مالیات بر درآمد کشاورزی چیست و چگونه محاسبه می شود؟

سیاست های مالی و مالیاتی از طریق تصحیح و تثبیت فعالیت های اقتصادی در بخش های مختلف نه تنها به تأمین منابع مالی دولت بلکه به رشد و توسعه اقتصادی کمک می کند. لذا اعمال صحیح سیاست های مالیاتی را مانند مالیات بر درآمد کشاورزی می توان وسیله ای در جهت افزایش تحرک، پویایی و حرکت جامعه به سمت توسه اقتصادی – اجتماعی تلقی کرد. از سوی دیگر اجرای سیاست های ناصحیح مالیاتی موجب ضعف بخش های مختلف اقتصادی و عدم تأمین منابع مالی دولت از این روش و کند شدن حرکت توسعه اقتصادی و اجتماعی می شود. ر این مقاله سعی شده با بررسی سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی، سرمایه گذاری و ارزش افزوده نسبت به دیگر بخش های اقتصادی، وضع این بخش و همچنین مشکلات آن مورد مطالعه قرار گرفته و از سوی دیگر تاریخچه مالیات بر درآمد بخش کشاورزی و معافیت آن نیز بررسی شده است و بر این اساس چگونگی وضع مالیات بر بخش کشاورزی پیشنهاد شده است.

مالیات بر درآمد کشاورزی:

مالیات بر درآمد کشاورزی نوعی مالیات است که دولت آن را از کشاورزان طلب می کند. این نوع مالیات شامل انواع فعالیت های کشاورزی می شود. همچنین بر اساس میزان درآمد افراد از فعالیت های کشاورزی مقدار آن تعیین می شود. افراد حقیقی و حقوقی که در حوزه های مختلف کشاورزی فعالیت می کنند مشمول پرداخت مالیات کشاورزی می باشند. منظور از کشاورزی هر نوع فعالیتی است که تحت تاثیر آن گیاهان و حیوانات اهلی پرورش داده می شوند. کشاورزی در کشور ما شامل ۴ بخش مهم از جمله شیلات، دام و طیور، زراعت و جنگل دارای می باشد. لازم به ذکر است که تمامی این بخش ها مشمول پرداخت مالیات کشاورزی هستند.

.

زراعت:

زراعت یعنی، کشت و کار محصولات سالانه در زمین زراعی، که سرپوشیده است و در بین درختان می باشد که به منظور بهره برداری اقتصادی ایجاد شده است. این بخش دارای دو دسته فعالیت های زیر می باشد:

• تولید محصولات زراعی (به صورت سالانه)
• محصولات باغی (به صورت دائمی)

کشت و کار هایی مانند سبزی و گل، از نوع محصولات سالانه می باشند که حتی در زمستان و در زیر پلاستیک، جز زراعت محسوب می شوند اما پرورش گل و گیاه در گلدان، جز این فعالیت محسوب نمی گردد.

محصولات زراعی شامل گروه های زیر می باشند:

• غلات (برنج، گندم و جو و … )
• حبوبات (‌عدس، لپه، نخود و … )
• سبزیجات (سیب زمینی، پیاز، گوجه و … )
• محصولات جالیزی (هندوانه، خربزه و … )
• نباتات علوفه ای (یونجه و … )
• محصولات صنعتی (پنبه و توتون و تنباکو و … )

دام و طیور:

زیر بخش بعدی کشاورزی، مربوط به فعالیت های پرورش دام و طیور، زنبور عسل و پرورش کرم ابرشم می باشد که منظور از این نوع پرورش، نگه داری از انواع نشخوار کنندگان و پستانداران برای بهره برداری اقتصادی از آنها است.

نگه داری از انواع دام، به منظور استفاده از آنها، سواری و بارکشی و… جز این بخش قرار می گیرد اما نگه داری از حیوانات برای سرگرمی و تفنن جز این زیر بخش محسوب نمی شود.

