نحوه محاسبه اضافه کاری و تعطیل کاری طبق قانون کار

یکی از مهمترین مسائلی که برای کارمندان و کارگران مطرح میشود موضوع حقوق و دستمزد بر اساس میزان کاری است که انجام میدهند. در مسئله حقوق و دستمزد نحوه محاسبه اضافه کاری و تعطیل کاری و جمعه کاری و شب کاری اهمیت بیشتری پیدا میکنند و کارگران میتوانند در ازای این ساعات کاری دستمزد متفاوتی را دریافت کنند. در این مقاله صفر تا صد نحوه محاسبه اضافه کاری و تعطیل کاری و جمعه کاری را به شما توضیح داده ایم.

اضافه کاری چیست؟

اضافه کاری را می شود از دو نگاه عرف جامعه و نگاه قانون کار می‌‌توان بررسی کرد. در تعریف عمومی اضافه کاری یعنی اختصاص دادن کار اضافه بر کارهای معمول به کارگران و کارمندان در ساعات خارج از ساعت کاری. ساعت کاری همه کارمندان و کارگران بر اساس قانون کار، ۴۴ ساعت در هفته در نظر گرفته شده است.

اگر کارگر یا کارمندان از این ۴۴ ساعت بیشتر کار کنند، دیگر اضافه‌کاری است و نحوه محاسبه دستمزد آن با ساعت کاری معمول متفاوت است. مهم‌ترین و اصلی‌ترین قانون ماده ۵۹ قانون کار به صراحت شرایط مربوط به اضافه کاری را مشخص کرده است. بر اساس قانون، موافقت کارگر یا کارمند برای اضافه کاری و پرداخت ۴۰ درصد مزد اضافه علاوه بر دستمزد هر ساعت کار عادی، از شرایط ضروری اضافه کاری ۱۴۰۲ است.

ساعات کاری بر اساس قانون کار چگونه تعریف شده است؟

بر اساس ماده 51 قانون کار، ساعات کاری هر فرد به صورت زیر تعیین شده است:

• حداکثر 8 ساعت طی یک روز
• حداکثر 44 ساعت طی یک هفته

ساعات کار برای افراد شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور به صورت زیر است:

• حداکثر 6 ساعت طی یک روز
• حداکثر 36 ساعت طی یک هفته

شرایط قانونی اضافه کاری

برای تعریف اضافه کاری شرایط قانونی تعریف میشود تا افراد بر اساس میزان ساعات اضافه کاری مجاز دستمزد تعیین شده برای اضافه کاری به آن تعلق گیرد.

شرایط قانونی اضافه کاری به این ضورت تعریف میشو که اضافه کاری در صورتی برای ساعات کاری خارج از ساعات اداری تعیین شده محاسبه میشود که ساعت کاری تعیین شده برای کارگر پر شده باشد. بهه این ترتیب اگر ساعات کاری کارگر از ساعات تعیین شده توسط قانون کار کمتر باشد در هر شرایطی که کار انجام شود این ساعات جز ساعات اضافه کاری محسوب نمیشود.

اگر بخواهیم به زبان ساده این قانون را توضیح دهیم این است که اگر فرد هفتگی 44 ساعت کاری خود را کامل نکرده باشد حتی اگر در شرایط اضافه کاری اقدام به انجام امور کند این ساعات جز ساعات کاری قانونی او محاسبه میشود و ارتباطی با اضافه کاری پیدا نخواهد کرد.

قانون اضافه کاری

ماده 59 قانون کار برای اضافه کاری میباشد و شرایط اضافه کاری را در آن توضیح داده است. بر اساس ماده 59 قانون کار شرایط اضافه کاری به صورت زیر است:

• کارگر باید با اضافه کاری موافقت داشته باشد و این از ارکان مهم اضافه کاری محسوب میشود.
• برای هر ساعت اضافه کاری 40٪ مزد به ازای هر ساعت کاری عادی، تعلق میگیرد.
• میزان ساعات اضافه کاری نباید بیشتر از 4 ساعت در روز شود. البته در صورتی که طرفین با این موضوع موافقت داشته باشند مشکلی به وجود نمیاید.

به طور کلی بر اساس ماده 59 قانون کار میتوان اضافه کاری را در شرایط زیر در نظر گرفت:

1. حاضر شدن کارگر در روز های تعطیل رسمی و انجام کار.
2. انجام کار در ادامه ساعات کاری عادی.

با توجه به آن که حقوق و دستمزد کارگران به صورت ماهیانه پرداخت میشود اضافه کاری و مزایا و غیره نیز به صورت ماهیانه محاسبه و پرداخت میشود.

