آشنایی با انواع کسورات صورت وضعیت پیمانکاری

حسابداری پیمانکاری یک مدل خاص در مشاغل مالی محسوب می‌شود. از آنجا که درصد بالایی از صاحبان کسب وکار، در حوزه پیمانکاری فعالیت می‌کنند؛ در این مطلب لازم می دانیم پیش از توضیح در رابطه با کسورات صورت وضعیت پیمانکاری، مختصری به توضیح صورت وضعیت بپردازیم.  هدف پیمانکاران از تهیه صورت وضعیت ارائه ی گزارش مالی به کارفرمای خود، تعیین میزان کارکرد ریالی در پروژه و به طبع آن درخواست پرداخت این مبلغ در وجه پیمانکاری است. در برخی موارد طبق قانون، مبالغی از صورت وضعیت تسلیمی پیمانکار به کارفرما، از سمت کارفرما قابل کسر است که در زیر به توضیح و معرفی انواع آن ها خواهیم پرداخت

صورت وضعیت پیمانکاری چیست؟

یکی از مهم‌ترین موضوعات مطرح شده در زمینه پروژه‌های پیمانکاری، تنظیم صورت وضعیت پیمانکاری است. این صورت باعث شفافیت امور مالی و تعیین وضعیت پرداختی‌ها، مخارج و هزینه‌های موجود در پروژه می‌شود. صورت وضعیت پیمانکاری سندی است که میزان کار انجام شده در یک بازه زمانی را مشخص کرده و مبلغ پرداختی به ازای کار انجام شده را نیز مشخص می‌کند. به نوعی دیگر می‌توان گفت که این صورت گزارش مالی مقطعی از عملیات اجرایی است که از پیش، قرارداد آن بین کارفرما و پیمانکار منعقد شده است.

هدف کلی از تنظیم صورت وضعیت پیمانکاری ارائه گزارش مالی به کارفرما، مشخص سازی میزان کارکرد پیمانکار از نظر مالی و در ادامه درخواست پرداخت وجه مورد نظر به پیمانکار است. در تدوین این صورت مالی، باید نکات و ضوابط خاصی را رعایت کرد و نسبت به نحوه تهیه آن اطلاعات کافی داشت؛ تا در آینده از بروز هرگونه اختلاف بین کارفرما و پیمانکار جلوگیری کرد. توجه داشته باشید که در برخی از موارد نیز طبق قوانین موجود در حوزه حسابداری، برخی از مبالغی که توسط پیمانکار در صورت وضعیت ذکر می‌شود، از سمت کافرما قابل کسر است. ای کسورات انواع مختلفی دارند و به دلایل مختلفی از مبلغ قرارداد کسر می‌شود.

انواع کسورات صورت وضعیت پیمانکاری

کسورات قانونی قراردادهای پیمانکاری تعداد و تنوع زیادی دارد. در اینجا ما تنها به بررسی کسورات صورت وضعیت پیمانکاری می‌پردازیم. انواع موارد قابل کسر از صورت وضعیت پیمانکاری عبارتند از:

• کسورات پیش پرداخت
• کسورات مالیات
• کسورات حسن انجام کار
• کسورات بیمه تامین اجتماعی

نکته

آیین‌نامه تضمین معاملات دولتی، 20%مبلغ پیمان را برای پیش پرداخت تعیین کرده است

کسورات پیمانکاری

کسورات صورت وضعیت پیمانکاری مبالغی هستند که متناسب با قوانین موجود، به جهت اهدافی مشخص و در زمینه مواردی خاص، از مبلغ اصلی قراردادهای عمرانی و پیمانکاری کسر می‌شوند. مبلغ این کسورات همواره یکسان نخواهد بود و متناسب با نوع و ماهیت قرارداد می‌تواند افزایش یا کاهش پیدا کند. تمام کسورات ذکر شده در بخش شرایط عمومی قرارداد ذکر می‌شوند و فرآیند محاسبه آن کاملا طبق توافق طرفین پیش خواهد رفت. به طور کلی تمام کسورات قراردادهای پیمانکاری شامل دو بخش می‌شود:

• کسورات قانونی

همانطور که از نامش پیداست، این کسورات متناسب با قوانین مصوب کشوری تعیین شده و از مبلغ قرارداد کسر می‌شود. انواع این کسورات شامل سپرده‌های خاص،  انواع مالیات و حق بیمه می‌شود.

