برای تعریف ابزار های مالی باید گفته شود که: به هر گونه از دارایی‌‌‌‌هایی که قابلیت معامله کردن را داشته باشند، اتلاق می شود. که تعدادی از این ابزارها عبارتند از: وجه نقد، املاک، اسناد قانونی مانند سهام و اوراق قرضه و بهادار، که بتوان با آنها معامله انجام داد را می توان جز ابزار مالی محسوب کرد.
در واقع ابزارهای قانونی نوعی تعهد محسوب می شود که به وسیله آن، هر یک از طرفین معامله، در شرایطی خاص و در بازده زمانی مشخص، این تعهد را انجام دهد. البته این ابزار به میزان وجه نقد لازم، زمان لازم برای کسب وجه نقد و احتمال به وجود آمدن آنها نیز بستگی دارد.
ابزار های مالی در بازار سرمایه:
- سهام
- صندوق ها و سبد گردان ها
- اوراق قرضه
- قرارداد های اختیار معامله
- آتی
ابزار های مالی در بازار پول:
ابزار های مالی در بازار پول به دو دسته کلی تقسیم بنده می شود.
- ابزار های معامله ناپزیر: ابزار هایی مثل سپرده های بانکی که صادر کننده انها معمولا دولتی هستند و از ریسک بسیار کمی برخوردار هستند.
- ابزار های معامله پذیر: ابزار هایی مانند اوراق خزانه یا قرارداد های بازخرید هستند و از قابلیت نقد شوندگی زیادی بهره می برند.
ابزار های مالی در بازار تامین اطمینان:
- بیمه های اجتماعی
- بیمه های بازارگانی
- بیمه های اجتماعی-بازرگانی
- صرح های بازنشستگی
نقش ابزار های مالی:
ابزار های مالی، سه نقش متمایز زیر را دارند که در زیر به آنها اشاره شده است:
نقش اول: این ابزار ها وسیله ای برای نقل و انتقال وجوه سهامداران هستند که تمایل به سرمایه گذاری با مازاد سرمایه خود دارند و از این طریق، سرمایه خود را در اختیار افرادی می گذارند که نیاز به سرمایه دارند.
نقش دوم: کار ابزار های مالی در انتقال وجوه به شکلی صورت می گیرد که ریسک سیستماتیک جریان نقدی را کاهش دهند. این ریسک ناشی از سرمایه گذاری در دارایی های حقیقی، بین متقاضیان و عرضه کنندگاه وجوه نقد می باشد.
نقش سوم: انباشته کردن پس انداز ها به منظور تامین مالی برای طرح های کلان سرمایه گذاری، بدون تجمیع امکان پذیر نمی باشد. تجمیع بخش تفکیک نا پذیری از نظام مالی به شمار می رود که به وسیله ابزار های مالی این کار صورت می گیرد.
انواع ابزار های مالی:
ابزار های مالی در دنیای سرمایه گذاری کنونی، در چهار قالب مورد استفاده هستند که در زیر به آنها اشاره شده است:
- ابزار های سرمایه ای (مالکیتی)
- ابزار های استقراضی (بدهی)
- ابزار های مشتقه
- ابزار های ترکیبی
به منظور پوشش نیاز هایی که روز به روز تنوع آنها بیشتر می شود، ابزار های مشتقه و ابزار های ترکیبی به وجود آمده اند.
دارایی های مالی:
دارایی مالی (Financial Asset) از جمله دارایی‌های نامشهود است که ارزش آنها به پشتوانه یک دارایی دیگر تعیین می‌شود. به دارایی مالی دارایی کاغذی نیز گفته می‌شود. به عنوان مثال سپرده‌های بانکی و انواع اوراق بهادار مانند سهام، حق تقدم سهام، اوراق مشارکت، همگی جزو دارایی‌های مالی محسوب می‌شوند.
انواع دارایی های مالی:
دارایی های مالی به سه گروه دسته بندی می گردند که در زیر به شرح آنها پرداخته می شود.
گروه اول، ابزار با درآمد ثابت:
دارایی های مالی گروه اول، بدهی هایی هستند که ادعای مقابل آنها ثبت می باشند. صاحب این اوراق، مبلغ ثابتی از سود را مطالبه می کند که به این ابزار، ابزار با درآمد ثابت می گویند.
گروه دوم:
در این گروه سهامدار مانده سود را مطالبه می کند. در واقع یعنی، پس از پرداخت سود به افرادی که ابزار بدهی دارند، مبلغی نیز به عنوان عایدی به دارنده این نوع از دارایی ها پرداخته می شود.
