عملیات پایان سال مالی دارای رویدادهایی است و در هر رویداد با توجه به قوانین و استانداردهای حسابداری ،می بایستی ثبت های حسابداری مربوط با آن رویداد صادر گردد در پایان سال مالی و بعد از محاسبه سود و (زیان)،  می بایست مطابق قوانین مالیاتی و به جهت رعایت استانداردهای حسابداری، اقدام به شناسایی و ثبت سند حسابداری مالیات عملکرد ( مالیات بر درآمد) نمود. در گذشته یکی از روش‌های متداول، گرفتن ذخیره مالیات برای این سرفصل بود، اما مفهوم اصلی ذخیره در حسابداری متفاوت با باور عموم از این حساب است، دراین مقاله نحوه شناسایی و ثبت سند حسابداری مالیات عملکرد را توضیح می دهیم.

حسابداری مالیات چیست؟

این کار بر این فرض استوار است که تمام درآمدها و هزینه‌هایی که مشمول مالیات هستند، باید محاسبه شوند. برخلاف حسابداری مالی که شامل آن معامله تجاری نیز می‌شود که پیامدهای مالیاتی ندارد. روش های حسابداری مالیات بر درآمد بیشتر برای افراد بر اساس میزان درآمد آنها، شرکت ها بر اساس شکل قانونی آنها و غیره متفاوت است.

هزینه‌های مالیات بر درآمد بر اساس صورت‌های مالی تعیین می‌شوند که معمولاً با هزینه‌های مالیات بر درآمد محاسبه‌شده براساس قانون مالیات بر درآمد مربوط به واحد تجاری متفاوت است و محاسبه دو طرفه جداگانه منجر به بدهی مالیاتی متفاوت گزارش‌شده برای گزارش‌گری مالی و ارزش شناسایی شده برای مالیات واقعی می‌شود.

مالیات بر درآمد چیست؟

دولت بر اساس میزان درآمدی که شما از طریق انجام شغل تان به دست آورده اید، میزان مشخصی مالیات دریافت می کند. این کار که در حوزه قوانین حسابرسی انجام می شود، مالیات بر درآمد نام دارد که رسیدگی به آن وظیفه حسابرس است.

همواره دولت ها به مالیات به چشم منبعی برای مخارج خود نگاه می کنند و طبیعی است، که در بعضی دوره ها بر اثر سیاست‌های اقتصادی انقباضی میزان نرخ آن هم بالاتر رود. اما مساله مهمی که در همین ابتدا باید به آن اشاره کنیم، تصاعدی بودن نرخ مالیات بر درآمد مشاغل است که باعث برقراری عدالت اقتصادی و اجتماعی خواهد شد.

مزایای مالیات بر درآمد

• به درک بدهی مالیاتی واقعی کسب و کار و سودآوری آن پس از مالیات کمک می کند.
• به درک تفاوت هایی که در درآمد حسابداری و درآمد مشمول مالیات ایجاد می شود، کمک می کند.
• هزینه های مالیات بر درآمد نیز هزینه هایی هستند که بر درآمد خالص تأثیر می گذارند و حسابداری مالیات بر درآمد به درک بهتر آن کمک می کند.
• به مشاغل کمک می کند تا بدهی مالیاتی خود را به موقع پرداخت کنند و از هرگونه جریمه مربوط به عدم رعایت پرداخت مالیات اجتناب کنند.
• تجزیه و تحلیل روند هزینه های مالیات بر درآمد در طول دوره به درک ساختار هزینه های مالیاتی کمک می کند و مدیریت مالیاتی بهتری را امکان پذیر می کند.

معایب حسابداری مالیات بر درآمد

• هزینه‌های اجرایی را افزایش می‌دهد زیرا واحدهایی که توسط شرکت‌ها اداره می‌شوند باید به طور جداگانه دو دسته از حساب‌های مختلف را نگهداری کنند، یکی برای گزارش‌گری مالی و دیگری برای اهداف مالیات بر درآمد که منجر به هزینه‌های انطباق اضافی می‌شود.

