استهلاک در حسابداری، انواع و روش های محاسبه استهلاک دارایی

دارایی های ثابت یا دارایی های عملیاتی یک مجموعه همان دارایی های بلند مدت یک سازمان می باشند، که دارای عمر مفید هستند. فرآیند تخصیص بهای های تمام شده یک دارایی ثابت به سال های عمر مفید آن، استهلاک گفته می شود. هدف اصلی حسابداری استهلاک، کمک به اندازه گیری سود می باشد. محاسبه استهلاک از مهمترین هزینه های مرتبط با اموال، ماشین الات و تجهیزات می باشد. در این مقاله با مفهموم استهلاک در حسابداری و انواع آن، روش های محاسبه استهلاک دارایی ها در حسابداری و روش های ثبت استهلاک در حسابداری آشنا شوید. 

استهلاک چیست؟ 

همانطور که می‌دانید هنگامی که دارایی را خریداری می‌کنیم، هرسال که از عمر دستگاه می‌گذرد، قیمت آن دستگاه کمتر می‌شود؛ به این کاهش ارزش دارایی طی سال، هزینه استهلاک می‌گویند.

استهلاک در حسابداری

هدف اصلی حسابدای استهلاک، کمک به اندازه گیری سود و لزوم به حساب گرفتن کاهش در سودمندی دارایی می باشد. همانطور که در بالا به آن اشاره شده است سرشکن کردن و تخصیص بهای تمام شده دارایی ثابت به سالهای عمر مفید آن استهلاک گفته می شود. اصل مقابله هزینه ها با درآمدها، واحدهای تجاری را ملزم ساخته بهای تمام شده دارایی را در طول سالهایی که از آن برای ایجاد درآمد استفاده می شود، به هزینه تبدیل کنند. به عبارت دیگر بهای تمام شده در طول عمر مفید دارایی ثابت می ماند بطوریکه مجموع اقلام استهلاک دوره های استفاده از آن برابر می شود با، بهای اولیه منهای ارزشی که برای دارایی اسقاط در نظر گرفته شده است.باید در نظر داشت حسابداری استهلاک، سرشکن کردن بهای تمام شده است و با آن ارزش دارایی تعیین نمی شود. هر چقدر عمر مفید دارایی کم می شود، استهلاک ان به صورت منظم به عنوان هزینه به عملیات واحد اقتصادی اختصاص می یابد. 

هزینه استهلاک دارایی ها چگونه محاسبه میشود؟

استهلاک دارایی‌های ثابت مشهود، با توجه به الگوی مصرف منافع اقتصادی آتی مورد انتظار (شامل عمر مفید برآوردی) دارایی‌های مربوط و با در نظر گرفتن آیین نامه استهلاک موضوع ماده 149 اصلاحی قانون مالیاتهای مستقیم محاسبه می‌شود.

  لازم به ذکر است استهلاک انباشته : مجموع تمامی هزینه استهلاک ثبت شده از تاریخ خرید یک دارایی ثابت می باشد. به عبارت دیگر استهلاک محاسبه شده در هر دوره به حسابی با عنوان استهلاک انباشته منظور می شود.  در صورتیکه هزینه استهلاک فقط مقدار استهلاک دوره جاری را نشان می دهد.  ما به التفاوت بهای تمام شده و استهلاک انباشته دارایی براست با ارزش دفتری دارایی.

ارزش دفتری دارایی = استهلاک انباشته دارایی  - بهای تمام شده دارایی

انواع استهلاک در حسابداری

بطور کلی دو نوع استهلاک در حسابداری وجود دارد:

1. استهلاک اعم
2. استهلاک کاهش منابع طبیعی

استهلاک حسابداری اعم: همانطور که قبل تر به آن اشاره شد سرشکن کردن بهای تمام شده بر عمر مفید دارایی می باشد و خود به دو گروه تقسیم می شود:

• استهلاک دارایی های مشهود: به ان دسته از دارایی بلند مدت اطلاق می شودکه دارای موجودیت عینی هستند مانند  ساختمان و تجهیزات و ...
• استهلاک دارایی نامشهود: موجودیت فیزیکی ندارند و دلیل مفید بودن آنها حقوق و امتب=یار=زات آن ها می باشد مثل حق اختراع، حق امتیاز و حق تالیف و علایم تجاری 