• کسورات قراردادی

این نوع از کسورات بر اساس توافقی که بین طرفین صورت می‌گیرد و بر مبنای درخواست کارفرما تعیین می‌شود. انواع کسورات قراردادی شامل مواردی نظیر سپرده حسن انجام کار، خسارات، کسر پیش پرداخت و تاخیرات می‌شود و می‌تواند موارد دیگری را نیز متناسب با نوع پروژه در خود بگنجاند.

نحوه کسر پیش پرداخت

کارفرما با دریافت هر صورت وضعیت، مبلغی را به عنوان کسورات پیش پرداخت از صورت وضعیت مربوطه کسر می‌کند؛ به این ترتیب مبلغ کل پیش پرداخت رفته رفته و تا ارائه آخرین صورت وضعیت، مستهلک خواهد شد.

مهلت کارفرما برای پرداخت مبلغ پیش پرداخت به پیمانکار

بر اساس ماده 36 شرایط عمومی پیمان، مهلت کارفرما برای پرداخت هر قسط از پیش پرداخت با توجه به مهلت‌های زیر، هر کدام بیشتر باشد، تعیین می‌شود:

• حداکثر 20 روز پس از تاریخ تایید درخواست پیمانکار توسط مهندس مشاور
• حداکثر 10 روز پس از تاریخ ارائه تضمین از سوی پیمانکار

شرایط پرداخت پیش پرداخت به پیمانکار

کارفرما معمولا پیش پرداخت را طی 3 قسط به صورت زیر به پیمانکار می‌پردازد:

• قسط اول: معادل 40% مبلغ پیش پرداخت تعیین شده؛ این قسط پس از تحویل کارگاه محل فعالیت وصول می‌شود
• قسط دوم: معادل 30% مبلغ پیش پرداخت تعیین شده؛ این قسط پس از آماده سازی کارگاه محل فعالیت و تهیه ماشین آلات مورد نیاز وصول می‌شود
• قسط سوم: معادل 30% مبلغ پیش پرداخت تعیین شده؛ این قسط پس از تحویل صورت وضعیت‌های موقت برای انجام 30% مبلغ اولیه قرارداد وصول می‌شود (مصالح اولیه در محاسبه مبالغ صورت وضعیت در نظر گرفته نمی‌شود)

نحوه ثبت حسابداری پیش پرداخت پیمانکاری

پیش پرداخت معمولا طی چند مرحله وصول می‌شود. ولی در حالت کلی، ثبت آن در دفاتر پیمانکار به صورت زیر انجام می‌شود:

نکته حسابداری

بانک برای صدور ضمانت‌نامه برای پیمانکار، مبلغی را به عنوان سپرده نقدی دریافت می‌کند؛ همچنین معادل120% الباقی ضمانت‌نامه نیز، وثیقه دریافت می‌کند؛ که بیشتر آن به صورت سفته است. پس از بازپرداخت ضمانت‌نامه، سپرده نقدی به پیمانکار تحویل داده می‌شود. اما نکته مهم اینجاست که بانک احتمالا بابت سپرده، سودی به پیمانکار پرداخت می‌کند؛ ولی این سود جز درآمدهای پیمان محسوب نمی‌شود.