جدول ساعات کار موظفی در سال  ۱۴۰۲

محاسبه اضافه کاری ۱۴۰۲ بر اساس جدول زیر انجام می‌شود:

جدول ساعات کار قانونی سال ۱۴۰۲ ، یک جدول کاربردی برای کارگران و کارفرمایان و افرادی که وظیفه تنظیم لیست‌های حقوق و مزایای سال ۱۴۰۲ کارگران را بر عهده دارند قابل استفاده‌ است.

یادآوری

ساعات کار اضافی نباید از 4 ساعت در روز تجاوز نماید.

اضافه کار فقط زمانی محاسبه می‌شود که ساعات کار موظفی طی ماه کامل شود. اگر ساعات کاری در طول ماه از ساعات کار موظفی آن ماه کمتر باشد، کار تحت هر شرایطی اضافه کار محسوب نمی‌شود. به عنوان مثال شخصی طی هفته ۳ روز کاری و روزانه ۱۰:۳۰ ساعت مشغول کار است؛ مجموع کارکرد هفتگی این شخص، ۳۱ ساعت و ۳۰ دقیقه می‌شود. از آنجا که این کارکرد از میزان مقرر در قانون کمتر است، ساعات کار اضافی او در هفته اضافه کار محسوب نمی‌شود.

ضریب اضافه کاری

 مطابق قانون کار، ضریب اضافه کاری برابر با 1.4 می‌باشد. یعنی هر فرد بابت هر ساعت اضافه کار، 40 درصد بیشتر از دستمزد یک ساعت کار عادی دریافت می‌کند.

نکات

گاهی یک روز تعطیل رسمی با روز جمعه منطبق می‌شود. به این ترتیب کارگر برای کار در این روز هم اضافه کاری و هم جمعه کاری دریافت می‌کند. در جدول فوق برای پیشگیری از اشتباه در محاسبه روزهای غیرتعطیل و ساعات کار موظفی، وجود این روز در ماه مورد نظر با (+1) در ستون تعطیل رسمی نمایش داده شده است.

تعداد تعطیلات رسمی در اردیبهشت ماه 2 روز است؛ اما به دلیل تعطیلی رسمی روز 11 اردیبهشت (روز کارگر)، 3 روز در نظر گرفته می‌شود.

پیشنهاد میشود مقاله اضافه کار چیست و چگونه محاسبه می شود راهم مطالعه کنید 

تعطیل کاری چیست؟

بر اساس ماده 62 قانون کار در هر هفته روز جمعه به عنوان تعطیل هفتگی محسوب میشود و در این روز حقوق و دستمزد و بیمه و مزایا بایدبرای کارگر بدون نیاز به حضور او در سرکار محاسبه شود.

بر اساس ماده 63 قانون کار روز های تعطیل رسمی که در تقویم کشور تعیین میشود و همچنین روز 11 اردیبهشت که روز کارگر است تعطیل میباشد و این روز برای کارگران با مزد محسوب میشود.

به این ترتیب میتوان در تعریف تعطیل کاری این گونه توضیح داد:

«در روز های تعطیل رسمی کارگر باید بدون نیاز به حضور در کار مزد و بیمه و مزایا دریافت کند و در صورتی که کارگر در روز تعطیل رسمی کار کند و به جای آن روز دیگری تعطیل نباشد ساعات کاری که مضاف بر ساعات کاری تعیین شده میباشد به عنوان اضافه کاری برای او محاسبه میشود.»

به طور کلی میتوان گفت تعطیل کاری در قانون کار تعریف نشده است و به طور کلی میتوان گفت ساعات کاری مضاف بر ساعات کاری تعیین شده به عنوان اضافه کاری محسوب میشود.

نحوه محاسبه تعطیل کاﺭﯼ در قانون کار

تعطیل کاری در واقع نوعی اضافه کاری در روز تعطیل (غیر از جمعه) است؛ از این رو نرخ آن معادل نرخ اضافه کاری و برابر با 40% بیشتر از دستمزد هر ساعت کار عادی و نحوه محاسبه آن با نحوه محاسبه اضافه کاری یکسان است. در نتیجه بر اساس ماده 59 قانون کار، دستمزد هر ساعت کار در روز تعطیل، 40% اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی محاسبه خواهد شد.

جمعه کاری چیست؟

موضوع دیگری که برای محاسبه ساعات کاری مطرح میشود جمعه کاری میباشد.بر اساس قانون کار روز جمعه به عنوان تعطیل هفتگی در نظر گرفته شده است و در صورتی که کارگر در این روز مجبور به انجام کار شود برای او فوق العاده جمعه کاری محاسبه میشود که این جمعه کاری برابر با 40٪ ساعات کاری عادی محسوب میشود.

