مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات بر مصرف است. به عبارت دیگر، مصرف بیشتر، پرداخت مالیات بیشتری را به همراه دارد. از سویی سازمان به منظور حمایت از اقشار کم درآمد، معافیت‌هایی برای برخی کالاها و خدمات در نظر گرفته است؛ این معافیت‌ها اغلب برای کالاها و خدمات ضروری و پرمصرف هستند.

همچنین نظر به اینکه مالیات بر ارزش افزوده، از مصرف‌کننده نهایی دریافت می‌شود؛ اعمال این معافیت‌ها در نهایت به نفع افراد جامعه و مصرف کنندگان نهایی است. در مطلب “نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده“ با نحوه اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده آشنا شدیم. در این نوشتار، بر آن شدیم تا معافیت های ارزش افزوده را بر اساس آخرین تغییرات قانون دائمی به صورت عمیق‌تر و جامع‌تر بررسی نماییم. با ما همراه باشید.

ارزش افزوده چیست؟

ارزش افزوده نوعی مالیات جدید است که توسط کارشناسان مالیاتی دولت و به عنوان یک نوع مالیات عام بر تمامی کالاها و خدمات به استثناء شماری از انها که شامل معافیت هستند تعلق می گیرد. این مالیات را مالیات مرحله به مرحله نیز می نامند چراکه در هر مرحله از تولید کالا میزان ارزشی که به کالا و خدمات اضافه می شود مشمول این مالیات هستند به این صورت که از اضافه ارزش کالاهای تولید شده و یا خدمات شرکت ها در هر مرحله اخذ می شود.
به تعریف ساده تر یک ماده اولیه تا زمانی که به دست مشتری مصرف کننده و یا نهایی برسد ممکن است چندین مرحله کار روی آن انجام شود. هر بار ارزشی به کالا و یا خدمت اضافه می شود که به این ارزش اضافه شده ارزش افزوده می گویند و این ارزش افزوده مشمول پرداخت مالیات است.

معافیت های ارزش افزوده

برابر ماده ۹، ۱۰، ۱۱ و ۱۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده، عرضه کالاها و ارائه خدمات زیر از مالیات و عوارض ارزش افزوده معاف هستند. همراهان گرامی دقت نمایید که شماره‌گذاری بندها در این مقاله با متن قانون دائمی ارزش افزوده متفاوت است.

موارد معاف از مالیات ارزش افزوده

طبق ماده 12 قانون مالیات بر ارزش افزوده، کالاها و خدماتی که نام برده می شوند معاف از مالیات و عوارض ارزش افزوده هستند:

1- محصولات کشاورزی که فرآوری نشده باشند
2- خوراک دام و طیور
3- فعالیت در زمینه دام و طیور زنده و آبزیان و فعالیت های زنبورداری
4- فعالیت مرتبط با انواع کود، سم، بذر و نهال
5- فعالیت در زمینه فرش دستبافت
6- کالاهای مورد نیاز که افراد جامعه زیاد از آن استفاده می کنند از قیبل آرد، نان، گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات و سویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیر خشک
7- خدمات پژوهشی و آموزشی با تایید وزارت علوم و بهداشت و وزارت کار
8- خدمات حمل ونقل عمومی و مسافربری درون و برون شهری، جاده ای، ریلی، هوایی و دریایی
9- کالاهایی که مسافر برای استفاده شخصی همراه دارد مطابق با قوانین صادرات و واردات
10- اقلامی که برای مصارف نظامی و انتظامی می باشد و مورد تایید وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح رسیده باشد
11- خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق که براساس موضوع قانون مالیاتهای مستقیم باشد
12- اموال غیر منقول افراد حقیقی و حقوقی
13- فعالیت موسسات اعتباری و خدمات بانکی، صندوق های قرض الحسنه مجاز و صندوق تعاون
14- فعالیت در زمینه چاپ و نشرکاغذ، کتاب، مطبوعات
15- تجهیزاتی که در فرودگاه برای عملیات ناوبری استفاده می شود
16-کالاهای که به صورت بلاعوض به وزارتخانه ها، موسسات دولتی و نهادهای عمومی اهداء شده باشد
17-انواع دارو و لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی) و خدمات توانبخشی و حمایتی بیماران و نیازمندان

پیشنهاد می شود مقاله آخرین نسخه قانون مالیات بر ارزش افزوده را مطالعه کنید

کالاهای معاف از ارزش افزوده 

سازمان مالیاتی کالاها و خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده را به صورت تفکیکی و به تفصیل بیان کرده است.