استهلاک حسابداری کاهش منابع طبیعی: استهلاکی که در نتیجه استخراج و یا مصرف از مقدار ذخیره شده ان کاسته شود. مانند معادن، چاه نفت این سبک عبارتست از سرمایه گذاری در موجودی های داخل زمین 

پیشنهاد میشود مقاله فرمول های محاسبه استهلاک در اکسل + فایل رایگان را  هم مطالعه کنید

عوامل موثر در محاسبه هزینه استهلاک

هزینه استهلاک یک دارایی تابعی از یک عامل واقعی و دو عامل برآوردی زیر است:

• بهای تمام شده در زمان خرید
• عمر مفید دارایی
• ارزش اسقاط

رابطه‌ی استهلاک و زمان چیست؟

برای تعیین تخصیص بهای دارایی‌ها در زمان استفاده‌ آن‌ها به هزینه استهلاک، چهار روش وجود دارد که از این 4 روش، سه روش بر مبنای زمان و چهارمی بر پایه‌ی مقدار استفاده‌ی فیزیکی از آن دارایی است.

عوامل و متغیرهای تعیین هزینه استهلاک

برای اندازه گیری استهلاک یک دارایی ثابت، ما باید موارد زیر را بدانیم:

1.ارزش اسقاط برآوردی: مبلغ پیش بینی شده از فروش دارایی ثابت در پایان عمر مفید

2.بهای تمام شده: بهای ساخت و یا خرید یک دارایی

3.عمر مفید برآوردی: مدت زمان  مورد انتظار برای استفاده از دارایی ثابت

بنابراین محاسبه استهلاک به یک عامل واقعی و دو عامل برآوردی یا تخمینی بستگی پیدا می کند. مابه تفاوت بهای تمام شده و ارزش اسقاط مال را ماخذ استهلاک می نامند. اغلب در عمل از محاسبه ارزش اسقاط صرفنظر می کنند. در مواردی که حاصل فروش اسقاط مال را با هزینه پياده کردن آن برابر تشخیص دهند ( که عمل ارزش اسقاط آن صفر می شود) و یا مبالغ حاصل از فروش کم و ناچیز باشد، انصراف از محاسبه ارزش اسقاط را قابل قبول دانسته اند.

بهای تمام شده دارایی = مبلغ خرید+ ارزش افزوده + هزینه حمل + نصب و راه اندازی
عمر مفید می تواند براساس روزه های زمانی مانند ماه و سال و یا اینکه جمع محصول قابل تولید بر حسب واحد سنجش  یا جمع ساعت کارکرد و بهره برداری  تعیین می گردد.  هرچقدر از عمر مفید دارایی کاسته شود، استهلاک ان بصورت هزینه به عملیات واحد اقتصادی تخصیص پیدا می کند.  در صورت سود و زیان استهلاک بر اساس ماهیت و مورد استفاده از مال به یکی از سه عنوان هزینه فروش، هزینه اداری و یا هزینه ساخت کالای فروش رفته ارائه می شود

هزینه پیاده سازی و تعویض ممکن است به هزینه های اولیه اعمال شود، محاسبه هزینه استهلاک و برآرود آن با توجه به سیاست های شرکت متفاوت می باشد. 

روش های محاسبه استهلاک دارایی ها در حسابداری

محاسبه هزینه استهلاک یک دارایی ثابت به روش‌های مختلفی امکان پذیر است. در هر یک از این روش‌ها نحوه تخصیص بهای تمام شده دارایی به سال‌های مختلف عمر مفید آن، متفاوت است؛ اما در نهایت در همه این شیوه‌ها، بهای تمام شده استهلاک پذیر دارایی، تا پایان عمر مفید آن مستهلک خواهد شد.

سازمان مالیاتی بر اساس بخشنامه شماره 78-95-200 مورخ 95/11/4، مقررات و ضوابط اجرایی هزینه استهلاک دارایی‌ها و هزینه‌های تاسیس فعالیت اقتصادی را (در 21 ماده و 4 تبصره) به انضمام جدول دارایی‌های استهلاک پذیر (در قالب 25 گروه و 13 صفحه)، ابلاغ نمود.

