مالیات از دیرباز تاکنون یکی از مهمترین و چالشی‌ترین نقاط رابطه حاکمان و مردم بوده است. شاید بتوان ادعا کرد که مهمترین دستاورد مالی بشر برای پیشبرد تمدن بوده است.مالیات می‌تواند معنا و مفهوم گسترده‌ای داشته باشد؛ می توان در یک تعریف ساده آن را هزینه ای دانست که افراد جامعه آن را پرداخت می کنند تا هزینه های عمومی جامعه را تامین کنند. یکی از تعاریف مشهور در مورد انواع مالیات در ایران، تعریفی است که سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ارائه کرده است. طبق این تعریف، مالیات، پرداختی است الزامی و بلاعوض که به اشخاص، موسسات، دارایی ها و … تعلق می گیرد.
مالیات چیست
مالیات یک هزینه مالی الزامی است که توسط یک سازمان دولتی به منظور تأمین هزینه‌های مختلف عمومی یا هزینه‌های دولت، به مالیات دهنده (یک شخص حقیقی یا شخص حقوقی) تحمیل میشود. عدم موفقیت در پرداخت، فرار یا مقاومت در برابر پرداخت مالیات، می‌تواند طبق قانون در سطح های مختلف مجازات در پی داشته باشد.
طبق تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) از مالیات است که بر اساس آن «مالیات پرداختی است الزامی و بلاعوض که ممکن است به شخص، مؤسسه، دارایی و غیره تعلق گیرد». با این‌حال شاید ابتدایی‌ترین ذهنیتی که برای همه ما از مالیات وجود دارد، هزینه‌ای است که افراد یک جامعه برای هزینه‌های عمومی پرداخت می‌کنند.
هدف از وضع مالیات چیست و عدم پرداخت آن چه عواقبی دارد؟
دولت‌ها برای جبران هزینه‌های خدماتی که به شهروندان انجام می‌دهند از طریق وضع مالیاتی اقدام می‌نمایند و البته هدف از وضع مالیاتی برای اغلب کشور‌ها جبران هزینه نیست، زیرا از طریق انواع مالیات نقدینگی دچار تغییرات میشود که بعد از جبران هزینه مهمترین عامل وضع مالیاتی است.
اما به طور عمومی، دولت به واسطه انواع مالیات بخشی از هزینه های عمومی جامعه و حفظ منافع اجتماعی و اقتصادی را امکان پذیر می‌سازد. می‌توان گفت تامین سرمایه لازم جهت انجام پروژه ها، ارائه خدمات عمومی و تامین هزینه فعالیت های دولت، هدف های اصلی وضع مالیات هستند.
انواع مالیات در ایران؛ چند نوع مالیات داریم؟
مالیات و انواع آن در ایران به 2 دسته کلی تقسیم می شوند. هر کدام از این 2 دسته مالیات در ایران زیر مجموعه های خود را دارند:
- مالیات های مستقیم
- مالیات های غیر مستقیم
مالیات‌ها یا به طور مستقیم اعمال می‌شوند یا به صورت غیر مستقیم.در مالیات‌های مستقیم درآمد و دارایی در نظر گرفته می شود و در مالیات غیر مستقیم به موضوع مصرف و محدود کردن واردات بیشتر اشاره می شود.
مالیات مستقیم چیست؟
در مجموعه مقررات مالیاتی، مالیات‌های مستقیم به دو صورت مالیات بر درآمد و مالیات بر دارایی محاسبه می‌شوند. مالیات بر درآمد در واقع آن است که هنگام دریافت هرنوع درآمدی (شامل حقوق، املاک، کشاورزی و…) مبلغی به عنوان مالیات از آن کسر میشود و مبلغی که تحت عنوان درآمد به دست شما می‌رسد، با کسر مالیات است. مالیات بر دارایی مانند املاک و مستغلات، مالیات بر ارث، حق تمبر و …. نیز به صورت سالانه بر تمام دارایی‌های یک فرد وارد میشود.
مالیات غیر مستقیم چیست؟
رایج‌ترین نوع مالیات غیر مستقیم مالیات بر مصرف است که هنگام خرید کالاها و محصولات آن را می‌پردازیم. از انواع دیگر و مثال برای مالیات غیر مستقیم مالیات بر ارزش افزدوه و مالیات‌های گمرکی است. برای محدود کردن واردات و تقویت تولید داخلی برخی مالیات‌های سنگین بر کالاهای گمرکی وارد میشود.
