در قانون تجارت، نوشته ای که در آن، شخص صادر کننده مبلغی را نزد بانک نگهداری می کند، چک می گویند و این چک صادر شده را می توان نزد شخص دیگری واگذار کرد. چک بی محل به چکی گفته می شود که در تاریخ مقرر ذکر شده، مبلغ مندرج شده در چک در حساب شخص صادر کننده چک موجود نباشد. علاوه بر عدم موجودی برای چک، مواردی مانند عدم تطابق امضاء، قلم خوردگی در نوشتاری چک و یا اختلاف در موارد درج شده در چک هم می تواند جزء موارد چک بی محل باشد.

مراحل پیگیری چک بلامحل:

• دعوای حقوقی
• دعوای کیفری
• پیگیری از طریق اجرای ثبت

پیشنهاد می کنیم، مقاله چک سفید امضاء و ماهیت حقوقی آن را مطالعه کنید

پیگیری ثبتی چک

پیگیری ثبتی چک بلامحل :

بر اساس قوانین و آیین نامه های اسناد رسمی، مبلغ چک و یا مقدار باقی مانده آن در صورت مطابقت نمونه امضای چک با نمونه امضای صادر کننده و گواهی بانک، قابل اجرا می باشد.

سازمان ثبت اسناد و املاک کشور بر اساس آیین نامه های تصویب شده چک بی محل را پیگیری می کند:

• ماده 183: اجرای چک را باید از ثبت محل بانک طرف حساب صادر کننده اقدام کرد.
• هرگاه مقداری از مبلغ چک بلامحل باشد، دارنده چک می تواند چک را برای مبلغ باقی مانده به اجرا بگذارد.
• بعد ازصادر شدن اجرای چک، دارنده چک می تواند، اعلام انصراف کند و چک را مطالبه کند. حال اگر اجرائیه هم ابلاغ شده باشد، حق اجرای چک را باید بپردازد و پرونده مختومه می شود.

شکایت کیفری در جرم چک بلامحل :

بر اساس قوانین، دارنده چک بلامحل می تواند، مبلغ چک و ضرر و زیان خود را از دادگاه کیفری مطالبه کند و تقاضای رسیدگی داشته باشد.

• ماده 16 قانون صدور چک: رسیدگی به تمامی شکایات مربوط به چک بلامحل در دادگاه و دادسرا، خیلی سریع و بدون نوبت انجام می شود.

• ماده 18 قانون صدور چک: مرجع رسیدگی به قانون چک، از متهمان در صورت ثابت شدن اتهام، بر اساس نیاز یکی از قرارهای تامین کفالت و یا وثیقه را مطالبه می کند و این وثیقه ممکن است وجه نقد، ضمانت نامه بانکی و مال منقول و یا غیر منقول باشد.

• ماده 11 قانون صدور چک: دارنده چک بلامحل ، شش ماه فرصت دارد تا به بانک و مراجع ذیربط مراجعه کند و مراتب را پیگیری نماید. بدون شکایت هم نمی توان چک را پیگیری کرد. اگر مدت زمان شش ماهه از صدور چک بگذرد، دارنده چک دیگر نمی تواند نسبت به آن شکایت و پیگیری داشته باشد.

پیشنهاد می کنیم، مقاله سامانه صیاد و چک صیادی را مطالعه کنید

شکایت کننده چک بی محل

شکایت کننده چک بلامحل :

بر اساس قانون صدور چک، دارنده کیفیری چک، شخصی که برای اولین بار چک را به بانک ارائه داده است می باشد و بانک ها موظف می باشند که هویت کامل و دقیق این شخص را همراه با تاریخ مراجعه داشته باشند. اگر این شخص بعد از برگشت زدن چک، آن را به شخص دیگری ارائه دهد، دیگر نمی تواند از شکایت کیفری استفاده کند، مگر اینکه دارنده چک فوت کند.

موارد ارتکاب جرم صدور چک بلامحل :

موارد جرم صدور چک بلامحل به شرح ذیل می باشد:

• صاحب صدور چک، چکی را صادر کند که تمام و یا قسمتی از آن در حساب موجود نباشد.
• برداشت مبلغی از حساب، بعد از تاریخ تاییدیه، به عنوان خالی کردن حساب جرم است.
• بر اساس ماده 14 قانون صدور چک، اگر شخص صادر کننده چک، ادعای دروغ به سرقت چک داشته باشد، بر اساس ماده 7 قانون صدور چک، مجازات می شود.
• عدم تطابق امضاء در متن چک با اصل امضاء، جرم محسوب می شود.
• اگر شخصی با علم به دانستن مسدود بودن حساب بانکیش، اقدام به صدور چک کرده باشد، این چک به عنوان چک بی محل می باشد و بر اساس قانون مجازات می شود.