با توجه به آن که جمعه تعطیل رسمی هفتگی برای همه است بهتر است کارگران در این روز در اختیار خانواده باشند ولی در صورتی که مایل به کار کردن بودند برای هر ساعت کاری حقوقی برابر با 40٪ ساعات کاری عادی در نظر گرفته شده است.

تفاوت جمعه کاری و تعطیل کاری

با تعریف جمعه کاری و تعطیل کاری مهمترین سوالی که در ذهن ها شکل میگیرد این است که تفاوت جمعه کاری و تعطیل کاری در چیست؟

در واقع برای هر دو مورد به ازای هر ساعت 40٪ ساعات معمولی در نظر گرفته میشود اما در واقع محاسبه آن ها با هم تفاوت دارد که این موضوع را با یک مثال به شما توضیح خواهیم داد.

فرض کنید که کارگری هم جمعه و یک روز تعطیل رسمی وسط هفته را کار کرده است. در این حالت باتوجه به آن که او دیگر هیچ روز تعطیلی ندارد در این حالت برای روز جمعه او هم جمعه کاری و هم اضافه کاری محاسبه میشود و 180٪ مزد این روز او خواهد بود.

در این حالت برای روز تعطیل رسمی وسط هفته فقط اضافه کاری تعلق میگیرد که برابر با 140٪ میباشد.

نحوه محاسبه جمعه کاری

از آنجا که روز جمعه تنها روز تعطیلی هفتگی کارگران است، برای اشتغال به کار در این روز قوانین ویژه‌ای در نظر گرفته شده است؛ بر این اساس نرخ محاسبه دستمزد در روز جمعه دو حالت دارد:

• جمعه کاری با تعطیل شدن در روز دیگر
• جمعه کاری بدون تعطیل شدن در روز دیگر

فوق العاده کاری چیست و چه تفاوتی با اضافه کاری دارد؟ (فوق العاده اضافه کاری)

فوق العاده کاری که آن را با عنوان فوق العاده اضافه کاری هم می‌شناسند همان مبلغی است که علاوه بر ساعت نرخ ساعت کار عادی در هنگام اضافه کار به کارمندان و کارگران پرداخت می‌شود. به این معنی که نرخ هر ساعت کار عادی 100 هزار تومان و هر ساعت اضافه کاری 140 هزار تومان باشد، آن 40 هزار تومان همان فوق العاده (فوق العاده اضافه کاری) یک ساعت اضافه کار است.

تفاوت اضافه کاری و فوق العاده کاری را می‌توان اینطور تعریف کرد که در حسابداری، منظور از اضافه کاری قانون کار، دستمزد یک ساعت کار عادی + فوق العاده اضافه کاری است. اهمیت تفکیک این مفاهیم و دانستن تفاوت بین آن‌ها در حسابداری حقوق و دستمزد موسسات تولیدی اهمیت ویژه ای دارد.

نوبت کاری چیست؟

همانطور که گفته شد، برخی از مشاغل تنها به کار در ساعات رسمی خلاصه نمی‌شوند و نیاز به کار در مابقی ساعات روز نیز دارند. در واقع این دسته از مشاغل به صورت ۲۴ ساعته و شبانه روزی هستند و باید کارکنانشان به طور شیفتی اقدام به کار در ساعات مختلف نمایند. مشاغل شبانه‌روزی امکان تعطیلی ندارند و برای همین است که به آنها مشاغل نوبت کار می‌گویند. همانطور که میتوان حدس زد در مشاغل نوبت کار، حجم کاری و فشار وارد شده بر کارکنان بسیار زیاد است. برای همین طبق قانون اضافه کاری، مبلغی به عنوان فوق العاده نوبت کاری برای آنها در نظر گرفته می‌شود که این مبلغ همراه با حقوق، دستمزد ماهانه به حساب افراد واریز می‌گردد.

انواع نوبت کاری

حال که با مشاغل نوبت کاری آشنا شدید، باید بدانید که نوبت کاری انواع مختلفی دارد و به شیفت‌های گوناگونی تقسیم می‌شود. طبق قانون، انواع نوبت کاری عبارتند از:

• نوبت کاری صبح و عصر
• نوبت کاری صبح، عصر و شب
• نوبت کاری شب و صبح
• نوبت کاری عصر و شب

شب کاری چیست؟

یکی از اصطلاحات دیگر در قانون کار، شب کاری است. طبق ماده ۵۳ قانون کار، به ساعت کاری ۲۲ شب الی ۶ صبح، شب کاری یا شیفت شب گفته می‌شود. البته این مفهوم بسته به شرایط نوبت کاری و غیر نوبت کاری متفاوت است. برای همین در اینجا به شرح شیفت شب در نوبت کار و غیر نوبت کار می‌پردازیم.