مراحل اخذ مالیات چیست؟
اخذ مالیات دارای سه مرحله است. مرحله نخست مرحله تعیین ماخذ مالیاتی است. یعنی باید مشخص شود که مالیات به چه چیزی تعلق می‌گیرد. به مال یا خدمت یا درآمدی که موضوع مالیات واقع میشود، در اصطلاح، ماخذ مالیاتی گفته میشود.
مرحله بعدی مرحله تشخیص است. در مرحله تشخیص، ممیز مالیاتی با بررسی ماخذ مالیاتی و و تعین نرخ مالیاتی و میزان مالیات آن در قانون، اقدام به تعیین میزان مالیات کرده و آن را به مودی مالیاتی در برگه‌ای به نام برگ تشخیص ابلاغ می‌کند.
مرحله سوم نیز مرحله وصول مالیات است. در صورت قطعی شدن برگه تشخیص، مودی ملزم به پرداخت آن بوده و ممیز و دستگاه اخذ مالیات برای وصول مالیات دارای اختیارات گسترده‌ای خواهند بود.
نرخ مالیاتی چیست؟
نرخ مالیات چیست؟ نرخ مالیات توسط قانون و دولت مشخص میشود. نرخ مالیات در ایران در واقع مبلغی است که یک شرکت یا یک شخص باید نسبت به پرداخت آن در زمان قانونی اقدام نماید. نرخ مالیات بر اساس اطلاعات و جزئیات مفصلی تعیین میشود و نمی توان مبلغ ثابتی را برای آن در نظر گرفت. در صورتی که نظام مالیاتی حاکم، یک نظام مالیاتی کارآمد باشد، انواع مالیات بر اساس توانایی حقیقی مالیات دهندگان تعیین میشود تا پرداخت مالیات به عاملی برای ورشکسته شدن یک کسب و کار منجر نشود. در یک نظام مالیاتی کارآمد نرخ مالیاتی که برای اقشار غنی مشخص میشود باید سنگین تر از نرخ مالیاتی باشد که از اقشار کم درآمد دریافت میشود.
پیشنهاد میشود مقاله آخرین نسخه قانون مالیات بر ارزش افزوده را هم مطالعه کنید
وظایف مودیان مالیاتی چیست؟
مهمترین وظیفه مودی مالیاتی، ارسال اظهارنامه در مهلت مقرر قانونی است. البته در قوانین مالیاتی تکالیف دیگری نیز برای برخی مودیان در نظر گرفته شده است. برای مثال استفاده از پایانه‌های فروشگاهی در برخی مشاغل ضروری است. همچنین در مورد مالیات بر ارزش افزوده مودیان مکلفند به صورت فصلی اقدام به ارسال اظهارنامه کنند. همچنین پس از قطعیت برگ تشخیص مالیاتی، مودی موظف است ظرف مهلت مقرر اقدام به پرداخت آن کند.
فلسفه مالیات
شاید بتوان فلسفه مالیات را در تعاریفی که از مالیات شد پیدا کرد. بااین‌حال در نظام‌های اقتصادی مختلف در دنیا، نحوه اخذ مالیات و نرخ مالیات، تعیین‌کننده فلسفه مالیات در آنجا است. به‌طور مثال فلسفه مالیات در سیستم مالیاتی‌ای که بر روی اخذ مالیات از ثروتمندان تمرکز می‌کند، با فلسفه مالیات در سیستمی که از همه شهروندان به‌طور برابر مالیات اخذ می‌کند متفاوت است.
از سوی دیگر محل خرج مالیات نیز بر فلسفه آن تأثیر گذار است. مثلاً در کشوری که بیشترین محل هزینه کرد مالیات در بحث‌های نظامی و جنگ‌افزار است، در مقایسه با کشوری که بیشترین محل هزینه کرد مالیات بحث آموزش، سلامت و تأمین اجتماعی است، فلسفه مالیات کاملاً متفاوت است.
به همین دلایل نمی‌توان تعریف مشخص و واضحی از فلسفه مالیات داد. برخی از متفکران فلسفه مالیات را مشارکت همگانی در تأمین هزینه‌های عمومی می‌دانند. از این نگاه این‌گونه برداشت میشود که مالیات هزینه‌ای است که تمامی افراد جامعه برای اداره جامعه خود می‌پردازند. به‌عنوان مثال بودجه سالیانه کشوری همچون آلمان تا 85 درصد وابسته به مالیات است. این میزان از وابستگی بودجه به مالیات، نشان‌دهنده تأثیری است که مالیات‌دهندگان بر اداره کشور مترقی‌ای مانند آلمان دارند.