بر این اساس طبق بند 9 دستورالعمل مقررات و ضوابط اجرایی هزینه استهلاک داراییها و هزینه تاسیس موضوع ماده 149 استهلاک (اصلاحی قانون مالیاتها)، روش‌های قابل قبول سازمان مالیاتی برای محاسبه هزینه استهلاک عبارتند از:

• روش خط مستقیم
• روش مانده نزولی
• روش تعداد تولید

روش محاسبه استهلاک خط مستقیم: مبالغ برابری هزینه استهلاک به هر یک از سالهای عمر مفید دارایی اختصاص می یابد. در این روش مبلغ قابل استهلاک بر سالهای عمر مفید تقسیم می شود تا هزینه استهلاک سالانه معین گردد. در این روش میزان هزینه استهلاک در طول عمر مفید دارایی بصورت یکسان و ثابت است و با گذشت زمان از ارزش دارایی بصورت یکسان کسر می گردد. ارزش هر قلم دارایی در تمام عمر ان مساوی می باشد.  برای محاسبه استهلاک از روش خط مستقیم می توان از فرمول زیر استفاده کرد. 

استهلاک سالانه در روش خط مستقیم =   (ارزش اسقاط – بهای تمام شده )/ عمر مفید (سال)

مثال : کالایی با عنوان میز اداری به مبلغ ۵.۰۰۰.۰۰۰ ریال در ابتدای سال ۹۶ خریداری شده است و نرخ استهلاک ان ۱۰ سال می باشد. بنابراین باید مبلغ خریداری شده (بهای تمام شده ) را بر ۱۰ سال عمر مفید ان تقسیم کرد که برابر ۵۰۰.۰۰۰ ریال در هر سال هزینه استهلاک می شود . 

روش محاسبه استهلاک میزان تولید: در روش میزان تولید به هر یک ازواحدهای تولید شده، مبلغ ثابتی از استهلاک اختصاص می یابد. برای بدست آوردن این مبلغ ثابت، مبلغ قابل استهلاک بر کار مفید(میزان تولید) تقسیم می شود. بنابراین برای محاسبه هزینه استهلاک دوره کافیست هزینه استهلاک هر واحد را در تعداد واحدهای تولید شده دوره ضرب کنیم.
استهلاک هر واحد تولید = (ارزش اسقاط – بهای تمام شده)/میزان تولید

مثال: در صورتی که بهای تمام شده کالایی برابر ۱۰.۵۰۰.۰۰۰ ریال باشد، ارزش اسقاط برابر ۵۰۰.۰۰۰ ریال در صورتی که در سال ۱۰۰۰ واحد تولید شود 

روش محاسبه استهلاک مانده نزولی مضاعف:  در یک روش تسریعی استهلاک هزینه استهلاک سال های اول بیشتر ازهزینه استهلاک سال های بعد می باشد. بنابراین این روش یک روش تسریعی استهلاک می باشد. برای محاسبه استهلاک سالانه ارزش دفتری دارایی ثابت در درصد ثابت ضرب می شود. این درصد ثابت دو برابر نرخ استهلاک خط مستقیم می باشد.  

نرخ نزولی مضاعف سالانه = ( ۱/ عمر مفید (سال )) *۲  

در این روش ارزش اسقاط نباید مستهلک شود و باید تا زمانی که دارایی کنار گذاشته نشده، در دفتر باقی بماند. 
مثال : ماشین الات اداری در سال ۹۶ با نرخ استهلاک ۲۰% با بهای تمام شده ۵.۰۰۰.۰۰۰ ریال

روش محاسبه استهلاک مجموع سنوات: یکی دیگر از روش های تسریعی استهلاک، روش مجموع سنوات می باشد. استهلاک با ضرب مبلغ قابل استهلاک دارایی در یک کسر بدست می آید. مخرج این کسر مجموع سال های عمر دارایی می باشد. 
مجموع سنوات عمر دارایی  = (عمر مفید دارایی +۱ ) عمر مفید دارایی/ ۲
روش های دیگر نیز مانند روش روش قسط السنین مبنی بر محاسبات سرمایه گذاری و سود منتسب به آن وجود دارد که به ان روش های هزینه افزا هم گفته می شود. 

