یکی از مهمترنی مسائلی که برای کارمندان و کارگران مطرح میشود موضوع حقوق و دستمزد بر اساس میزان کاری است که انجام میدهند. در مسئله حقوق و دستمزد نحوه محاسبه اضافه کاری و تعطیل کاری و جمعه کاری و شب کاری اهمیت بیتری پیدا میکنند و کارگران میتوانند در ازای این ساعات کاری دستمزد متفاوتی را دریافت کنند. در این مقاله صفر تا صد نحوه محاسبه اضافه کاری و تعطیل کاری و جمعه کاری را به شما توضیح داده ایم.
ساعات کاری بر اساس قانون کار چگونه تعریف شده است؟
بر اساس ماده 51 قانون کار، ساعات کاری هر فرد به صورت زیر تعیین شده است:
- حداکثر 8 ساعت طی یک روز
- حداکثر 44 ساعت طی یک هفته
ساعات کار برای افراد شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور به صورت زیر است:
- حداکثر 6 ساعت طی یک روز
- حداکثر 36 ساعت طی یک هفته
شرایط قانونی اضافه کاری
برای تعریف اضافه کاری شرایط قانونی تعریف میشود تا افراد بر اساس میزان ساعات اضافه کاری مجاز دستمزد تعیین شده برای اضافه کاری به آن تعلق گیرد.
شرایط قانونی اضافه کاری به این ضورت تعریف میشو که اضافه کاری در صورتی برای ساعات کاری خارج از ساعات اداری تعیین شده محاسبه میشود که ساعت کاری تعیین شده برای کارگر پر شده باشد. بهه این ترتیب اگر ساعات کاری کارگر از ساعات تعیین شده توسط قانون کار کمتر باشد در هر شرایطی که کار انجام شود این ساعات جز ساعات اضافه کاری محسوب نمیشود.
اگر بخواهیم به زبان ساده این قانون را توضیح دهیم این است که اگر فرد هفتگی 44 ساعت کاری خود را کامل نکرده باشد حتی اگر در شرایط اضافه کاری اقدام به انجام امور کند این ساعات جز ساعات کاری قانونی او محاسبه میشود و ارتباطی با اضافه کاری پیدا نخواهد کرد.
قانون اضافه کاری
ماده 59 قانون کار برای اضافه کاری میباشد و شرایط اضافه کاری را در آن توضیح داده است. بر اساس ماده 59 قانون کار شرایط اضافه کاری به صورت زیر است:
- کارگر باید با اضافه کاری موافقت داشته باشد و این از ارکان مهم اضافه کاری محسوب میشود.
- برای هر ساعت اضافه کاری 40٪ مزد به ازای هر ساعت کاری عادی، تعلق میگیرد.
- میزان ساعات اضافه کاری نباید بیشتر از 4 ساعت در روز شود. البته در صورتی که طرفین با این موضوع موافقت داشته باشند مشکلی به وجود نمیاید.
به طور کلی بر اساس ماده 59 قانون کار میتوان اضافه کاری را در شرایط زیر در نظر گرفت:
- حاضر شدن کارگر در روز های تعطیل رسمی و انجام کار.
- انجام کار در ادامه ساعات کاری عادی.
با توجه به آن که حقوق و دستمزد کارگران به صورت ماهیانه پرداخت میشود اضافه کاری و مزایا و غیره نیز به صورت ماهیانه محاسبه و پرداخت میشود.
جدول ساعات کار موظفی در سال ۱۴۰۰
جدول ساعات کار قانونی سال ۱۴۰۰، یک جدول کاربردی برای کارگران و کارفرمایان و افرادی که وظیفه تنظیم لیست‌های حقوق و مزایای سال 1400 کارگران را بر عهده دارند قابل استفاده است.
نکات
♦ گاهی یک روز تعطیل رسمی با روز جمعه منطبق میشود. به این ترتیب کارگر برای کار در این روز هم اضافه کاری و هم جمعه کاری دریافت می‌کند. در جدول فوق برای پیشگیری از اشتباه در محاسبه روزهای غیرتعطیل و ساعات کار موظفی، وجود این روز در ماه مورد نظر با (+1) در ستون تعطیل رسمی نمایش داده شده است.
تعداد تعطیلات رسمی در اردیبهشت ماه 2 روز است؛ اما به دلیل تعطیلی رسمی روز 11 اردیبهشت (روز کارگر)، 3 روز در نظر گرفته میشود.
