 = 25% * 62,000,000
- جمع کل مالیات مودی برای عملکرد سال 99 (ريال)
190,500,000 = 15,500,000 + 100,000,000 + 75,000,000
روش دوم تعیین مالیات
از آنجا که این شخص در گروه سوم مالیاتی قرار دارد، همچنین درآمد حاصل از فروش او کمتر از مبلغ 16,200,000,000 ريال است؛ پس وی میتواند از تسهیلات تبصره ماده 100 استفاده نماید و مشمول مالیات مقطوع گردد. در این صورت باید فرم تبصره ماده 100 را در مهلت مقرر تکمیل و ارسال نماید.
مثال دوم
آقایان علیزاده و احمدی در یک فروشگاه به نسبت مساوی مالک هستند. اظهارنامه مالیاتی عملکرد سال 99 خود را در موعد مقرر به اداره امور مالیاتی تسلیم نموده‌اند. ارقام ابرازی به ریال به شرح زیر هستند:
درآمد حاصل از فروش محصولات 25,000،000،000
هزینه بازاریابی و تبلیغات 1,000،000،000
هزینه اجاره 5,000،000،000
مطلوب است:
الف) محاسبه درآمد مشمول مالیات قبل از کسر معافیت؟
ب) محاسبه درآمد مشمول مالیات بعد از کسر معافیت؟
ج) مالیات قابل پرداخت هر شریک چقدر است؟
- درآمد خالص دو شریک برابر است با:
19,000,000,000 = (5,000,000,000 + 1,000,000,000) – 25,000,000,000
معافیت مالیاتی مشاغل در سال 99 مطابق ماده 101 مبلغ 288،000،000 ریال است. بر اساس تبصره 1 ماده 101 ق.م.م، شرکا از دو معافیت می‌توانند استفاده نمایند.
- مبلغ کل معافیت
576،000،000 = 2 * 288،000،000
- درآمد مشمول مالیات دو شریک
18,424,000,000 = 576,000,000 – 19,000,000,000
- سهم درآمدی هر شریک
9,212,000,000 = 2 ÷ 18,424,000,000
مالیات قابل پرداخت آقای علیزاده
- مالیات مشمول طبقه دوم ماده 131
75،000،000 = 15% * 500،000،000
- مالیات مشمول طبقه سوم ماده 131
100,000,000 = 20% * 500,000,000
- مالیات مشمول طبقه چهارم ماده 131
8,212,000,000 = 1,000,000,000 – 9,212,000,000
2,053,000,000 = 25% * 8,212,000,000
- جمع کل مالیات مودی برای عملکرد سال 99 (ريال)
2,228,000,000 = 2,053,000,00+ 100,000,000 + 75,000,000
مالیات قابل پرداخت آقای احمدی
میزان مالیات قابل پرداخت آقای احمدی نیز برابر با مالیات قابل پرداخت آقای علیزاده است.
نکته: از مالیات قابل پرداخت، مبلغی معادل سه در هزار سهم اتاق بازرگانی است؛ همچنین مبلغی معادل یک در هزار به حساب خزانه سازمان مالیاتی واریز میشود.
آخرین مهلت ارسال اظهارنامه عملکرد 1402 و ثبت شکایات
طبق قانون مالیات‌های مستقیم، تمامی مشاغل و اصناف هر سال تا آخرین روز خرداد فرصت دارند که فرم تبصره ماده 100 یا اظهارنامه خودشان را ارسال کنند؛ بنابراین در سال 1402 نیز تا 31 خرداد برای انجام تکالیف مالیاتی خودتان فرصت دارید. اما در بعضی از سال‌ها این زمان تمدید می شود. برای مثال در سال 1401 پس از جلسه‌ای که وزیر امور اقتصادی و دارایی با رؤسای اتاق‌های اصناف سراسر کشور، انجمن اسلامی بازار تهران، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس و رئیس و اعضای فراکسیون اصناف مجلس شورای اسلامی داشت، اعلام شد که مهلت تسلیم اظهارنامه‌های مالیاتی فعالان اقتصادی از جمله همه مغازه‌‌ها و فروشگاه‌ها تا 15 تیر 1401 تمدید شد. در صورتی که هر گونه شکایت مالیاتی داشتید تا 15 تیر می‌توانید اعتراض خودتان را ثبت کنید.