نحوه ثبت استهلاک سانباشته در حسابداری

استهلاک انباشته در ترازنامه در انتهای بخش دارایی‌های ثابت و به عنوان کاهنده دارایی‌ها قرار می‌گیرد. البته در ترازنامه‌های قدیمی گاهی نیز در جایگاه ذخیره استهلاک در ترازنامه (در بخش بدهی‌های غیرجاری) قرار می‌گرفت؛ اما با توجه به توضیحی که پیش از این مطرح شد، می‌دانیم که استفاده از کلمه ذخیره برای استهلاک صحیح نیست.

مثال نحوه محاسبه استهلاک + ثبت حسابداری استهلاک دارایی ها

شرکت آبان یک دستگاه برای خط تولید خود به مبلغ 1,200,000,000 ريال خریداری نموده است. در PDF زیر می‌توانید نحوه محاسبه استهلاک بر اساس هر سه روش قابل قبول برای این دستگاه، همچنین نحوه ثبت حسابداری سند استهلاک را مشاهده نمایید.

نحوه ثبت هزینه استهلاک در حسابداری

برای ثبت هزینه استهلاک دارایی استهلاک پذیر ، در صورتیکه عمر مفید دارایی بیشتر از یک سال باشد می بایست در دفاتربه عنوان دارایی بلند مدت ثبت شود. در ادامه می توانید با یک مثال نحوه ثبت در حسابداری و نرم افزار حسابداری را ببینیم: در صورتیکه شرکتی کالایی با ارزش ۵.۰۰۰.۰۰۰ ریال در تاریخ ۱/۴/۱۳۹۸ خریده باشد و عمر مفید ان ده سال در نظر گرفته شود و ارزش اسقاط ان ۱۰۰.۰۰۰ ریال باشد

•    ثبت سند حسابداری خرید دارایی

• ثبت سند حسابداری هزینه استهلاک 

برای ثبت هزینه استهلاک باید حساب هزینه استهلاک را بدهکار و حساب استهلاک انباشته را بستانکار کنیم. 
ثبت سند حسابداری هزینه استهلاک در همان سال :

هزینه استهلاک یک سال = (بهای تمام شده – ارزش اسقاط)/ عمر مفید 
۱۰/(۱۰۰.۰۰۰ – ۵.۰۰۰.۰۰۰)  = ۴۹۰.۰۰۰
این کالا از ابتدای تیرماه خریداری شده است و برای ۹ ماه در سال ۹۸ کارکرد داشته است :
۳۶۷.۵۰۰=هزینه استهلاک برای ۹ ماه = ۴۹۰.۰۰۰ * ۱۲/۹
هزینه استهلاک برای ۹ ماه بصورت زیر در حسابداری ثبت می شود:

ثبت سند حسابداری استهلاک در پایان سال بعد

۱۰/(۱۰۰.۰۰۰ – ۵.۰۰۰.۰۰۰)   ۴۹۰.۰۰۰=

• ثبت سند حسابداری تعمیرات اساسی دارایی

ثبت هزینه تعمیر دارایی:
در صورتیکه دارایی به مبلغ ۹۰.۰۰۰ ریال تعمیر اساسی شود:

مبلغ تعمیر اساسی به بهای تمام شده دارایی مربوطه اضافه می گردد و هزینه استهلاک طبق نرخ کالا محاسبه و ثبت می شود. 

• هزینه استهلاک تعمیر  

سند هزینه استهلاک بابت تعمیر اساسی بصورت جداگانه ثبت می شود و در کاردکس اموال نیز زی دارایی مربوطه با ذکر تاریخ تعمیر آورده می شود
ارزش واقعی کالا – استهلاک در سال ۹۸  - استهلاک در سال ۹۹ + هزینه تعمیر اساسی 
۵.۰۰۰.۰۰۰ – ۳۶۷.۵۰۰- ۴۹۰.۰۰۰+۹۰.۰۰۰ = ۴.۲۳۲.۵۰۰
 

• ثبت سند حسابداری فروش دارایی بیشتر از ارزش دفتری

دارایی ثابت مشهود = بهای تمام شده 
استهلاک انباشته  = مجموع استهلاک سال های استفاده 
ارزش دفتری = استهلاک انباشته  - بهای تمام شده 

• ثبت سند حسابداری فروش دارایی کمتر از ارزش دفتری

•  ثبت سند حسابداری اهدای دارایی

• ثبت سند حسابداری کنارگذاری دارایی