پیشنهاد می شود مقاله سند حسابداری چیست و چگونه ثبت می شود؟ را هم مطالعه کنید

شرایط شناسایی بدهی به عنوان ذخیره

برای درک درست استاندارد‌های حسابداری باید به حالت موشکافانه‌ای تک به تک کلمات تحلیل شوند، پس از تعریف ذخیره، طبق استاندارد حسابداری شماره چهار نتیجه می‌گیریم که اولا کاربرد ذخیره فقط در رابطه با بدهی‌های واحد تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد، دوما برای این‌که یک بدهی بتواند تحت سرفصل ذخایر طبقه‌بندی بشود باید از بین دو شرط ذیل حداقل یکی را شامل بشود:

شرط اول: زمان پرداخت بدهی

در شرط اول بحث زمان پرداخت بدهی مطرح است، یعنی این‌که یک بدهی ایجاد بشود. اما ما در تشخیص زمان پرداخت این بدهی با ابهام قابل توجهی مواجه باشیم مانند مزایای پایان خدمت کارکنان در مراکزی که رویه پرداخت و تسویه مزایای پایان خدمت در پایان همکاری یا بازنشستگی کارمندان است و در پایان سال تسویه‌ای صورت نمی‌گیرد، در این مثال واحد تجاری از پرداخت این مزایا اطمینان دارد اما زمان دقیق پرداخت این بدهی برای هر کارمند دارای ابهام قابل توجهی است.

شرط دوم: مبلغ دقیق بدهی

شرط دوم مبحث اصلی مبلغ دقیق بدهی است، یعنی این‌که در اثر فعالیت تجاری یک واحد اقتصادی یک بدهی روی بدهد یا این‌که احتمال اتفاق افتادنش قطعی و زیاد باشد اما نتوانیم مبلغ دقیق آن را برآورد کنیم و دچار ابهام گردیم، مانند تصویب قانون خروج کارخانه‌ها از شهرها و انتقال آن‌ها به شهرک‌های صنعتی یا رخ دادن یک دعاوی حقوقی برای واحد تجاری که نتوانیم مبلغ دقیق بدهی حاصل از شکایت را برآورد کنیم.

با یاد گرفتن مفهوم و منطق ذخیره در استاندارد حسابداری به این نتیجه می‌رسیم که گرفتن ذخیره برای مالیات بر درآمد اشتباه و مغایر با استانداردهای حسابداری است. به این علت که واحد تجاری برای مالیات ابرازی طبق اظهارنامه، مشمول هیچ کدام از دو شرط فوق نمی‌شود.

اهداف حسابداری مالیات بر درآمد

اهداف متعددی برای حسابداری مالیات بر درآمد وجود دارد و کسب و کارها برای دستیابی به اهداف آن باید از آن پیروی کنند. اهداف حسابداری مالیات بر درآمد به شرح زیر است:

• به تعیین ساختار سرمایه مناسب برای کسب و کار کمک می کند. ترکیبی از بدهی و حقوق صاحبان سهام ساختار سرمایه برای کسب و کار را تشکیل می دهد و هر دو عوارض مالیاتی متفاوتی بر کسب و کار دارند که در نهایت بر تصمیم تجاری تأثیر می گذارد.
• به کسب و کار و افراد کمک می کند تا بدهی مالیاتی واقعی خود را تعیین و اطمینان حاصل کنند که پرداخت به موقع انجام می شود تا از جریمه های مالیاتی و در عین حال از پرداخت های زودهنگام اجتناب کنند؛ زیرا هزینه زمانی مرتبط با پول وجود دارد.
•  نهادهای مختلف و افراد را قادر می‌سازد تا کسورات واجد شرایط را برای مدیریت بهتر مالیاتی مطالبه کنند.
• به کسب و کارها کمک می کند تا با درک اینکه چگونه بدهی مالیاتی برای معاملات تجاری انجام شده ایجاد می شود و چگونه می توان آن را به بهترین شکل ممکن برای منطقی کردن بدهی مالیاتی بهینه کرد، سود خود را به حداکثر برسانند.