• شب کاری نوبت کار: در بخش‌های قبلی اشاره شد که یکی از انواع نوبت کار، نوبت شب است. برای همین شب کاری در نوبت کار، شامل همان ۸ ساعت کار است که از ساعت ۲۲ شب الی ۶ صبح در نظر گرفته می‌شود. از آنجایی که کار کردن در شب با شرایط سختی همراه است، نرخ تعلق گرفته برای آن بیشترین میزان را دارد. در حال حاضر برای کارگران شب کار نوبتی، ۲۲.۵ درصد حق شیفت در نظر گرفته شده است.
• شب کاری غیر نوبت کار: شب کاری غیر نوبت کار که به شب کاری معمولی نیز معروف است، به شرایطی گفته می‌شود که کارگر در همان ساعات ۲۲ شب الی ۶ صبح مشغول به کار بوده و در غیر نوبت کار است. مزد در نظر گرفته شده برای کارگران شب کاری غیر نوبت کار، بیشتر از نوبت کار است. به طوری که این مزد برابر با ۳۵ درصد مزد بیشتر نسبت به ساعات کاری روزانه است.

محاسبه شب کاری و شرایط آن چیست؟

قانون کار، ساعات کار در روز را از ساعت 6 بامداد تا 10 شب (ساعت 22) در نظر گرفته است. به این ترتیب از ساعت 22 تا 6 بامداد روز بعد شب کاری محسوب می‌شود.

یادآوری: اگر قسمتی از کار در روز و قسمت دیگر در شب انجام گیرد آن کار مختلط محسوب می‌شود.

نرخ شب کاری

کارگر برای آن قسمت از کار که در شب انجام می‌شود، فوق العاده شب کاری دریافت می‌کند؛ نرخ فوق‌العاده شب کاری معادل 35% مازاد بر مزد هر ساعت عادی است.

نکات

کارگران نوبت‌کار مشمول دریافت فوق‌العاده شب کاری نخواهند بود.

ارجاع کار اضافی به کارگرانی که کار شبانه یا کارهای خطرناک و سخت و زیان‌آور انجام می‌دهند، ممنوع است.

برای آشنایی با نحوه محاسبه حقوق و دستمزد در اکسل کلیک کنید.

مثال محاسبه اضافه کاری و جمعه کاری

برای آن که بهتر متوجه نحوه محاسبه اضافه کاری و تعطیل کاری و جمعه کاری شوید تصمیم گرفتیم در این قسمت با ذکر یک مثال نحوه محاسبه این موارد را به شما توضیح دهیم.

مثال نحوه محاسبه اضافه کاری

اگر یک شخص در خرداد ماه سال 1402، به جز ساعات موظفی روزهای کاری، معادل 20ساعت اضافه کاری در روزهای عادی و یک روز (معادل 7.33 ساعت) اضافه کاری در روز جمعه (با تعطیل شدن در روز دیگر) داشته است. در صورتی که حقوق روزانه او برابر با حداقل حقوق سال 1402 و معادل 1,769,428 ريال در روز باشد، حقوق و دستمزد خرداد ماه او را محاسبه نمایید.

جواب: روزهای جمعه و تعطیل در خرداد ماه سال 1402 عبارتند از:

در نتیجه ساعات کارکرد این کارگر در خرداد 1402 به صورت زیر است:

با توجه به نرخ محاسبه تعطیل کاری 1402 و همچنین نرخ محاسبه جمعه کاری 1402 در این سال خواهیم داشت:

نکته: به مبلغ کارکرد فوق، حق مسکن و بن کارگری، در صورت داشتن فرزند، حق اولاد و سایر مزایای مربوط به شغل نیز اضافه می‌شود.

لازم است بدانید مطابق تبصره بند ب ماده 37 قانون کار، در ماه‌های 31 روزه مزایا و حقوق باید بر اساس 31 روز محاسبه و به کارگر پرداخت شود.

با دانلود اکسل محاسبه اضافه کاری میتوانید میزان دریافتی خود بابت ساعات اضافه کاری را به دست آورید.

سخن پایانی

همان طور که در نحوه محاسبات مشاهده میکنید برای جمعه کاری هم اضافه کاری و هم جمعه کاری محاسبه میشود در حالی که برای تعطیلات رسمی باتوجه به آن که تعطیل رسمی وسط هفته است فقط اضافه کاری محاسبه میشود. به همین دلیل به جمعه کاری فوق العاده جمعه کاری گفته میشود.