پیشنهاد می کنیم، مقاله ثبت چک در حسابداری را مطالعه کنید

مجازات صدور چک بی محل

مجازات صدور چک بی محل:

صدور چک بی محل در قوانین خاص حقوق تجارت دارای مجازات مختلفی است و طبق ماده ۷ قانون تجارت مجازات‌های صدور چک بی محل به شرح زیر است:

الف) کمتر از یک میلیون تومان حداکثر شش ماه حبس
ب) از یک میلیون تومان تا ۵ میلیون تومان از ۶ ماه تا یک سال حبس
ج) از ۵ میلیون تومان بیشتر به حبس از یک تا دو سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت ۲ سال.

نکته: با توجه به صدور ماده ۷ قانون صدور چک که به موجب آن هر کس چک بلامحل صادر کند نسبت به مبلغ حبس تا حداکثر دو سال محکوم خواهد شد بنابراین دادگاه باید هر یک از امضاکنندگان چک را به مجازات فاعل مستقل آن جرم محکوم نماید.

ماده ۸ براساس مفهوم مخالف ماده ۸ ق صدور چک و نظریه مشورتی شماره ۱۱۶۰۰ مورخ ۲۵/۱۱/۸۱ چک‌های صادره عهده شعب بانک‌های ایرانی در خارج از کشور که محل صدور آن‌ها نیز همان کشور خارجی است تابع مقررات آن کشور خارجی است نه قانون چک بلامحل ایرانی.

شرایط استفاده از روش کیفیری برای چک بی محل:

بر اساس ماده 11 قانون صدور چک برای برگشت زدن چک برگشتی باید شرایط ذیل را داشته باشید:

• حداکثر بعد از تاریخ صدور چک، شش ماه زمان برای وصول آن چک دارید.
• در صورت دریافت گواهی عدم پرداخت چک از طرف بانک، شش ماه ماه فرصت برای شکایت به مراجع ذی ربط دارید.
• چک بی محل جرم محسوب می شود و برای پیگیری توسط دادگاه نیاز به شکایت دارنده چک می باشد.
• شکایت برای چک بی محل رایگان نمی باشد و دارنده چک باید برای شکایت هزینه ای را پرداخت کند.

پیشنهاد می کنیم، مقاله واگذاری چک را مطالعه کنید

رفع حق شکایت کیفری

رفع حق شکایت کیفری:

در موارد ذیل حق شکایت کیفری از بین می رود و متوقف می شود:

• هر زمان که انتقال ارادی چک انجام شود، شکایت کیفری از بین می رود.
• هر زمان که صادر کننده چک، قبل از تاریخ شکایت کیفری، مبلغ چک را نقدا به دارنده چک بپردازد و یا اینکه برای پرداخت این مبلغ با شاکی به توافق رسیده باشد، دیگر آن چک تعقیب کیفری ندارد.
• هر زمان که شاکی این پرونده چک، گذشت نماید و یا اینکه متهم وجه چک و خسارت را نقدا به شاکی پرداخت نماید و اینکه متهم شرایط پرداخت را فراهم کند از صندوق دادگستری قرار موقوفی تعقیب صادر می شود. البته قرار موقوفی تعقیب به منظور مانع از رسیدگی دادگاه برای مورد مطالبه نمی باشد.
• اگر شاکی پرونده چک، گذشت کند به ترتیب وجه چک، خسارت تاخیر و دیگر خسارات موقوف می شود.

بانک ها و چک بی محل:

بر اساس ماده 21 قانون صدور چک، بانک ها باید حساب های جاری اشخاص را که بیشتر از یک بار چک بی محل صادر کرده اند و در نهایت به شکایت رسیده را مسدود کنند و تا سه سال اجازه بازگشایی حساب جاری دیگری را نداشته باشند.

همچننین بر اساس ماده 21 قانون صدور چک، بانک ها باید آرای چک های برگشتی و گواهی عدم پرداخت مربوط به چک را برای مراجع قضایی و ثبتی از راه شبکه ملی عدالت ایجاد کنند.

چک غیر قابل تعقیب کیفری:

اگر صادرکننده چک، قبل از تاریخ شکایت کیفری وجه چک را نقداً به دارنده آن پرداخته یا با موافقت شاکی خصوصی ترتیبی برای پرداخت آن داده باشد یا موجبات پرداخت آن را در بانک محال علیه فراهم نماید، قابل تعقیب کیفری نیست.
نکته -در این صورت باید بانک تا میزان وجه چک، حساب صادرکننده را مسدود نماید و به محض مراجعه دارنده و تسلیم چک وجه آن را باید به دارنده بپردازد.
نکته - هرکس با علم به بسته بودن حساب بانکی خود، مبادرت به صدور چک نماید، عمل وی در حکم صدور چک بلامحل خواهد بود و به حداکثر مجازات مقرر برای این جرم محکوم خواهد شد و مجازات تعیین شده غیرقابل تعلیق است.
نکته -  جرایم مذکور، بدون شکایت دارنده چک قابل تعقیب نیست.

پیشنهاد می کنیم، مقاله قوانین چک برگشتی را مطالعه کنید