بازارهای مالی تشکیلات پیچیده ای هستند که ساختار اقتصادی و سازمانی خاص خود را دارند و نقش مهمی در قیمت گذاری بازار ایفا می‌کنند. به طور گسترده، به هر بازاری که در آن معاملات اوراق بهادار صورت می‌گیرد، از جمله بازار سهام، بازار اوراق قرضه، بازار فارکس و بازار مشتقات، بازارهای مالی گفته می‌شود. بازارهای مالی برای عملکرد صحیح اقتصاد سرمایه داری بسیار حیاتی هستند. امروزه بسیاری از بازارهای مالی در سراسر جهان (مانند بازارهای سهام) معاملات خود را از طریق بورس انجام می‌دهند.
به بیان ساده، بازار بورس محلی است که در آن بین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان یا خریداران و فروشندگان، معامله‌ای صورت می‌گیرد. برای روشن شدن این موضوع ابتدا به تفکیک به هر ۲ بازار می پردازیم.
بورس:
بورس یک بازار برای داد و ستد سهام شرکت ها و سایر اوراق بهادار می باشد که در دو بخش بازار بدهی و بازار سهام در حال فعالیت می باشد.
بازار سهام:
بازار سهام، بازاری است که عموم مردم آن را معادل بورس می دانند و محلی برای عرضه سهام شرکت های مختلف می باشد.
به بیان دیگر، این سهام پس از عرضه اولیه، در بازار ثانویه معامله می شوند که این کار توسط معامله گران بورس صورت می گیرد.
بازار بدهی:
بازار بدهی بخشی از بازار است که در آن اوراق قرضه داد و ستد می شود. در واقع این بازار به نوعی مکمل بانک به جهت تامین مالی می باشد. در این بازار، شرکت های خصوصی، شهرداری ها و دولت به منظور تامین مالی، اقدام به عرضه اوراق نهاد خود می کنند.
معمولا این نوع از اوراق دارای سود مشخصی هستند و از ریسک پایین تری نسبت به سهام برخوردارند. پشتوانه این اوراق متفاوت می باشد و بر اساس این تفاوت، سرمایه گذاران اقدام به خرید این اوراق می کنند.
انواع بورس:
بورس دارای انواع زیر می باشد.
بورس اوراق بهادار:
در بورس اوراق بهادار، اوراق مالی مربوط به شرکت های مختلف مورد داد و ستد قرار می گیرد، همانند سهام و اوراق بدهی و….
در نگاه عموم، بورس اوراق بهادار همان بورس سهام می باشد که در این بورس اوراق دیگری مانند اوراق بدهی و… بر اساس ضوابط خاص خود مورد معامله قرار می گیرد.
مفهوم بازار اول و دوم و تابلوی اصلی و فرعی:
سازمان بورس اوراق بهادار دارای دو بازار اول و دوم می باشد که بازار اول نیز دارای دو تابلوی اصلی و فرعی است.
دلایل دسته بندی شرکت ها در بازار ها و تابلو ها:
- میزان بزرگی شرکت
- میزان سرمایه ثبت شده
- درصد شناوری سهام (میزان سهام عرضه شده و مورد معامله)
- تعداد سهام دار ها
- و…
پس از این که شرکتی درخواست خود را به سازمان بورس ارائه کرد، در صورت داشتن شرایط لازم، در یکی از این دو بازار و یکی از این دو تابلو قرار می گیرد که این امر مستلزم تایید سازمان بورس می باشد.
نکته: نحوه معامله سهام در این شرکت برای سرمایه گذاران یکسان می باشد.
فرابورس:
در راستای بازار بورس، بازار دیگری به نام بازار فرابورس (OTC) وجود دارد که به معنی «خارج از بورس» می باشد. بر اساس تعریف جهانی بازار فرابورس، در این بازار شرکت هایی مورد داد و ستد قرار می گیرند که به اندازه کافی، شفافیت ندارند و وضعیت سوددهی آنها مناسب نمی باشد.
سازمان فرابورس نظارت کمتر و محدود تری در این بازار دارد و صرفا به منظور جلوگیری از کلاه برداری، شرکت هایی که مجوز ورود به بورس را ندارند، در این بازار به فعالیت می پردازند.
- نکته ۱: بازار فرابورس در ایران، از شکل دنیایی آن خارج شده و در حد بازار بورس فعالیت می کند.
- نکته ۲: دامنه نوسان شرکت های فرابورسی همانند شرکت های موجود در بورس اوراق بهادار 5 درصد می باشد.
انواع بازار های فرابورس:
فرابورس دارای پنج بازار زیر است:
- بازار اول
- بازار دوم
- بازار سوم
- ابزار های نوین
- بازار پایه
نکته: شرکت های فرابورسی، با توجه به شرایط پذیرش، عرضه و نوع نقل و انتقالات، در این بازار ها دسته بندی می شوند.