 برای مثال در بسیاری از کشورها، شرکت‌ها یک مالیات واحد دریافت می‌کنند و می‌توانند از اعتبار مالیاتی خود برای تهیه مواد خام کالاهای تولید خود استفاده کنند. بنابراین حسابداری مالیات بر درآمد به مشاغل کمک می کند تا بدهی مالیاتی خود را به حداقل برسانند که متعاقباً منجر به افزایش سود می شود.

چرا مالیات عملکرد مشمول شرط اول (زمان پرداخت بدهی) نمی‌شود؟

در مورد مبحث شرط اول که در رابطه با تعیین زمان دقیق پرداخت بدهی است با استناد به مواد 190 و 210 قانون مالیات‌های مستقیم، آن قسمت از مالیات مورد قبول مودی در اظهارنامه یا ترازنامه تسلیمی به عنوان مالیات قطعی تلقی می‌شود و از طریق عملیات اجرایی قابل وصول است و مودی برای پرداخت مبلغ بدهی قطعی مالیات عملکرد طبق اظهارنامه در قبل از زمان سررسید ارسال اظهارنامه ده روز از زمان ارسال، مهلت دارد و برای اظهارنامه‌هایی که کمتر از ده روز مانده به پایان مهلت اظهارنامه اقدام به ارسال می‌کنند مهلت پرداخت طبق ماده 190 سررسید ارسال اظهارنامه است، پس به هیچ وجه مالیات عملکرد مشمول شرط اول نمی‌شود و دچار ابهام نمی‌گردد.

تفاوت های مالیات بر درآمد

1.دارایی مالیات معوق شناسایی شده یا نشده: در ابتدا به طور کامل شناسایی می شود و در صورتی که دارایی های مالیاتی قابل فروش نباشد، کاهش می یابد. این موارد تنها در صورتی شناسایی می شود که سود مشمول مالیات در آینده برای بازیابی دارایی های مالیاتی کافی باشد.

2.طبقه بندی دارایی مالیات معوق: این دارایی بر اساس طبقه بندی دارایی یا بدهی به عنوان دارایی های جاری یا غیرجاری طبقه بندی می شود. همیشه پس از خالص سازی به عنوان دارایی غیر جاری طبقه بندی می شود

استفاده از حساب مالیات پرداختنی به جای ذخیره مالیات

در ادامه‌ی این عملیات و بعد از مهلت زمان ارسال اظهارنامه مالیاتی، طبق ماده 156 قانون مالیات‌های مستقیم اداره امور مالیاتی مکلف است اظهارنامه مودیان مالیات بر در آمد را در مورد درآمد هر منبع که در موعد قانونی تسلیم شده است حداکثر ظرف یک سال از تاریخ انقضای مهلت مقرر برای تسلیم اظهارنامه رسیدگی نماید و بعد از رسیدگی ممیزین امور مالیاتی برگ تشخیص صادر می‌شود که مبلغ مالیات، جرائم و تاریخ صدور آن قید شده است، پس در این مرحله هم با توجه به روشن و مشخص بودن مبلغ و زمان پرداخت مالیات واحد تجاری دچار هیچ‌گونه ابهامی نمی‌شود، پس نتیجه می‌گیریم به‌جای استفاده از حساب ذخیره مالیات، حساب صحیح و استاندارد مالیات پرداختنی است و محل قرار گرفتن آن قسمت بدهی‌های جاری در ترازنامه است.

قابل ذکر است که این نکته طی صورت‌های مالی نمونه ارائه شده توسط سازمان حسابرسی (نشریه 166) اقدام و اصلاح شده است.