قانون اضافه کاری
ماده 59 قانون کار برای اضافه کاری میباشد و شرایط اضافه کاری را در آن توضیح داده است. بر اساس ماده 59 قانون کار شرایط اضافه کاری به صورت زیر است:
- کارگر باید با اضافه کاری موافقت داشته باشد و این از ارکان مهم اضافه کاری محسوب میشود.
- برای هر ساعت اضافه کاری 40٪ مزد به ازای هر ساعت کاری عادی، تعلق میگیرد.
- میزان ساعات اضافه کاری نباید بیشتر از 4 ساعت در روز شود. البته در صورتی که طرفین با این موضوع موافقت داشته باشند مشکلی به وجود نمیاید.
پیشنهاد میشود مقاله اضافه کار چیست و چگونه محاسبه می شود راهم مطالعه کنید
تعطیل کاری چیست
در قانون کار برای محاسبه حقوق و دستمزد موضوع دیگری مطرح میشود و آن تعطیل کاری میباشد. شاید این سوال برای شما هم پیش آمده باشد که تعطیل کاری چیست و با چه شرایط قانونی محاسبه میشود.
در این زمینه ماده 62 و 63 قانون کار مطرح میشود که بر این اساس میتوان این گونه گفت که بر اساس ماده 62 قانون کار در هر هفته روز جمعه به عنوان تعطیل هفتگی محسوب میشود و در این روز حقوق و دستمزد و بیمه و مزایا بایدبرای کارگر بدون نیاز به حضور او در سرکار محاسبه شود.
بر اساس ماده 63 قانون کار روز های تعطیل رسمی که در تقویم کشور تعیین میشود و همچنین روز 11 اردیبهشت که روز کارگر است تعطیل میباشد و این روز برای کارگران با مزد محسوب میشود.
به این ترتیب میتوان در تعریف تعطیل کاری این گونه توضیح داد:
«در روز های تعطیل رسمی کارگر باید بدون نیاز به حضور در کار مزد و بیمه و مزایا دریافت کند و در صورتی که کارگر در روز تعطیل رسمی کار کند و به جای آن روز دیگری تعطیل نباشد ساعات کاری که مضاف بر ساعات کاری تعیین شده میباشد به عنوان اضافه کاری برای او محاسبه میشود.»
به طور کلی میتوان گفت تعطیل کاری در قانون کار تعریف نشده است و به طور کلی میتوان گفت ساعات کاری مضاف بر ساعات کاری تعیین شده به عنوان اضافه کاری محسوب میشود.
یادآوری
♦ ساعات کار اضافی نباید از 4 ساعت در روز تجاوز نماید.
♦ اضافه کار فقط زمانی محاسبه میشود که ساعات کار موظفی طی ماه کامل شود. اگر ساعات کاری در طول ماه از ساعات کار موظفی آن ماه کمتر باشد، کار تحت هر شرایطی اضافه کار محسوب نمیشود. به عنوان مثال شخصی طی هفته ۳ روز کاری و روزانه ۱۰:۳۰ ساعت مشغول کار است؛ مجموع کارکرد هفتگی این شخص، ۳۱ ساعت و ۳۰ دقیقه میشود. از آنجا که این کارکرد از میزان مقرر در قانون کمتر است، ساعات کار اضافی او در هفته اضافه کار محسوب نمیشود.
ضریب اضافه کاری
مطابق قانون کار، ضریب اضافه کاری برابر با 1.4 میباشد. یعنی هر فرد بابت هر ساعت اضافه کار، 40 درصد بیشتر از دستمزد یک ساعت کار عادی دریافت می‌کند.
جمعه کاری چیست
موضوع دیگری که برای محاسبه ساعات کاری مطرح میشود جمعه کاری میباشد.بر اساس قانون کار روز جمعه به عنوان تعطیل هفتگی در نظر گرفته شده است و در صورتی که کارگر در این روز مجبور به انجام کار شود برای او فوق العاده جمعه کاری محاسبه میشود که این جمعه کاری برابر با 40٪ ساعات کاری عادی محسوب میشود.
با توجه به آن که جمعه تعطیل رسمی هفتگی برای همه است بهتر است کارگران در این روز در اختیار خانواده باشند ولی در صورتی که مایل به کار کردن بودند برای هر ساعت کاری حقوقی برابر با 40٪ ساعات کاری عادی در نظر گرفته شده است.