معنای بازار پایه:
بازار پایه به عنوان پنجمین بازار فرابورس فعالیت دارد و زمانی که شرکتی شرایط لازم جهت پذیرش در هیچ یک از بازار های اول و دوم بورس و فرابورس را نداشته باشد، برای فعالیت در بازار سرمایه در بازار پایه پذیرش می شود.
نکته: عموما شرکت هایی که ورشکسته شده اند و یا در معرض ورشکستگی هستند در این دسته قرار می گیرند.
پیشنهاد می‌شود مقاله اوراق مالیاتی را مطالعه کنید
تابلو های فرابورس:
شرکت های پذیرش شده با توجه به میزان ریسک سرمایه گذاری شده، به سه تابلو زیر دسته بندی می شوند:
- زرد (دامنه نوسان 3 درصد)
- نارنجی (دامنه نوسان 2 درصد)
- قرمز (دامنه نوسان 1 درصد)
بازاری به نام بورس کالا:
بورس کالا، نوعی دیگری از انواع بورس می باشد که در آن معاملات روی یک کالای فیزیکی انجام می شود. در واقع می توان گفت، بورس کالا مکانی است که طلا، فلزات، محصولات کشاورزی و … مورد داد و ستد قرار می گیرند.
بازار فیوچرز یا آتی:
بازار های دیگری برای معاملات غیر فیزیکی کالا ها تعریف شده است که به آنها بازار فیوچرز یا آتی (futures) و آپشن یا اختیار (options) گفته می شود.
نکته: در این بازار ها کالا ها به منظور تحویل در آینده مورد معامله قرار می گیرند.
در این بازار ها دو گروه زیر فعالیت می کنند:
مصرف کنندگان و تولید کنندگان واقعی
سفته بازان
مصرف کنندگان و تولید کنندگان واقعی به این دلیل در بازار آتی و آپشن وجود دارند که درآمد یا هزینه های آنها از ریسک کمتری داشته باشند. به این عملیات، پوشش ریسک (hedge) گفته می شود که خریدار و فروشنده قیمت معامله کالا را در آینده تثبیت می کند.
سفته بازان، با معامله در قرارداد های آتی یا اختیار، با توجه به نوسان قیمت ها، سود کسب می کنند.
بازاری به نام بورس انرژی:
بورس انرژی، یکی از انواع بورس می باشد که از سال ۱۳۹۱ شمسی، شروع به فعالیت کرده است. بورس انرژی یک نوع بورس کالا است که در آن معاملات دارای انرژی و اوراق آن مورد داد و ستد قرار می گیرد.
حامل های انرژی:
- نفت
- گاز
- برق
- و…
بورس انرژی رتبه چهارمین بورس کشور را دارد که به منظور عرضه محصولات نفتی و مشتقات آن، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل های انرژی شکل گرفته است.
انواع بازار در بورس انرژی:
بورس انرژی، دارای سه بازار زیر می باشد:
- بازار فیزیکی: خرید و فروش کالا های پذیرفته شده در بورس در آن انجام می شود و خود شامل ۳ تابلو نفت، گاز و سایر حامل های انرژی می باشد.
- بازار مشتقه: خرید و فروش اوراق بهادار مبتنی بر کالا های پذیرفته شده در این بازار انجام می شود که شامل ۳ تابلو قرارداد های سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و اختیار معامله می باشد.
- بازار فرعی: خرید و فروش کالا های تک محموله ای در این بازار انجام می شود.
شاخص بورس:
بورس مجموعه ای از سهام شرکت ها را شامل می شود که این شرکت ها در صنایع مختلفی مشغول به فعالیت هستند.
زمانی که افراد به بورس وارد می شوند، نمی توانند تمامی شرکت ها را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار دهند در نتیجه نیازمند معیاری عمومی برای سنجش سهام می باشند که در این راستا، شاخص ها معرفی می شوند که نیاز است تعریف شاخص بورس را دقیق تر دانست.
به بیان دقیق تر، شاخص بورس نوعی میانگین قیمت تمامی سهام موجود در یک بورس می باشد که تغییرات آن، وضعیت عمومی آن بازار را نشان می دهد.
سوال: نحوه سرمایه گذاری در بورس چگونه است؟
فردی که به سرمایه گذاری در بورس علاقه دارد، ابتدا باید با نحوه سرمایه گذاری آشنایی یابد سپس کد سهامداری خود را از یک کارگزار معتمد دریافت نماید و پس از آن به فرآیند خرید و فروش سهام بپردازد.
لازم به ذکر است که این نوع سرمایه گذاری می تواند به صورت حضوری و با مراجعه به کارگزار و یا تلفنی و یا آنلاین اقدام به معامله نماید.