کشاورزی و موارد وابسته به آن

1- کلیه محصولات کشاورزی فرآوری نشده شامل

• محصولات خام زراعی و باغی
• گیاهان دارویی
• محصولات مرتعی
• محصولات جنگل (مانند چوب خام)
• محصولات گلخانه (مانند سبزی، صیفی، گل و گیاه و انواع قارچ)

تبصره: فعالیت‌های زیر فرآوری محصولات به شمار نمی‌آید؛ در نتیجه ارائه این خدمات مشمول مالیات و عوارض فروش نخواهد بود:

• مراحل بسته‌بندی، انبارداری، نگهداری محصول در دمای مناسب در سردخانه
• انجماد محصول (شامل سردخانه)
• پاک کردن
• درجه‌بندی
• بوجاری بذور
• پوست‌گیری مانند شالی‌کوبی
• شستشو
• تمیزکاری
• تفکیک
• همگن‌سازی
• خشک کردن محصولاتی مانند چای، کشمش و خرما با روش‌های مختلف
• تفت دادن مانند پخت نخود
• پنبه‌ پاک‌کنی

2- بذر، نشاء، نهال، سم و کود

3- آب مصارف کشاورزی

دامپروری و موارد وابسته

4- دام زنده و خوراک آن، کلیه مواد اصلی تولید دام زنده مطابق پروانه صادره توسط وزارت جهاد کشاورزی، پوسال (کمپوست)، کشت بافت و بستر آماده کشت بافت

تبصره: دام به حیواناتی گفته می‌شود که برای امور تغذیه انسان یا دام و فعالیت‌های اقتصادی، تولیدی و آزمایشگاهی، تولید، نگهداری و پرورش داده می‌شوند. مانند: چهارپایان، پرندگان، آبزیان و حشرات

کالاهای پرمصرف سبد تغذیه خانواده

1. آرد و نان
2. کالاهای پرمصرفی که معمولا در سبد تغذیه‌ای همه خانواده‌ها به ویژه قشر کم درآمد استفاده می‌شود:
3. تخم ماکیان
4. انواع گوشت و فرآورده‌های گوشتی، مطابق با لیست سالیانه ارسالی وزارت بهداشت به سازمان مالیاتی
5. شیر، پنیر و ماست
6. انواع روغن‌های خوراکی اعم از گیاهی و حیوانی
7. شیرخشک مخصوص تغذیه کودکان
8. برنج، حبوبات، سویا و پروتئین سویا
9. تخم مرغ نطفه‌دار و تبدیل آن به جوجه یک روزه

6- کالاها و مواد اولیه محصولات چاپ و مطبوعاتی:

• خمیر کاغذ و کاغذ باطله
• دفتر تحریر
• کاغذ چاپ، تحریر و روزنامه

7- نسخه‌های کاغذی و الکترونیکی محصولات انتشاراتی مانند:

• کتاب
• روزنامه
• مجله و نشریه

کالاهای سرمایه‌ای

8- انواع شمش طلا (وارداتی و داخلی) و انواع حواله‌های کاغذی یا الکترونیکی دارای پشتوانه صد در صد طلا

9- دارایی‌های غیرمنقول و انواع حواله‌های کاغذی یا الکترونیکی مبتنی بر آنها

10- فرش دستباف و مواد اولیه اصلی آن

دارایی‌های مصرفی در راستای اصل 44 قانون اساسی

11- هرگونه انتقال دارایی به/از صندوق‌های زیر به عنوان آورده غیرنقد شرکا در صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه ذیل:

•  صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه موضوع قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید؛ به منظور تسهیل اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی مصوب سال 88
•  یا شرکت‌های فرعی سرمایه‌گذاری پروژه

تبصره: در صورتی که مالکیت و مدیریت شرکت‌های فرعی متعلق به صندوق‌های سرمایه‌گذاری موضوع قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید باشد؛ انتقال دارایی به/از شرکت‌های فرعی، صرفا در راستای اجرای پروژه و مرتبط با وظایف صندوق‌های مذکور، مشمول مالیات و عوارض نیست.