تضمین پیش پرداخت چیست؟

نوعی ضمانت که پیمانکار بر اساس قرارداد و در ازای دریافت پیش پرداخت به کارفرما می‌پردازد. پیمانکار به صورت‌های زیر می‌تواند پیش پرداخت را تضمین نماید:

•  ارائه ضمانت نامه بانکی و یا ضمانت نامه صادره از موسسات غیربانکی دارای مجوز از بانک مرکزی
•  ارائه ضمانت نامه صادره از موسسات بیمه‌گر مورد تایید و دارای مجوز فعالیت و یا ارائه ضمانت نامه از بیمه مرکزی
•  ارائه گواهی تایید شده با مهر‎‏ ‏دفتر هیئت دولت، برای مبلغ خالص مطالبات قطعی شده قرارداد، صادره توسط دستگاه‌های اجرایی و یا ذی‌حسابان آن دستگاه
•  ارائه اوراق مشارکت بی نام تضمین شده از سوی بانک‌ها و یا دولت (با قابلیت بازخرید قبل از سررسید)
•  ارائه وثیقه ملکی معادل 85% ارزش کارشناسی رسمی آن
•  ارائه ضمانت‌نامه‌های صادره توسط صندوق‌های ضمانت دولتی، دارای مجوزهای قانونی فعالیت و اساسنامه 

کسورات پیش پرداخت

طبق بندهای آیین نامه تضمین معاملات دولتی، مبلغ پیش پرداخت معادل ۲۰% مبلغ اولیه قرارداد خواهد بود، اما متناسب با نوع قرارداد رقم آن می‌تواند تغییر کند. این پیش پرداخت پیمانکار را پیش از شروع کار تامین مالی کرده و مبلغ آن توسط کارفرما پرداخت می‌شود. اولین مورد پر اهمیت در بین کسورات صورت وضعیت پیمانکاری نیز مبلغ مربوط به پیش پرداخت می‌باشد.

مطابق بند پ ماده ۶ آیین نامه تضمین معاملات دولتی، مبلغ پیش پرداخت بخش دولتی و معاملات مربوط به آن نیز بین  ۱۵% تا ۲۵% از مبلغ اولیه پیمان بوده و رقم دقیق و مشخص آن باید در اسناد و مدارک مربوط به فرآیند ارجاع کار و پیمان از سوی کارفرما قید شود.

در قرارداد‌های پیمانکاری مرتبط با بخش خصوصی در صورتی که کارفرما در مراحل ارجاع کار و یا قید در متن قرارداد، موضوع استفاده از مفاد آیین نامه تضمین معاملات دولتی را ذکر کرده باشد، مفاد این آیین نامه برای طرفین قرارداد لازم الاجرا خواهد بود  و در غیر این صورت دو طرف قرارداد، طبق مفاد ذکر شده در شرایط خصوصی پیمان، نسبت به پرداخت و استرداد پیش پرداخت اقدام خواهند نمود.

بر اساس ماده ۳۶ شرایط عمومی پیمان، مهلت کارفرما برای پرداخت مبلغ هر قسط از پیش پرداخت به پیمانکار، نهایتا ۲۰ روز پس از تاریخ تایید درخواست پیمانکار توسط مهندس مشاور  و حداکثر ۱۰ روز بعد از تاریخ ارائه تضمین از سوی پیمانکار می‌باشد.

کسورات مالیات چیست و چگونه محاسبه می شود؟

بر اساس ماده 104 ق.م.م، کارفرما باید مبلغ 3% از مبلغ هر صورت وضعیت را به ‌عنوان علی‌الحساب مالیات کسر و به حساب سازمان مالیاتی واریز می‌نمود؛ اما از ابتدای سال 95 این ماده قانونی حذف شد. به عبارت دیگر، پیمانکاران تکلیفی نسبت به پرداخت مالیات برای قراردادهای حق‌الزحمه‌ای ندارند؛ بلکه پرداخت مالیات بر عهده شخص حقوق بگیر است.

به این ترتیب مالیات عملکرد سالانه پیمانکار نیز، طبق قانون مالیاتها پس از رسیدگی به دفاتر قانونی محاسبه و مطالبه می‌شود.

