حد نصاب معاملات کوچک، متوسط و بزرگ بر اساس پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی و به استناد تبصره (۱) ماده (۳) برگزاری مناقصات مصوب ۱۳۸۳ و ماده (۴۲) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲) مصوب ۱۳۸۳ تصویب می گردد.
به استناد ماده (۱۴) آیین نامه ی اجرایی موضوع تبصره (۳) ماده (۱۶۹) قانون مالیات های مستقیم، مشمولین ارسال صورت معاملات فصلی موضوع ماده ۹ آیین نامه یادشده می توانند هر یک از معاملات خود را اعم از خرید یا فروش کالا و خدمت که مبلغ آن کم تر یا مساوی ۵% حد نصاب معاملات کوچک باشد، به صورت مجموع ارسال نمایند.
شایان ذکر است این نرخ در سال ۱۳۹۵، ۱۰% بوده است.
معاملات متوسط، آن دسته از معاملاتی هستند که مبالغ آن بیش از سقف معاملات کوچک و کم تر از کف معاملات بزرگ است.
حد نصاب معاملات چیست؟
حدنصاب معاملات مبلغی است که از سوی وزارت امور اقتصادی و دارایی، با احتساب برخی شاخص‌ها جهت ارزیابی مبلغ معاملات انجام شده، تعیین می‌شود.
کاربرد تعیین حد نصاب معاملات چیست؟
تعیین حد نصاب جهت برگزاری مناقصات و انجام تکالیف مالیاتی حائز اهمیت است. در واقع می‌توان کاربردهای تعیین حدنصاب معاملات را به صورت زیر خلاصه نمود:
- برگزاری مناقصات در شرکت‌های دولتی
- ثبت اموال خریداری شده به عنوان هزینه در صورتهای مالی
- ارسال صحیح صورت معاملات فصلی
همان گونه که مشاهده می‌کنید، یکی از اصلی‌ترین کاربردهای تعیین حد نصاب معاملات در تهیه و ارسال گزارشات خرید و فروش فصلی است. در ادامه با اهمیت این مسئله بیشتر آشنا می‌شویم.
نحوه تعیین حدنصاب معاملات
مطابق تبصره 1 ماده 3 قانون برگزاری مناقصات، وزارت امور اقتصادی و دارایی موظف است، در ابتدای هر سال حدنصاب معاملات را بر اساس شاخص‌های کالا و خدمات اعلام شده از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، برای تصویب به هیئت وزیران پیشنهاد دهد. این پیشنهاد پس از تایید هیئت وزیران به صورت بخشنامه‌ای به عموم مردم ابلاغ می‌شود.
یکی از اصلی ترین کاربردهای تعیین حد نصاب معاملات در گزارشات خرید و فروش فصلی است.
حد نصاب معاملات کوچک چیست؟
حدنصاب معاملات کوچک مبلغی است که در ابتدای هر سال از سوی وزارت امور اقتصادی و دارایی تعیین شده و ملاک ارزیابی سایر معاملات در مناقصات، سنجش هزینه‌ها در صورتهای مالی اساسی و ثبت معاملات در گزارشات خرید و فروش قرار می‌گیرد.
بر اساس قانون برگزاری مناقصات، معاملات انجام شده به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- معاملات بزرگ
- معاملات متوسط
- معاملات کوچک
از آنجا که حدنصاب معاملات متوسط و بزرگ بر اساس ضریبی از حد نصاب معاملات کوچک تعیین می‌شوند، تعیین حد نصاب معاملات کوچک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
نکته
معاملاتی که مبلغ مورد معامله بیش از سقف مبلغ معاملات کوچک بوده اما از ده برابر سقف ارزش معاملات کوچک تجاوز نکند، معاملات متوسط و معاملاتی که مبلغ برآورد اولیه آنها بیش از ده برابر سقف ارزش مبلغ معاملات کوچک باشد، معاملات بزرگ نام دارد.
