آیین‌ نامه مالیاتی یا نظام‌نامه، مجموعه‌ای از مقررات کلی است که توسط مجری قانون، به منظور بهبود شرایط و اجرای وظایف، وضع می‌شود. این مقررات عموماً توسط مقامات صلاحیت‌دار مانند وزیران و شهرداران تدوین و در شرایط اجرا قرار می‌گیرند. همچنین، مقرراتی که به منظور اجرای قوانین مجلس یا انجام امور وضع می‌شوند، نیز با نام آیین‌نامه شناخته می‌شوند. هر یک از وزیران می‌توانند برای اجرای وظایف خود، آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌هایی را تدوین کنند که با قانون اساسی سازگار باشند.

هدف اصلی از اجرای آیین نامه، سهولت در اجرای قوانین است. در صورتی که شرایطی در آیین نامه وجود داشته باشد که اساسا در قانون مطرح نشده باشد، به آن نظام نامه گفته می شود. آیین نامه شامل همه چیز از جمله قوانین و بخشنامه هاست و شرایط موجود در آن توسط مقامات در آیین نامه قابل اجرا می باشد.

اما مقاماتی که آیین نامه را تصویب می کنند، نباید شرایطی را در آن ذکر کنند که با قانون مغایرت داشته باشد. علاوه بر این، آنها نباید تکالیف جدیدی را برای مردم ایجاد و به آنها اجبار کنند. بنابراین، تصویب آیین نامه باید با رعایت قوانین و حقوق مردم صورت گیرد و نباید از قوانین موجود خارج شود.

انواع آیین نامه:

آیین نامه ها به سه دسته تقسیم می شوند:

• آیین نامه های اجرایی که به حکم قانون گذار برای تکمیل بعضی قوانین وضع می شوند و چون از دیگر قوانین نمی توانند مستقل باشند به آن ها آیین نامه غیر مستقل نیز می گویند .
• آیین نامه جایگزین قانون (تفویضی) مقرراتی هستند که با اجازه مستقیم قانون گذار توسط قوه مجریه تهیه و تدوین می شوند ولی در اصل تفاوتی با قانون ندارند.
• آیین نامه های مستقل که به موجب اصل ۱۳۸ قانون می توانند توسط مقامات اجرایی در حدود اختیاراتشان و در شرایط اضطراری در موضوعات مختلف وضع شوند .

پیشنهاد می کنیم، مقاله فرضیات تحقیقات اثباتی را مطالعه کنید

تفاوت آیین نامه با قانون اساسی:

اگر آیین نامه بر خلاف شرایط قانونی وضع شود، قدرت اجرایی خود را از دست می‌دهد و تفاوت بین قانون اساسی و آیین نامه، منابع تصویب کننده آن‌ها است. زیرا قانون توسط مجلس شورای اسلامی وضع می‌شود، در حالی که آیین نامه توسط سازمان‌های دولتی و مقامات صلاحیت‌دار این سازمان‌ها تدوین می‌شود. بنابراین، آیین نامه نباید با قانون اساسی در تناقض باشد.

بخشنامه و یا شیوه نامه:

دستورالعمل هایی هستند که برای تسهیل اجرای قوانین و آیین نامه ها به کارکنان شرکت ابلاغ می‌گردد. بخشنامه ها به منظور ابلاغ قوانین و مقررات، ارائه اطلاعات و تغییراتی در روال وضع اداری، ابلاغ دستورالعمل ها و ابلاغ به منظور هماهنگی تهیه و تدوین می‌شوند. بخشنامه ها دارای دو نوع داخلی و خارجی هستند.

1) بخشنامه های داخلی : توسط مدیرعامل شرکت تهیه و ابلاغ می‌شود.

2) بخشنامه های خارجی : توسط بانک یا سایر نهادهای بالادستی به شرکت ابلاغ می‌شود و اگر مخالف صریح قانون نباشد از سوی مرئوس لازم الاتباع است.

پیشنهاد می کنیم، مقاله نحوه وصول مالیات را مطالعه کنید

بخشنامه

تصویب نامه و تفاوت آن با آیین نامه:

تصویب‌نامه، یک متن حقوقی و مقرراتی است که شامل یک سری موضوعات و مسائل محدود و معین است و در راستای اجرای قوانین و آیین‌نامه‌های مرتبط تهیه می‌شود. این نوع متن‌ها معمولاً توسط نهادهای دولتی یا قوه قضاییه تهیه می‌شود و دارای ابعادی مانند اجرایی بودن، موقتی یا دائمی بودن و اجرایی بودن در برابر قوانین است. 

از طرفی، آیین‌نامه شامل یک سری قواعد کلی و مربوط به یک موضوع خاص است که به عنوان یک راهنمایی برای اجرای قوانین و تصویب‌نامه‌ها تهیه می‌شود. این نوع متن‌ها معمولاً توسط نهادهای دولتی یا سازمان‌های مرتبط با صنعت، تهیه می‌شود و دارای ابعادی مانند اجرایی بودن، توصیفی بودن و راهنمایی برای اجرای قوانین و تصویب‌نامه‌ها است. 

بنابراین، تفاوت اصلی بین تصویب‌نامه و آیین‌نامه در محدوده موضوعی آن‌ها و نحوه تهیه و اجرایی بودن آن‌هاست.

پیشنهاد می کنیم، مقاله ماده ۹۷ مالیات های مستقیم را مطالعه کنید