کسورات بیمه تامین اجتماعی چیست و چگونه محاسبه می شود؟

بر اساس ماده 38 قانون تامین اجتماعی کارفرما مکلف است:

•  در قراردادی که با پیمانکار منعقد می‌کند وی را ملزم به بیمه نمودن کارکنان شاغل در کارگاه و پرداخت حق بیمه آنها نماید
•  جهت تضمین انجام تعهد فوق، 5% از مبلغ ناخالص کارکرد را از هر صورت وضعیت کسر نماید؛ این سپرده به همراه آخرین قسط پیمانکار تا ارائه مفاصا حساب بیمه تامین اجتماعی نزد کارفرما نگهداری شود

به این ترتیب پس از اتمام قرارداد، پیمانکار باید با مراجعه به سازمان تامین اجتماعی، بر اساس لیست‌های بیمه‌ ارسالی و محاسبات مربوط به حق بیمه، مفاصا حساب دریافت نماید. سپس با ارائه آن به کارفرما، مقادیر کسر شده بابت حق بیمه را (5% کل مبلغ قرارداد) دریافت نماید.

نکته

کارفرما باید 5% مبلغ ناخالص کارکرد هر صورت وضعیت را کسر و نزد خود نگهدارد

نحوه محاسبه حق بیمه برای قراردادهای پیمانکاری

قراردادهای پیمانکاری بر اساس نوع انجام آنها، به دو دسته تقسیم می‌شوند:

الف) قراردادهای عمرانی

قراردادهای پیمانکاری در صورت داشتن شرایط زیر مشمول طرح‌های عمرانی خواهند بود:

•  قرارداد بر اساس فهرست بها پایه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی (قراردادهای پیمانکاری) یا ضوابط تیم سازمان مذکور (قراردادهای مشاوره‌ای) منعقد شده باشد
•  تمام یا قسمتی از بودجه عملیات از محل اعتبارات عمرانی دولت (اعتبارات ملی منطقه‌ای و استانی) تامین شده باشد

کسورات حسن انجام کار

بنابر ماده ۳۵ شرایط عمومی پیمان، کارفرما این امکان را در اختیار دارد که از هر صورت وضعیت پیمانکار ۱۰% را به عنوان تضمین حسن انجام کار کسر نماید. نصف مبلغ تضمین حسن انجام کار پس از تصویب صورت وضعیت قطعی  و مابقی مبلغ باقی مانده پس از تحویل قطعی مسترد می‌گردد.

طبق ماده ۵ آیین نامه تضمین معاملات دولتی نیز، کارفرما می‌تواند رقمی معادل ۱۰% از هر پرداخت (صورت وضعیت موقت، تعدیل، مابه التفاوت و پرداخت های نظیر به آن) را به جهت تضمین حسن انجام کار، کسر کرده و آن را نزد خود نگه دارد. نصف این مبلغ پس از پایان موقت پروژه و تحویل آن و مابقی پس از تحویل نهایی و قطعی، آزاد می‌شود.

۸۰% مبالغ سپرده حسن انجام کار در ازای تضمین نوع الف، ب و ه مندرج در ماده سه آیین نامه تضمین معاملات دولتی، به پیمانکار برگشت داده خواهد شد و شرایط مربوط به کسر مبلغ تضمین حسن انجام کار، بر اساس توافق بین طرفین قرارداد متغیر خواهد بود.

نحوه محاسبه حق بیمه قراردادهای غیرعمرانی مکانیکی

جمع حق بیمه قابل پرداخت برابر است با:

ناخالص کارکرد * %7/78 = (ناخالص کارکرد) * 0/78% + (ناخالص کارکرد) * 7%

مبلغ (ناخالص کارکرد) * 7% برابر حق بیمه و مبلغ (ناخالص کارکرد) * 0/78% بیمه بیکاری است.