تفاوت جمعه کاری و تعطیل کاری
با تعریف جمعهذ کاری و تعطیل کاری مهمترنی سوالی که در ذهن ها شکل میگیرد این است که تفاوت جمعه کاری و تعطیل کاری در چیست؟
در واقع برای هر دو مورد به ازای هر ساعت 40٪ ساعات معمولی در نظر گرفته میشود اما در واقع محاسبه آن ها با هم تفاوت دارد که این موضوع را با یک مثال به شما توضیح خواهیم داد.
فرض کنید که کارگری هم جمعه و یک روز تعطیل رسمی وسط هفته را کار کرده است. در این حالت باتوجه به آن که او دیگر هیچ روز تعطیلی ندارد در این حالت برای روز جمعه او هم جمعه کاری و هم اضافه کاری محاسبه میشود و 180٪ مزد این روز او خواهد بود.
در این حالت برای روز تعطیل رسمی وسط هفته فقط اضافه کاری تعلق میگیرد که برابر با 140٪ میباشد.
فوق العاده کاری چیست و چه تفاوتی با اضافه کاری دارد؟ (فوق العاده اضافه کاری)
فوق العاده کاری که آن را با عنوان فوق العاده اضافه کاری هم می‌شناسند همان مبلغی است که علاوه بر ساعت نرخ ساعت کار عادی در هنگام اضافه کار به کارمندان و کارگران پرداخت میشود. به این معنی که نرخ هر ساعت کار عادی 100 هزار تومان و هر ساعت اضافه کاری 140 هزار تومان باشد، آن 40 هزار تومان همان فوق العاده (فوق العاده اضافه کاری) یک ساعت اضافه کار است.
تفاوت اضافه کاری و فوق العاده کاری را میتوان اینطور تعریف کرد که در حسابداری، منظور از اضافه کاری قانون کار، دستمزد یک ساعت کار عادی + فوق العاده اضافه کاری است. اهمیت تفکیک این مفاهیم و دانستن تفاوت بین آن‌ها در حسابداری حقوق و دستمزد موسسات تولیدی اهمیت ویژه ای دارد.
نحوه محاسبه اضافه کاری
ساعات کاری در کسب و کار های مختف متفاوت میباشد و در بعضی از مشاغل ممکن است افراد بیشتر از 44 ساعت در هفته کار کنند و در بعضی هفته ها ساعات کاری آن ها کمتر از 8 ساعت باشد. در این حالت برای محاسبه اضافه کاری باید از ماده 51 قانون کار کمک گرفت.
بر اساس قانون کار مزایا و اضافه کاری و جمعه کاری و شب کاری و تعطیل کاری نیز مانند حقوق و دستمزد به صورت ماهیانه محاسبه میشود.
محاسبه اضافه کاری کارگران به این صورت میباشد که ساعات کاری قانونی برای کارگران در هفته برابر با 44 ساعت میباشد که با تقسیم این ساعت کاری بر 6 روز کاری هفته شما به عدد 7.33 میرسید و این بدان معنا میباشد که روزانه برابر با 7 ساعت و 20 دقیقه ساعت کار تعیین شده برای کارگر میباشد.
در محاسبات ریاضی و جبری برای اضافه کاری از عدد 7.33 استفاده میشود. به طور کلی میتوان گفت با توجه به آن که در ماه های مختلف سال تعداد تعطیلات متفاوت است و همین امر سبب میشود ساعات کاری کارگران در ماه های مختلف به صورت متفاوت باشد.
برای محاسبه اضافه کاری شما باید ابتدا ساعات قانونی کار در هر ماه را محاسبه کنید و ساعاتی که بیشتر از ساعات تعیین شده باشد به عنوان اضافه کاری محسوب میشود.
برای تعیین ساعات قانونی کاری در هر ماه باید تعداد روز های غیر تعطیل رسمی را مطابق با تقویم کشور در عدد 7.33 ضرب نمود.
در این زمان شما نیاز به کارکرد واقعی کارگران خواهید داشت. کارکرد واقعی کارگران به زبان ساده از روی ساعات حضور و غیاب آن ها حاصل میشود و در واقع ساعاتی میباشد که فرد در محل کار حضور دارد و اموری را مطابق با مسئولیت تعریف شده توسط کارفرما انجام میدهد.
برای محاسبه اضافه کاری باید دقت داشته باشید اگر کارگر در ماه مرخصی استحقاقی دریافت کرده باشد ساعات مرخصی او جز ساعات کاری و کارکرد واقعی او محاسبه میشود.