از نگاه برخی دیگر فلسفه مالیات، ایجاد عدالت اجتماعی است. در این نوع برداشت، مالیات از افرادِ با درآمد بیشتر اخذ میشود تا برای افرادی با درآمد کمتر هزینه شود، تا جامعه به عدالت نزدیک‌تر شود. برخی از اندیشمندان اسلامی اعتقاددارند که فلسفه مالیات از نگاه اسلام نیز این‌چنین است.
در کنار این‌ها، بد نیست اشاره‌ای به آراء برخی متفکران کنیم که مالیات را «دزدی» می‌دانند. از نگاه این افراد، همانطور که یک فرد به یک دزد میزان اموال خود را نمی‌گوید، موظف نیست به دولت «خود اظهاری» کند. از این رو و به دلیل اجبار دولت، این کار دزدی محسوب میشود.
انواع مالیات مستقیم و زیرمجموعه آنها
همانطور که اشاره کردیم در طبقه بندی انواع مالیات، انواع مالیات مستقیم به دو دسته مالیات بر دارایی و انواع مالیات بر درآمد تقسیم می شوند. در بحث مالیات بر دارایی، مبنای محاسبه مالیات، ثروتی است که مودی دارای آن است. اما در انواع مالیات بر درآمد، مبنای محاسبه مالیات، درآمد یک فرد یا شرکت است. همه این موارد با عنوان مالیات های مستقیم شناخته می شوند. در ادامه موارد انواع مالیات بر دارایی را بررسی می کنیم و سپس به سراغ موارد مالیات بر درآمد می رویم.
1. مالیات بر دارایی
دارایی همه حقوقی است که یک شخص حقیقی یا حقوقی نسبت به اشیا، اموال، املاک و غیره دارد و به او اجازه تصرف مالکانه در این موارد را می دهد. مالیات بر دارایی خود به 2 دسته تقسیم می شود:
- مالیات بر ارث
- حق تمبر
مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی
مالیات حق تمبر؛ زیر مجموعه انواع مالیات بر دارایی
یکی از انواع مالیات مستقیم که در دسته مالیات بر دارایی تعلق می گیرد مالیات حق تمبر است. این نوع مالیات از طریق الصاق و ابطال تمبر بر اسناد و مدارک از مودی دریافت می شود. مثال این مالیات های حق تمبر، حق تمبری است که روی برگ های چک های بانکی چاپ می شود.
2 – مالیات بر درآمد
مالیات بر درآمد که یکی از انواع مالیات های مستقیم است به 7 دسته تقسیم می شود. همه مواردی که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم مالیات ها در ایران است که بر درآمد تعلق می گیرد. این 7 دسته از انواع مالیات بر درآمد شامل موارد زیر هستند:
- مالیات بر درآمد املاک
- مالیات بر درآمد کشاورزی
- مالیات بر درآمد حقوق
- مالیات بر درآمد مشاغل
- مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی
- مالیات بر درآمد اتفاقی
- مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف درآمدی
اشخاص مشمول مالیات
اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات هستند:
1. کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران طبق مقررات باب دوم.
2. هر شخص حقیقی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید.
3.هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌کند.
4.هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید.
5.هر شخص غیر ایرانی (اعم از حقیقی یا حقوقی) نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌نماید و همچنین نسبت به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و کمکهای فنی و یا واگذاری فیلمهای سینمایی (که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگری عاید آنها میگردد) از ایران تحصیل می‌کند.
اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات‌های موضوع این قانون نیستند
- وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی
- دستگاه‌هایی که بودجه آنها به وسیله دولت تأمین میشود.
- شهرداری‌ها
- بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت از نهادهای حکومتی
جمع بندی
مالیات یکی از شیوه های تامین مالی برای هزینه های دولت است که طی آن، شهروندان موظف می شوند بخشی از درآمد و دارایی های خود را به دولت بپردازند و با توجه به بخش های گوناگون اقتصاد ایران، انواع مختلفی از مالیات اعم از مالیات بر درآمد، مالیات بر دارایی و...وجود دارد