قراردادهای غیرمکانیکی یا دستمزدی

قراردادهای غیرمکانیکی یا دستمزدی، قراردادهایی که یکی از شرایط زیر را داشته باشد:

• قراردادهای خدماتی که کل یا قسمتی از کار به صورت غیرمکانیکی صورت می‌گیرد
• تهیه کلیه مواد اولیه مورد نیاز برای پروژه بر عهده کارفرما و با هزینه او صورت می‌گیرد و پیمانکار تنها دستمزد اجرای آن را دریافت می‌کند

نحوه محاسبه حق بیمه قراردادهای دستمزدی

جمع حق بیمه قابل پرداخت برابر است با:

ناخالص کارکرد * %16/67 = (ناخالص کارکرد) * 1/67% + (ناخالص کارکرد) * 15%

مبلغ (ناخالص کارکرد) * 7% برابر حق بیمه و مبلغ (ناخالص کارکرد) * 0/78% بیمه بیکاری است.

نکته

نحوه محاسبه حق بیمه بر اساس نحوه تامین مواد اولیه و اجرای پروژه متفاوت خواهد بود

نکات مهم در زمینه کسورات بیمه

در انتها چند نکته کاربردی برای اجرای بهتر تکالیف حق بیمه و کسورات آن می‌پردازیم.

قراردادهای غیرعمرانی با اشخاص حقیقی 

هرگاه قرارداد پیمانکاری (در طرح‌های غیرعمرانی) با اشخاص حقیقی منعقد شود؛ به صورتی که انجام کار به صورت دستمزدی و شخص پیمانکار شخصا در اجرای عملیات قرارداد (طبق گواهی واگذارنده کار) اشتغال به کار داشته باشد؛ در این حالت پس از محاسبه حق بیمه قرارداد، مطابق بخشنامه 14 جدید درآمد سازمان تامین اجتماعی، معادل حق بیمه دستمزد مشمول بیمه شخص پیمانکار در دوره اجرای قرارداد، از میزان حق بیمه قابل پرداخت کسر می‌شود؛ سپس مابقی حق بیمه جهت دریافت مفاصا حساب به سازمان تامین اجتماعی پرداخت می‌شود.

نحوه تصفیه حساب پیمانکار با سازمان بیمه 

پیمانکار باید هر ماهه لیست کارکنان خود را تهیه نماید؛ همچنین حق بیمه آنها را بر اساس حقوق و مزایای مشمول بیمه محاسبه و پرداخت کند.

پس از خاتمه پروژه، پیمانکار بر اساس درصدهای مشخص شده بیمه خود را محاسبه می‌کند. اگر این مبلغ از مبالغ پرداخت شده طی مدت اجرای قرارداد بیشتر باشد، مابه‌التفاوت آن را به سازمان تامین اجتماعی می‌پردازد؛ اما اگر بیمه محاسبه شده از مبالغ پرداخت شده طبق لیست حقوق و دستمزد ماهانه کمتر باشد، از این بابت مبلغی باز پس نمی‌گیرد.

کسورات مالیات

بر اساس ماده ۱۰۴ ق.م.م (قانون مالیات‌های مستقیم)، تا سال ۹۵ کارفرما ملزم بود که رقمی بالغ بر ۳% مبلغ هر پرداختی را علی الحساب به عنوان مالیات کسر کرده و آن را به سازمان امور مالیاتی ارائه دهد. اما ماده قانونی مربوط به این کسورات مالیاتی از ابتدای سال ۹۵ از قوانین مالیاتی حذف شده است.

به عبارتی می‌توان گفت که پیمانکاران دیگر وظیفه‌ای در قبال پرداخت مالیات درخصوص قراردادهای حق‌الزحمه‌ای ندارند و پرداخت مالیات بر عهده شخص حقوق بگیر خواهد بود. بنابر این قرارداد، مالیات سالانه پیمانکاران نیز، بنابر ضوابط قوانین مالیاتی و پس از رسیدگی به دفاتر قانونی و صورت‌های مالی آنها محاسبه و مطالبه خواهد شد.