12- هرگونه انتقال دارایی از/به نهاد واسط موضوع قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی

کالاهای نظامی و امنیتی و موارد وابسته

13- رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی، تجهیزات نظامی و اطلاعاتی موضوع بندهای پ، ت و ث ماده 119 قانون امور گمرکی

تبصره: معافیت این ماده برای اقلام موضوع بند پ ماده 119 با تایید وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح قابل اعمال است.

14- تجهیزات و اقلام با کاربرد صرفا دفاعی، نظامی، انتظامی، امنیتی و اطلاعاتی؛ مطابق با لیست پیشنهادی وزارت دفاع که به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.

سایر کالاهای معاف

15- انواع دارو و واکسن (انسانی و دامی)، لوازم مصرفی درمانی و لوازم توانبخشی

16- کالاهای وارده همراه مسافر برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق قانون امور گمرک

17- صنایع دستی تولید داخل، موضوع ماده 1 قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع دستی مصوب سال 1396؛ مطابق با لیست سالیانه ارسالی وزارت میراث فرهنگی به سازمان مالیاتی

کالاهای وارداتی

کالاهای وارداتی به چند دسته تقسیم می‌شوند:

کالاهای با واردات و عرضه معاف

واردات و عرضه کالاهای زیر از پرداخت مالیات و عوارض معاف است:

• شماره 4 (دامی)
• شماره 6 (مواد اولیه چاپ و مطبوعات)
• شماره 7 (محصولات انتشاراتی)
• شماره 8 (شمش طلا)
• شماره 10 (فرش دستباف)
• شماره 13 (رادار و تجهیزات ناوبری)
• شماره 14 (تجهیزات دفاعی و امنیتی)

کالاهای با واردات مشمول و عرضه معاف

واردات کالاهای زیر مشمول پرداخت مالیات و عوارض با نرخ 9% است؛ اما عرضه آنها در داخل معاف از پرداخت مالیات و عوارض است:

• شماره 1 (محصولات کشاورزی)
• شماره 2 (بذر و نشا و موارد وابسته)
• شماره 5 (کالاهای پرمصرف)

کالاهای مشروط

واردات واکسن و لوازم درمانی و توانبخشی

الف) اگر با تایید وزارت بهداشت، مشابه داخلی نداشته باشد: معاف

ب) اگر تولید داخلی ناکافی باشد: مشمول 3% مالیات و عوارض

عرضه این کالاها در داخل کشور معاف از مالیات و عوارض است.

واردات کالاهای اهدایی

واردات کالاهای اهدایی به صورت بلاعوض به سازمان‌ها دولتی، با تایید مراجع ذی‌ربط و دریافت مجوز از آنها، از پرداخت مالیات و عوارض معاف است.

نکات مهم

•  اعمال معافیت‌های مالیاتی در خصوص مواد خوراکی، مشروط به دریافت گواهی سلامت از مراجع قانونی ذی‌صلاح است
•  معافیت های ارزش افزوده باید به روش‌های مختلف مانند اعلام در سامانه‌ سازمان یا درج بر روی کالا، به اطلاع عموم مردم برسد

خدمات معاف از ارزش افزوده

معافیت های ارزش افزوده ارائه برخی از خدمات را نیز شامل می‌شود. به موارد زیر دقت نمایید:
 

• خدمات درمانی دامپزشکی
• قرنطینه دامی
• کلینیک دامپزشکی
• خدمات لابراتوار دامپزشکی
• واکسیناسیون حیوانات
• خدمات آمبولانس حیوانات
• فعالیت های کنترل بهداشت حیوانات
• مبارزه با آفات گیاهی- بر اساس دستمزد یا قرارداد