پیشنهاد می‌شود مقاله صورت معاملات فصلی چیست و نحوه تهیه و ارسال آن چگونه است؟ را مطالعه کنید
حد نصاب معاملات فصلی چیست؟
بر اساس ماده 169 ق.م.م، برای انجام معاملات لازم است اطلاعات کامل طرف مقابل معامله و صورت حساب به صورت فاکتور رسمی در سامانه معاملات فصلی ثبت و گزارش شود. اما در صورتی که مبلغ خریدهای انجام شده کمتر از 5 درصد حد نصاب معاملات کوچک آن سال باشند، می‌توان لیست گزارشات را به صورت تجمیعی در معاملات فصلی و بدون ذکر اطلاعات طرف معامله و ریز صورت حساب معامله در سامانه ثبت کرد.
به این ترتیب می‌توان حدنصاب معاملات فصلی را 5% حد نصاب معاملات کوچک دانست. به عبارت دیگر، در صورتی که در یک فصل، معاملات یک بنگاه اقتصادی از 5% حد نصاب معاملات کوچک کمتر باشد، مودی نیازی به ارائه اطلاعات طرف معامله از قبیل شناسه ملی و سایر اطلاعات هویتی و اقتصادی او نخواهد داشت. اما برای سایر معاملات که مبلغ آنها از این حد مشخص شده بیشتر باشد، باید اطلاعات کامل طرفین معامله ثبت شود.
حد نصاب معاملات کوچک 1401
بر اساس اعلام دفتر هیئت دولت حد نصاب معاملات کوچک سال 1401 در تاریخ 1401/3/16 مبلغ 1,000,000,000 ريال تعیین شد. بر این اساس جدول حد نصاب معاملات سال 1401 به شرح زیر است:
| شرح | حد معامله (ريال) | توضیحات |
| معاملات کوچک | تا سقف 1,000,000,000 | — |
| معاملات متوسط | از مبلغ 1,000,000,000 تا مبلغ 10,000,000,000 | تا 10 برابر بیشتر از حد معاملات کوچک |
| معاملات بزرگ | مازاد بر 10,000,000,000 | بیش از 10 برابر حد نصاب معاملات کوچک |
جدول حد نصاب معاملات کوچک 1401
نکته: حد نصاب معاملات تعیین شده، برای مواردی که معامله به صورت مزایده انجام می‌شود، نیز تسری می‌یابد.
حد نصاب گزارشات فصلی 1401
بر این اساس حدنصاب معاملات فصلی برای سال 1401، که معادل 5% حد نصاب معاملات کوچک است، مبلغ 50,000,000 ريال خواهد بود. به این ترتیب، در صورتی که مجموع مبالغ فاکتور خرید و فروش (کل خرید یا کل فروش هر یک به تنهایی یا با هم) برای هر فرد حقیقی در هر دوره گزارشگری یعنی در هر فصل، کمتر از 50،000،000 ریال باشد، می‌توان آن را به صورت تجمیعی در صورت معاملات فصلی گزارش نمود. در این صورت نیازی به ورود اطلاعات کامل طرف معامله نیست. یعنی تنها با زدن تیک مبلغ سرجمع کل معاملات دوره (مبالغ زیر 5%) را ثبت می‌کنید و نیاز به اطلاعات اشخاص نیست.
اما در صورتی که مجموع مبالغ فاکتورهای خرید و فروش برای هر فرد حقیقی در هر دوره گزارشگری، از حد نصاب گزارشات فصلی 1401 یعنی مبلغ 50،000،000 ریال بیشتر باشد، باید اطلاعات خریدار و فروشنده به صورت تفکیکی و کامل ثبت شود و نمی‌توان آن را به صورت تجمیعی گزارش نمود.