زیر بخش پرورش طیور، شامل پرورش انواع موارد زیر به منظور بهره برداری اقتصادی می باشد:

• مرغ
• اردک
• غاز
• بوقلمون
• بلدرچین
• تولید جوجه به وسیله ماشین جوجه کشی

نکته ۱: پرورش عسل با هدف تولید عسل، ملکه و… صورت می گیرد.

نکته ۲: پرورش کرم ابریشم با هدف نگه داری از کرم ابریشم، تولید پیله و… صورت می گیرد.

شیلات:

این زیر بخش شامل فعالیت هایی می باشد که به منظور تولید انواع حیوانات آبزی و جمع آوری محصولات دریایی و… برای بهره برداری اقتصادی انجام می شود.

این فعالیت شامل موارد زیر می باشد:

• صید در اقیانوس، آب های ساحلی یا داخلی
• پرورش ماهی
• پرورش صدف و میگو
• جمع آوری مروارید طبیعی
• انواع اسفنج ها
• انواع مرجان
• انواع جلبک

مالیات کشاورزی در بخش مراتع و جنگل ها:

گاهی اوقات افراد در جنگل ها و مراتع به صورت قانونی اقدام به پرورش و تولید چوب می نمایند. این عمل آنها در جهت بهره اقتصادی و کسب درآمد بوده و در نتیجه مشمول پرداخت مالیات بر درآمد کشاورزی می شوند. در واقع این افراد با تولید نهالستان و خزانه درآمدزایی می کنند. باید اذعان کرد که دریافت مالیات از این افراد به شکل دیگری صورت می گیرد. به این معنی به دلیل دریافت عوارض و بهره مالکانه از این افراد، دیگر مبلغی تحت عنوان مالیات از آنان طلب نخواهد شد. بنابراین جهت محاسبه مالیات در این حوزه باید میزان بهره مالکانه و عوارض را در نظر گرفت.

همچنین برای دریافت مالیات بر درآمد کشاورزی از این بخش معمولا میزان بهره مالکانه و عوارض را سالانه افزایش می دهند. در حوزه جنگلداری لازم است به صورت کاملا روشن تکلیف عوارض و بهره مالکانه مشخص شود. زیرا از یک سو و بر اساس قانون عوارض خود نوعی مالیات بشمار می آید و از سویی دیگر دریافت دوباره مالیات در یک دوره مالیاتی خلاف قانون است.

مالیات بخش های مختلف کشاورزی:

بر اساس تحقیقات معاونت امور اقتصادی و بر اساس قانون مالیات های قبلی، بخش های کمی از کشاورزی قادر به پرداخت مالیات می باشند.

این تحقیقات نشان داد که با توجه به مشکلات موجود در این بخش، اخذ مالیات از آنها توصیه نمی گردد.

قانون مالیات برای زراعت:

در قانون های قبلی مالیات، بخش زراعت موظف بود که حدود ۴۰۰ میلیارد تومان مالیات پرداخت نماید و پس از آن در قانون جدید مالیات، این مبلغ به میزان قابل توجهی کاهش یافت و بر اساس دلایل زیر، اخذ مالیات از این زیر بخش معاف شد:

• شاغلان بخش زراعت معمولا گروه های فقیر و کم درآمد جامعه هستند.
• عدم وجود دفاتر حسابداری و همچنین پراکندگی شدید کشاورزان، اخذ مالیات از آنها بسیار مشکل خواهد بود.
• تعداد زیاد کشاورزان زراعت کار، باعث می شود که برای اخذ مالیات از آنها هزینه بالایی صرف شود.
• تفکیک بخشی از تولیدات که توسط خود کشاورزان مصرف می شود، از قسمت فروش رفته بسیار مشکل است.
• اخذ مالیات باعث می شود که انگیزه برای کوچک شدن قطعات زمین های زراعی افزایش یابد که باعث می شود استفاده از تکنولوژی و ماشین آلات کاهش یابد و نهایتا درآمد کشاورزی و عدم استفاده بهینه از منابع موجود در بخش زراعت کم می شود.

قانون مالیات برای شیلات:

به طور کلی میتوان گفت ارزش افزوده زیادی برای شیلات تعلق نمیگیرد و به همین دلیلی این فعالیت ها مورد حمایت دولت قرار میگیرد و بخش خصوصی چندان در این حوزه سهم ندارد.