پیشنهاد میشود مقاله  نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی (مشاغل) را هم مطالعه کنید 

روش ثبت صحیح حسابداری مالیات بر درآمد (عملکرد)

در پایان سال مالی و بعد از محاسبه سود (زیان) عملکرد، در صورتی‌که نتیجه عملیات شرکت سود باشد، می‌بایست به جهت شناسایی حساب مالیات عملکرد دوره، آن بخش از درآمدهای شرکت که معاف از مالیات بوده مانند سود حاصله از سرمایه گذاری در بانک‌ها طبق ماده 145 قانون مالیات‌های مستقیم و یا مالیات‌هایی که قبلا به‌‌طور مقطوع اخذ شده مانند سود حاصل از فروش املاک طبق ماده 59 و 77 ق.م.م و همچنین آن بخش از سود شرکت که به موجب برخی قوانین مالیاتی مانند 132 و 138 قانون مالیات‌های مستقیم معاف از پرداخت مالیات است از سود ابرازی شرکت کنار گذاشته شوند و آن بخش از هزینه‌های شرکت که فاقد معیارهای مورد قبول مالیاتی هستند (مغایرت با مواد 147 و 148) نیز محاسبه و به سود ابرازی شرکت اضافه شود، بعد از انجام تعدیلات در صورت وجود سود مشمول مالیات با اعمال نرخ‌های مربوطه طبق قوانین مالیاتی، مالیات عملکرد شرکت محاسبه می‌شود.

سند حسابداری مالیات عملکرد هنگام شناسایی (طبق اظهارنامه)

سند حسابداری هنگام پرداخت مالیات ابرازی (طبق اظهارنامه)

سند حسابداری در زمان دریافت و پرداخت برگ تشخیصی (مالیات تشخیصی بیش از مالیات ابرازی باشد)

زمانی که مبلغ مالیات در برگ تشخیصی بیشتر از مالیات شناسایی شده و پرداخت شده (ابرازی طبق اظهارنامه) باشد باید نسبت به مابه‌التفاوت اختلاف، حساب سود و زیان انباشته را بدهکار نماییم و اصطلاحا تعدیلات سنواتی را انجام بدهیم، ثبت حسابداری آن به شکل زیر است:

مثال ثبت مالیات بر درآمد

شرکت بازرگانی معتمد برای عملکرد سال 1400 مبلغ 200،000،000 ریال سود شناسایی کرده است و بعد از کسر معافیت‌ها و اضافه کردن هزینه‌های غیر قابل قبول به سود به درآمد مشمول مالیات 190،000،000 ریال رسیده است و طبق آن اظهارنامه‌ای در تاریخ 1401/04/20 به اداره امور مالیاتی ارسال کرده است و در تاریخ 1401/04/30 مالیات ابرازی خود را پرداخت می‌کند، همچنین در تاریخ 1402/02/20 برگ تشخیصی به مبلغ معادل 57،000،000 ریال برای عملکرد سال 1400 به شرکت ابلاغ شده است و در تاریخ 1402/02/25 مدیریت شرکت ضمن تمکین به برگ تشخیص مالیات را پرداخت می‌کند. مطلوبست صدور اسناد حسابداری با توجه به عملیات شرکت.

مالیات پرداختنی: ریال 47،500،000 = 25% * 190،000،000

تفاوت مالیات ابرازی و مالیات تشخیصی ریال 9،500،000 = 47،500،000 – 57،000،000

بابت پرداخت تفاوت مالیات تشخیصی و ابرازی

سخن پایانی

ثبت حسابداری مالیات عملکرد دارای پیچیدگی هایی همراه خواهد بود و شما به عنوان حسابدار و یا مسئول حسابداری شرکت می بایستی نسبت به انعکاس مناسب و صحیح آن در دفاتر خود اقدام نمائید.