خدمات بانکی و موارد وابسته

• عملیات بانکی: دریافت هرگونه سپرده (سپرده سرمایه گذاری و ) … از عموم و بهکارگیری آن در قالب اعطای اعتبار و تسهیلات. انواع حسابهای سپرده سرمایه گذاری: – حساب سپرده سرمایهگذاری کوتاه مدت – حساب سپرده سرمایه گذاری یک ساله – حساب سپرده سرمایه گذاری دو ساله
• خدمات بانکی: مجموعه اقداماتی غیر از عملیات بانکی که موسسه اعتباری می تواند در چهارچوب قوانین موضوعه به مشتریان ارائه و در قبال آن کارمزد دریافت نماید .
• اعطای تسهیلات
• ایجاد اعتبار
• ارائه ضمانت نامه
• انتقال وجه
• ضمانت صادرات
• سرمایه‌گذاری
• بیمه‌ای
• پژوهش و فناوری

پیشنهاد می شود مقاله مهم ترین اصطلاحات مالیاتی در قانون مالیات های مستقیم را مطالعه کنید

خدمات بورس و بیمه

1. خدمات بیمه‌های زندگی، بیمه‌های محصولات کشاورزی، بیمه اجتماعی و درمان تکمیلی
2. خدمات بازار سرمایه، شامل معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس؛ مشروط به تشخیص شورای بورس و اوراق بهادار
3. خدمات انتشار و نقل و انتقال سهام، حق تقدم، سهم‌الشرکه و سایر اوراق بهادار (موضوع بند 24 ماده 1 قانون بازار اوراق بهادار با اصلاحات بعدی، 1384)
4. صدور و ابطال، نقل و انتقال واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای مجوز از سازمان بورس

آموزش و پژوهش و انتشارات

• خدمات زینک
• چاپ روزنامه،کتاب و نشریه
• انتشار کتاب، روزنامه (اعم از کاغذی یا الکترونیکی)و نشریه
• توزیع کتاب، روزنامه و نشریه

خدمات حمل و نقل و لیزینگ

خدمات حمل و نقل (بار و مسافر)، درون و برون شهری و بین‌المللی جاده‌ای، ریلی و دریایی

سود تسهیلات اعطایی شرکت‌های واسپاری (لیزینگ) دارای مجوز از بانک مرکزی

تبصره: ارزش افزوده بهای دارایی‌ها و اموال مورد واگذاری موضوع قرارداد شرکت‌های لیزینگ، با مشتریان مشمول این فعالیت نیست.

شرکت‌های نیروی انسانی و خدماتی

ارائه خدماتی که مابه‌ازای آن به صورت حقوق و دستمزد پرداخت می‌شود؛ مشروط بر آن که مشمول مالیات بر درآمد حقوق ق.م.م باشد

تبصره: حقوق و دستمزد خدمات برای

•  شرکت‌های تامین نیروی انسانی
•  شرکت‌هایی که از طریق قراردادهای حجمی خدمات خود را با در اختیار گذاشتن نیروی کار متقاضی ارائه می‌کنند

مانند شرکت‌های خدمات پرستاری یا نظافت، معاف از ارزش افزوده است. مشروط بر اینکه سازمان بیمه‌گر تایید نماید

15- حق شارژ دریافتی توسط شرکت‌های خدماتی (موضوع قانون نحوه واگذاری مالکیت و اداره امور شهرک‌های صنعتی، 1387) از واحدهای تولیدی، صنعتی و خدماتی مستقر در شهرک‌های صنعتی بابت ارائه خدمات

سایر خدمات

خدمات اقامتی هتل‌های 3 ستاره و پایین‌تر، مهمانپذیرها و سایر مراکز اقامتی دارای مجوز از وزارت میراث فرهنگی یا اتحادیه‌های ذی‌ربط

خدمات فنی، بازسازی، تعمیر و نگهداری کالاهای نظامی، دفاعی، امنیتی (شماره 14 بخش کالاها)؛ توسط مرکز وابسته به دستگاه‌های نظامی، انتظامی و امنیتی مطابق