در صورتی که از بخش شیلات مالیاتی دریافت شود سرمایه افراد در این حوزه کاهش میابد و همین امر باعث سلب انگیزه آن ها میگردد و تولید و پرورش را در بخش شیلات کاهش میدهد. به همین دلیل از صیادان که درآمد کمی دارند مالیاتی دریافت نمیشود.

معافیت مالیات بر درآمد کشاورزی:

مطابق با قانون مالیات بر درآمد کشاورزی از جمله مالیات های مستقیم است. در این نوع مالیات، میزان فروش محصولات و میزان درآمد ناشی از آن ها را ملاک تعیین مبلغ، قرار داده اند. لازم به ذکر است که مالیات در کلیه حوزه های کشاورزی اعم از دامداری، شیلات، مراتع و جنگل، زراعت و سایر بخش های دیگر تنها بر اساس میزان فروش خواهد بود. در صورتی که فروش محصول در یک سال کاهش یابد افراد فعال در آن بخش معاف از پرداخت مالیات خواهند شد.

در خصوص معافیت های مالیات بر درآمد کشاورزی باید عنوان کرد که اظهار نظرهای متفاوتی در رابطه با آن وجود دارند. مهم ترین نظریه آن است که فعالیت های کشاورزی در ارتباط با کاشت و برداشت باید معاف از پرداخت مالیات باشند. نظر دوم اما متفاوت است. زیرا بر اساس آن معافیت مالیاتی کشاورزی مربوط به کلیه فعالیت هایی می شود که برای انجام ان ها از آب و زمین استفاده می شود. لذا این نظریه تمام بخش های کشاورزی اعم از زراعت، باغداری، دامپروری، دامداری، شیلات، پرورش طیور و زنبور عسل و کرم ابریشم، جنگلداری و جنگل کاری را در بر می گیرد.

قانون مالیات برای دام پروری:

به طور کلی دامپروری در دو بخش صنعتی و سنتی انجام میشود که به صورت سنتی اکثرا در شهر ها و روستاهای کوچک انجام میشود که افراد در قشر کم درآمد محسوب میشوند. اخذ مالیات از این قشر با عدالت اجتماعی تناقض دارد هزینه ای صرف محاسبه مالیات این قشر شود نیز زیاد میشود و به همین دلیل برای حمایت از تولید کنندگان و کمک به رفاه حال مردم اخذ مالیات از بخش کشاورزی در دامپروری تقریبا غیر منطقی است و این کار انجام نمیشود.

در بخش دامپروری صنعتی ارزش افزوده زیادی وجود دارد اما باتوجه به آن که دریافت مالیات از انگیزه تولید کنندگان میکاهد و کشور را با کاهش تولید رو به رو میکند و حمایتی از تولید کنندگان ملی صورت نمیگیرد تلاش میشود در این حوزه نیز مالیاتی اخذ نگردد.

‌مالیات بر درآمد کشاورزی بر اساس ق.م.م:

بر اساس فصل دوم، باب سوم، که مربوط به مالیات بر درآمد و مالیات بر درآمد کشاورزی می باشد، ‌درآمد حاصل شده از تمامی فعالیت های کشاورزی، دام پروری، دام داری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهی گیری، نوغان داری، احیای مراتع و جنگل ها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات از پرداخت مالیات معاف می باشند.

انواع فعالیت های کشاورزی:

با توجه به گزارش شماره 3976-5/30 – 28/12/1369 دفتر فنی مالیاتی حسب ارجاع شماره 60104- 28/12/1369 معاونت محترم درآمد های مالیاتی در اجرای بند سه ماده 255 قانون مالیات های مستقیم مصوب اسفند ماه 1366 مجلس شورای اسلامی در شورا، در رابطه با کشاورزی، قانون زیر مطرح می گردد.

بر این اساس، دو نظریه زیر برای معافیت درآمد حاصل از فعالیت های کشاورزی، در ماده 81 قانون مالیات های مستقیم ذکر شده است که در اینجا به شرح آنها پرداخته می شود.