محاسبه شب کاری و شرایط آن چیست؟
قانون کار، ساعات کار در روز را از ساعت 6 بامداد تا 10 شب (ساعت 22) در نظر گرفته است. به این ترتیب از ساعت 22 تا 6 بامداد روز بعد شب کاری محسوب میشود.
یادآوری: اگر قسمتی از کار در روز و قسمت دیگر در شب انجام گیرد آن کار مختلط محسوب میشود.
نرخ شب کاری
کارگر برای آن قسمت از کار که در شب انجام میشود، فوق العاده شب کاری دریافت می‌کند؛ نرخ فوق‌العاده شب کاری معادل 35% مازاد بر مزد هر ساعت عادی است.
نکات
♦ کارگران نوبت‌کار مشمول دریافت فوق‌العاده شب کاری نخواهند بود.
♦ ارجاع کار اضافی به کارگرانی که کار شبانه یا کارهای خطرناک و سخت و زیان‌آور انجام میدهند، ممنوع است.
مثال محاسبه اضافه کاری و جمعه کاری
برای آن که بهتر متوجه نحوه محاسبه اضافه کاری و تعطیل کاری و جمعه کاری شوید تصمیم گرفتیم در این قسمت با ذکر یک مثال نحوهه محاسبه این موارد را به شما توضیح دهیم.
در مثال محاسبه اضافه کاری و جمعه کاری شما باید تصور کنید مزد روزانه کارگر ۳۷۰۴۲۳ ریال میباشد و ساعات کاری کارگر به صورت روزانه از ساعت 7 صبح تا 4 بعد از ظهر میباشد. این کارگر تعطیلات رسمی سرکار میرود و جمعه ها هم یک هفته در میان از 7 صبح تا 12 ظهر سرکار حضور دارد. در شرایط کاری این کارگر تعیین شده است که در روز های عادی که از ساعت 7 الی 16 سرکار است 30 دقیقه برای صرف ناهار و صبحانه میتواند ککار را تعطیل کند. این کارگر در ماه 1 روز کاری را به طور کامل و 3 ساعت مرخصی ساعتی گرفته است.
در تیر ماه 1397 میخواهیم اضافه کاری و جمعه کاری این کارگر را محاسبه کنیم.
در تیر ماه 1397 بر اساس تعطیلات موجود ساعات کاری قانونی کارگر برابر با 169 ساعت میباشد.
مطابق با مثال ذکر شده این کارگر روزانه 9 ساعت در محل کار حضور دارد که نیم ساعت آن صرف ناهار و صبحانه میشود و به این ترتیب 8.5 ساعت جز ساعات کاری محسوب میشود.
جمعه هایی که این کارگر کار کرده است 3 جمعه و هر جمعه 5 ساعت بوده است.
به طور کلی این کارگر 236 ساعت در تیرماه 1397 کار کرده است.
همان طور که گفته شد اضافه کاری از ساعات کاری قانونی کارگر کسر میشود و 40٪ ساعات کاری معمولی محسوب میشود.
- ساعات اضافه کاری = ۲۳۶-۱۶۹=۶۷ ساعت
- ساعات جمعه کاری = ۳*۵=۱۵ ساعت
محاسبه حقوق اضافه کاری
- مزد روزانه تقسیم بر ۷.۳۳ ضرب در ۱.۴ = ۳۷۰۴۲۳ تقسیم بر ۷.۳۳ ضرب در ۱.۴=۷۰۷۴۹ ریال هر ساعت اضافه کاری
- ۶۷*۷۰۷۴۹= ۴,۷۴۰,۱۸۳ ریال حقوق اضافه کاری تیر ماه
محاسبه حقوق جمعه کاری
- مزد روزانه تقسیم بر ۷.۳۳ ضرب در ۰.۴ = ۳۷۰۴۲۳ تقسیم بر ۷.۳۳ ضرب در ۰.۴=۲۰۲۱۴ ریال هر ساعت جمعه کاری.
- ۱۵*۲۰۲۱۴= ۳۰۳,۲۱۰ ریال
همان طور که در نحوه محاسبات مشاهده میکنید برای جمعه کاری هم اضافه کاری و هم جمعه کاری محاسبه میشود در حالی که برای تعطیلات رسمی باتوجه به آن که تعطیل رسمی وسط هفته است فقط اضافه کاری محاسبه میشود. به همین دلیل به جمعه کاری فوق العاده جمعه کاری گفته میشود.
برای آشنایی با نحوه محاسبه حقوق و دستمزد در اکسل کلیک کنید.