حد نصاب معاملات سال 1395 تا سال 1401
| سال | حدنصاب معاملات کوچک (ريال) | نرخ حدنصاب گزارشات فصلی | مبلغ حدنصاب ارسال تجمیعی در معاملات فصلی (ريال) |
| 1395 | 200,000,000 | 10% | 20,000,000 |
| 1396 | 220,000,000 | 5% | 11,000,000 |
| 1397 | 250,000,000 | 5% | 12,500,000 |
| 1398 | 328,000,000 | 5% | 16,400,000 |
| 1399 | 450,000,000 | 5% | 22,500,000 |
| 1400 | 650,000,000 | 5% | 32,500,000 |
| 1401 | 1,000,000,000 | 5% | 50,000,000 |
جدول حد نصاب معاملات فصلی از 1395 تا 1401
حد نصاب ثبت اموال
بر اساس ماده 12 مقررات و ضوابط اجرایی مرتبط با هزینه استهلاک دارایی و هزینه‌های تاسیس در اجرای مقررات ماده 149 اصلاحی ق.م.م مصوب 1394/4/31، اگر مبلغ تمام شده یک دارایی تحصیل یا ایجاد شده کمتر از 10% حد نصاب کوچک موضوع قانون برگزاری مناقصات در آن سال باشد، در سال تحصیل یا ایجاد قابل استهلاک خواهد بود.
به عبارت دیگر، در صورتی که بهای تمام شده یک دارایی در سال 1401، کمتر از 100,000,000 ريال باشد، می‌تواند به عنوان هزینه در دفاتر و اسناد ثبت شود.
مثال حد نصاب معاملات سال 1401
برای درک بهتر حد نصاب معاملات سال 1401 به مثال‌های زیر توجه نمایید:
مثال اول
شرکت رادان، در بهار سال 1401 خریدهایی به مبالغ 7,000,000 ریال و 15,000,000 ریال و 5,000,000 ريال و 20,000,000 ریال را از یک شخص حقیقی انجام داده‌است. این مبالغ چگونه در معاملات فصلی دوره اول سال 1401 گزارش می‌شود؟
می‌دانیم که در گزارشات فصلی، معاملات کمتر از 5% حد نصاب را می‌توان به صورت تجمیعی ارسال نمود. از آنجا که حد نصاب معاملات فصلی سال 1401 معادل 50,000,000 ريال است، خواهیم داشت:
| مجموع خرید | 47,000,000 = 20,000,000 + 5,000,000 + 15,000,000 + 7,000,000 |
مثال حد نصاب معاملات فصلی 1401
از آنجا که این مبلغ کمتر از 50,000,000 ريال است، می‌تواند به صورت تجمیعی در گزارشات فصلی ثبت شود. در نتیجه نیازی به درج اطلاعات طرف مقابل و ریز صورتحسابها نیست.
مثال دوم
شرکت نارنج، در دوره بهار سال 1401 خریدهایی به مبالغ 28,000,000 ریال و 24,000,000 ریال و 19,000,000 ریال از یک شخص حقیقی انجام داده است. جمع مبالغ هر سه فاکتور مبلغ 71,000,000 ریال و بالاتر از حد نصاب تعیین شده سال 1401 یعنی 50,000,000 ریال است؛ از این رو خریدار نمی‌تواند هر سه فاکتور را به صورت یکجا ثبت نماید.
کلام آخر
تجمیع معاملات بر اساس حد نصاب معاملات فصلی یکی از امتیازاتی است که سازمان مالیاتی برای تسهیل گزارش اطلاعات، در اختیار مودیان قرار داده است. از این رو حد نصاب معاملات یکی از مهم‌ترین مقادیری است که حسابداران باید به آن دقت داشته باشند. این مبلغ در ابتدای هر سال و بر طبق شاخص بهای کالا و خدمات از سوی سازمان مالیاتی تعیین و اعلام می‌گردد. اما تکمیل و ارسال گزارشات خرید و فروش در سامانه معاملات فصلی، جزئیاتی دارد که اطلاع از آنها جز با آموزش صورت معاملات فصلی اصولی امکان پذیر نیست. دقت کنید که علیرغم اینکه ارسال صورت معاملات، پرداخت نقدی مالیات به دنبال ندارد، اما یکی از ابزارهای تعیین مالیات مودی محسوب می‌شود.