نظریه اول:

قید جداگانه هر یک از فعالیت های مذکور در ماده 81 محمول بر مقصود مقنن با عطای معافیت مالیاتی صرفا به فعالیت مزبور و مالا عدم استفاده سایر فعالیت ها از معافیت مالیاتی مورد نظر بوده و لذا منظور از قید “فعالیت های کشاورزی” هم در صدر این ماده منحصرا معطوف به کاشت و داشت و برداشت و یا به بیان دیگر زراعت و باغداری می باشد.

نظریه دوم:

با عنایت به تعریفی که از فعالیت های کشاورزی در ماده یک آئین نامه اجرایی لایحه قانونی واگذاری و احیای ارضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359 شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران به عمل آمده، مبنی بر این است که فعالیت های کشاورزی عبارت است از بهره برداری از آب و زمین به منظور تولید محصولات گیاهی و حیوانی از قبیل:

• زراعت
• باغداری
• درخت کاری مثمر و غیر مثمر
• جنگل داری
• جنگل کاری
• دامداری
• پرورش طیور
• پرورش زنبور عسل
• پرورش آبزیان

لذا با قید “فعالیت های کشاورزی” در صدر ماده 81 ، احصای فعالیت های بعدی مذکور در آن که جملگی در زمره فعالیت های کشاورزی محسوب می شوند، قید اضافی و تاکیدی بوده و در صورت عدم درج آنها نیز جملگی در قالب فعالیت های کشاورزی تلقی می گردیدند.

هیئت عمومی پس از بحث و بررسی پیرامون موضوع به شرح آتی اعلام رای می نماید:

با وجود عبارت “کلیه فعالیت های کشاورزی” مذکور در صدر ماده 81 قانون مالیات های مستقیم مصوب اسفند ماه 1366 مجلس شورای اسلامی درج کلمات “دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل” بعد از آن قیود اضافی و تمثیلی به نظر می رسند.

بنابراین نظر منعکس در نظریه دوم، گزارش شماره 3976-5/30 – 28/12/1369 دفتر فنی مالیاتی مورد تایید می باشد.

ماده81:

درآمد حاصل از کلیه فعالیت های زیر از پرداخت مالیات معاف می باشند:

• کشاورزی‌
• دامپروری‌
• دامداری‌
• پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور
• صیادی و ماهی گیری‌
• نوغان داری‌
• احیای مراتع و جنگل ها
• باغات ‌اشجار از هر قبیل
• نخیلات

​​​​​​​

دولت مکلف است مطالعات و بررسی های لازم را در زمینه کلیه ‌فعالیت ‌های کشاورزی و آن رشته از فعالیت های مزبور که ادامه‌ معافیت آنها ضرورت داشته باشد معمول و لایحه مربوط را حداکثر تا آخر برنامه سوم توسعه اقتصادی‌، اجتماعی و فرهنگی جمهوری ‌اسلامی ایران به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.

مالیات بر فروش آب کشاورزی:

باتوجه به این که در قانون مالیات های مستقیم مصوب اسفند ماه 1345 و اصلاحیه های بعدی آن، با وجود برقراری معافیت برای درآمد حاصل از همه ی فعالیت های کشاورزی در ماده 109 قانون مذکور، جداگانه برای فروش آب طی ماده 106 آن قانون معافیت به طور صریح پیش بینی شده بوده حال آن که در ماده 81 و دیگر مواد قانون مالیات های مستقیم مصوب اسفند ماه 1366 و اصلاحیه بعدی هیچ اشاره ای بر معافیت این نوع درآمد نشده است.

و همچنین ماده 2 لایحه قانونی اصلاح پاره ای از مواد قانون کار کشاورزی مصوب 20/2/1359 شورای انقلاب اسلامی و نیز اصلاحی آن مصوب 15/4/59 دلالتی بر این که فروش آب به تنهایی از مصادیق کار کشاورزی باشد را ندارد، اقلیت درآمد حاصل از فروش آب را مشمول معافیت نمی داند.