لیست وزارت دفاع

تبصره: در مواردی که دریافت وجه توسط یک مودی مستند به فروش کالا یا ارائه خدمت نیست، عرضه خدمت محسوب نمی‌شود و ماخذ محاسبه مالیات و عوارض نیست. مانند موارد زیر:

• دریافت هرگونه خسارت
• درآمدهای حاصل از تسعیر دارایی‌های ارزی
• انواع سود
• انواع جریمه مادامی که بخشی از بهای کالا و خدمات نباشد
• آورده نقدی یا غیرنقدی به عنوان سرمایه
• انواع کمک‌های دولتی

موارد خاص معافیت های ارزش افزوده

موارد زیر از معافیت های ارزش افزوده هستند و مالیات و عوارض خرید نهاده‌های آنها مسترد می‌شود:

الف) صادرات کالا و خدمات

 1. صادرات کالاها به خارج از کشور از طریق مبادی خروجی رسمی با ارائه پروانه سبز گمرکی یا برگ خروجی

 2. صادرات خدمات به خارج از کشور از طریق مبادی خروجی رسمی با ارائه

• قرارداد مربوط و گواهی انجام کار (با تاییدیه نزدیک‌ترین نمایندگی ایران در کشور مقصد)
• یا گواهی ارزآوری (با تاییدیه بانک مرکزی)
• سایر اسناد و مدارک مثبته

  3. صادرات کالا و خدمات از قلمرو گمرکی سرزمین اصلی به مناطق آزاد تجاری – صنعتی، خارج از نقاط جمعیتی که دارای تراز تجاری مثبت باشند؛ مشروط بر آن که محصور بودن آنها به صورت سالیانه به تایید گمرک برسد.

ب) خدمات معاوضه فرآورده‌های نفتی

خدمات معاوضه (سوآپ) نفت خام، فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی و برق؛ فرآورده‌های نفتی عبارتند از:

• بنزین
• نفت کوره
• نفت سفید
• گاز مایع
• سوخت هوایی

تبصره 1: فروش کلیه فرآورده‌های تولیدی شرکت‌های پالایش به هر یک از انواع زیر، صادرات محسوب می‌شود:

•  ارزی: فروش سوخت‌های هوایی به شرکت‌های هواپیمایی خارجی در فرودگاه‌های داخلی
•  مرزی: فروش سوخت در جایگاه‌های مستقر در نواحی مرزی کشور
•  فروش سوخت دارای پروانه صادراتی گمرک ایران به کشتی‌ها (بنکرینگ)

تبصره 2: مالیات و عوارض خرید برای صادرات مواد خام و مواد اولیه که در فهرست ماده 141 ق.م.م ذکر شده‌اند، مسترد نخواهد شد.

تبصره ۳: خدماتی که توسط اشخاص مقیم ایران (اشخاص حقیقی یا حقوقی ایرانی یا شعب شرکت‌های خارجی مقیم ایران) ارائه می‌شود؛ بدون توجه به اینکه محل مصرف خدمات یا مقصد خدمات داخل باشد یا خارج از کشور، مشروط بر اینکه مستقیم یا غیرمستقیم، ارز حاصل یا وارد کشور شود، صادرات محسوب می‌شود.

کالاها و خدمات مربوط به مسافران و سفرهای خارجی

مالیات و عوارض پرداختی بابت موارد زیر با ارائه صورتحساب الکترونیکی یا اسناد و مدارک مثبته، مسترد می‌شود:

•  خرید کالاها در داخل ایران که ظرف دو ماه از تاریخ خرید، همراه مسافران (ایرانی یا خارجی) از کشور خارج می‌شود
•  بلیت‌های پروازهای خارجی خریداری شده توسط گردشگران خارجی از شرکت‌های ایرانی هنگام خروج از کشور

کلام اخر

با تصویب و اجرایی شدن قانون معاف از مالیات ارزش افزوده برای برخی کالاها و خدمات، علاوه براینکه دولت از اقشار کم درآمد جامعه حمایت می کند، قاچاق کالا کمتر و صادرات بیشتر شده که در نهایت منجر به پیشرفت اقتصاد کشور با افزایش درآمد می شود.