در مورد ماهیت حقوقی چک، همانند برات نظرات مختلفی از سوی حقوقدانان ارائه شده است که اختصارا به آنها اشاره می کنیم: بعضی،ماهیت حقوقی این سند را «وکالت در پرداخت» از سوی بانک دانسته اند. به این معنا که صادر کننده بانک را وکیل خود قرار می دهد تا مبلغ معینی را از حساب او به دارنده بپردازد.
برخی دیگر این ماهیت را بر اساس عقد حواله، از آن جهت که د رماده 310 مذکور از کلمه «محال علیه» استفاده شده، توجیه می نمایند. عده‌ای هم ماهیت حقوقی چک را تعهد یکطرفه به نفع شخص ثالث و «دستور پرداخت» می دانند و سرانجام دسته دیگری سعی کرده اند با ترکیب دو نظر عقد و ایقاع به ماهیت حقوقی این سند دست یابند. واقع مطلب اینکه توجیه ماهیت حقوقی چک بر مبنای نظرات ابراز شده (که نقد و بررسی آن عنوان بحث مستقلی را می طلبد) بی اشکال و خالی از ایراد نیست.
ویژگی های چک قانونی و سند معتبر به شرح زیر می باشد:
- قید کلمه چک؛
- نام صاحب حساب و عندالاقتضاء نماینده یا نمایندگان او؛
- نام و شماره حساب شخصی که مبلغ باید در وجه و یا به حواله‌کرد او پرداخت شود؛
- نام، شناسه و نشانی شعبه بانک؛
- شماره حسابی که چک از آن صادر میشود؛
- تاریخ چک.
چک سفید امضا چیست:
چک سفید امضا به چکی گفته می شود که دارنده و صاحب حساب بدون درج رقم در آن اقدام به امضای چک نماید. لذا دریافت کننده چک این حق را دارد هر مبلغی که مایل است درون چک وارد کرده و زمان وصول آن را نیز درج نماید. پس از آن می تواند به راحتی به بانک مربوطه مراجعه کرده و چک را نقد کند. به عبارت دیگر می توان گفت صاحب چک در این شرایط فیلدهای مبلغ و تاریخ را خالی گذاشته و تنها چک را امضا می کند. این نوع چک به این دلیل که مبلغی در آن وارد نمی شود می تواند بسیار خطرناک باشد. لازم به ذکر است که طبق قانون شخص صادر کننده این نوع از چک شامل مجازات خواهد بود.
مواردی که چک سفید امضا صادر می شود:
در ادامه مواردی که چک سفید امضا برای آنها صادر می شود را بیان می کنیم.
1– چک سفید امضا برای ضمانت:
اگر چک سفید امضاء برای ضمانت صادر شده باشد، باید حتما پشت چک قید شود که چک بابت ضمانت می باشد. در این صورت چک در دسته چک های حقوقی قرار گرفته و دارنده چک اجازه دارد در هر زمانی برای تکمیل و وصول آن اقدام کند. اگر صدور چک تنها برای ضمانت باشد صادر کننده باید بتواند به اثبات برساند که این چک فقط برای ضمانت بوده و دارنده خیانت در امانت مرتکب شده است.
2– چک سفید امضا برای تضمین صحت انجام کار و جبران خسارت احتمالی:
اگر هنگام یک معامله شرط گذاشته شود که برای انجام صحیح کار یا جبران خسارت احتمالی، حتما باید چک سفید امضا صادر شود، برای جلوگیری از سو استفاده در متن قرارداد، باید شماره چک را به عنوان سند نوشته و پشت چک نیز باید قید شود که علت صدور چک به چه منظوری بوده است.
در صورتی که صادر کننده چک مجبور به صادر کردن چنین چکی باشد، حتما باید پشت چک قید کند که دلیل اصلی صدور این چک چه بوده است.