گروه سوم:
در گروه سوم، اوراقی جای دارد که تلفیقی از دو گروه بالا می باشند و به این ابزار مالی، ابزار دو زیستی یا دو رگه می گویند که دارای انواع زیر می باشد.
- سهام ممتاز
- اوراق قرضه قابل تبدیل
علاوه بر این سه گروه، دارایی های مالی دیگری نیز وجود دارند که مشتق شده از سه گروه دارایی های مالی که ذکر شد، هستند.
پیشنهاد می‌شود مقاله نهادهای مالی را مطالعه کنید
توافق نامه بازخرید:
توافقنامه بازخرید، (به انگلیسی: repurchase agreement ) توافقی بین دو طرف است، به نحوی که یک طرف اوراق بهادار خود را به قیمت مشخص، به طرف دیگر می‌فروشد (پول قرض می‌کند) و به‌طور همزمان تعهد می‌کند، که همان اوراق بهادار را به قیمت مشخص و در تاریخ مشخص، در آینده بازخرید کند.
نکته ۱: نرخ بهره ای که در قرارداد ذکر می شود نرخ بهره رپو نامیده می شود.
نکته ۲: توافق نامه بازخرید معکوس نقطه مقابل توافق نامه بازخرید می باشد.
ابزار رپو در بازار مالی ایران از نظر تاریخ سررسید به سه دسته تقسیم می شود:
- توافق نامه بازخرید یک شبکه (ovemight repo) که به سررسید یک روزه اطلاق می شود.
- توافق نامه بازخرید با دوره زمانی مشخص (term repo)، که سررسید آن بیشتر از یک روز و در توافق نامه ذکر می شود.
- توافق نامه بازخرید باز (open repo)، که از ویژگی های آن عدم سررسید مشخص و قابلیت فسخ توافق نامه توسط هریک از طرفین می باشد.
نکته: نرخ بهره رپو به طور معمول، روزانه و بر اساس نرخ بهره بازار تعدیل می شود.
انواع توافق نامه بازخرید:
توافق نامه بازخرید به چهار شکل انجام می شود:
توافق نامه باز خرید کلاسیک (classic repo):
در توافقنامه بازخرید کلاسیک، (به انگلیسی: Classic Repo ) اگر در طول دوره توافقنامه به اوراق بهاداری که به وثیقه گذاشته شده‌است سود یا بهره‌ای تعلق گیرد این وجوه به صاحب اصلی اوراق بهادار (وام‌گیرنده) پرداخت خواهد شد.
توافق نامه بازخرید- فروش و خرید متقابل (buysell back repo):
تفاوت اصلی این توافق نامه با توافق نامه بازخرید کلاسیک در این است که هر گونه بهره تعلق گرفته به اوراق بهادار در طول دوره قرارداد به وام دهنده تعلق می گیرد.
توافق نامه بازخرید نگهداری در حساب ها (hold in oostody):
در توافقنامه بازخرید نگهداری در حساب‌ها، (به انگلیسی: hold in custody ) دریافت‌کننده وام، وثیقه را واقعاً به وام‌دهنده منتقل نمی‌کند و به جای آن با فروش استقراضی، دارایی مورد وثیقه را در طول دوره قرارداد در حسابی داخلی به نام قرض‌دهنده نگهداری می‌کند.
توافق نامه سه طرفه (tri-party repo):
در نوع آخر توافق نامه ها، به اتاق پایاپای یا بانک به عنوان یک واسطه بین دو طرف نگاه می شود و اجرای معامله که شامل موارد زیر است را به عهده دارد.
- نگهداری وثیقه
- انتقال وثیقه
- به روز کردن حساب ها
وجود وثیقه در توافق نامه های بازخرید، باعث می شود که ریسک اعتباری این توافق نامه ها به میزان زیادی کاهش یابد. این کاهش ریسک به معنی حذف کامل ریسک نمی باشد و میزانی از ریسک باقی می ماند. دلیل وجود این ریسک این است که ممکن است وام گیرنده به تعهد خود پایبند نباشد و در سررسید قرارداد خود بازخرید را انجام ندهد.
سپس وام دهنده، می تواند اوراق بهادار را ضبط کند و بفروشد اما لازم به ذکر است که ممکن است در این مدت زمان از ارزش اوراق مذکور کاسته شود.
نکته: ریسک اعتباری به عوامل مختلفی مانند دوره قرارداد و نقد شوندگی وثیقه بستگی دارد.