3– چک سفید امضای مستاجر برای تخلیه:
چکی که مستاجر به صاحب ملک برای تخلیه در موعد مقرر می دهد، در معاملات املاک تجاری رایج است و در معاملات مسکونی رواج ندارد. چنانچه به هر دلیلی مجبور به صدور چک سفید امضا شدید، حتما در چک قید کنید که این چک فقط و فقط جنبه ضمانت داشته تا بتوانید به لحاظ قانونی از آن دفاع کرده و در صورت نیاز ثابت کنید.
پیشنهاد میشود مقاله راس گیری چک ها را مطالعه کنید
4- چک سفید امضا که درمعاملات غیر قانونی مانند پول شویی، قاچاق مواد مخدر، دارو و … صادر میشود:
صدور چک سفید امضا در این گونه موارد غیر قانونی بوده و پیگرد قانونی دارد.
5- چک سفید امضا در معاملات ربا و نزول:
گاهی در معمالات غیر شرعی فرد مانند ربا و نزول درخواست چک سفید امضا می کند که اگر فرد به این درخواست تن درهد دچار مشکلات قضایی و قاونی بسیاری خواهد شد.
6- چک سفید امضا به عنوان امانت:
گاهی دو نفر بین خودشان قراردادی امضا می کنند و چک سفید امضایی را به عنوان امانت به فرد مقابل داده شود. صدور این چک طبق توافق مابین فقط جنبه ضمانت دارد و نباید خرج شود. در صورتی که این چک خرج شود دادگاه به نفع صادرکننده چک رای خواهد داد و حکم خرج کننده این چک با عناوینی چون خیانت در امانت و یا سو استفاده از چک می باشد.
آیا چک سفید امضا قابل نقد شدن است:
هر زمان شخصی با چک سفید امضا به بانک مراجعه کند در صورتی که چک فاقد هر گونه خط خوردگی و ایراد باشد بانک موظف می باشد که مبلغ چک را نقد کند و اجازه دخل و تصرف درباره نوع چک و دلیلی صدور آن را ندارد.
نکته: چنانچه حساب فرد دارنده چک به هر دلیلی مشکلی داشته و مسدود باشد و یا دستور قضایی جهت پرداخت چک موجود باشد بانک می تواند از پرداخت مبلغ چک خودداری کند.
چک سفید امضا از منظر قانون:
در قانون تجارت ایران مقرراتی برای چک سفید امضا اعمال شده است. در صورتی که دارنده چک سفید امضاء بخواهد آن را نقد کند فقط مجاز است مبلغ توافق شده در چک را بر روی آن درج کند. در غیر این صورت صادر کننده این اجازه را خواهد داشت که از او شکایت کند. البته در صورتی که صادر کننده و دریافت کننده چک نیز مدارک لازم برای اثبات ادعای خود را داشته باشند.
هنگام صدور چک سفید امضا به هر دلیل، صادر کننده موظف است از دریافت کننده رسید گرفته و در رسید به طور مشخص و واضح قید گردد که این چک برای چه کاری و به چه منظور و تا چه سقف مبلغی صادر شده است. در صورت بروز هر گونه مشکل مابین طرفین چک حمایت های قانونی در صورتی شامل صادر کننده میشود که موارد ذکر شده از جمله دریافت رسید، پشت نویسی چک به عنوان ضمانت و … را رعایت کرده باشد.
نکات مهم برای صدور چک سفید امضا:
- چکی که فقط تاریخ ندارد و بقیه قسمت هایش پر شده باشد چک سفید امضا نمی باشد.
- چون چک سفید امضا بدون نام و تاریخ است چک حامل محسوب شده و هر شخصی با ارئه مدارک شناسایی می تواند با مراجعه به بانک نسبت به دریافت ان اقدام نماید.
- از چک سفید امضا به عنوان سوپاپ اطمینان و برای تضمین اعتبار استفاده می شود.
- چک سفید امضا به خاطر نداشتن مبلغ و تاریخ بسیار پرخطر و مبهم است و ممکن است باعث سو استفاده دارنده چک شود.
