زمانی که بین کارگر و کارفرما اختلافی به وجود بیاید که ناشی از قانون کار ، قراردادکار و یا موافقتنامه های کارگاهی یا پیمان های دسته جمعی کار باشد ، قانونگذار به موجب قانون کار مراجعی را برای حل اختلاف در نظر گرفته است ، که از جمله هیات های حل اختلاف کارگری هیات تشخیص است . هیات تشخیص به بررسی پرونده می پردازد و رای مقتض را صادر می نماید ، رای صادره از شعب تشخیص قابل تجدیدنظر در هیات حل اختلاف کارگری می باشد . در این مقاله به بررسی هیات تشخیص برای حل اختلاف کارگر و کارفرما و نحوه رسیدگی هیات تشخیص برای حل اختلاف کارگر و کارفرما می پردازیم .
امروزه اختلاف و دعاوی بین کارفرمایان و کارگران یکی از موارد مهم است. در این بین، قانون برای برقراری عدالت بین کارفرمایان و کارگران و تمامی حوزه های زندگی اجتماعی، به اجرا در می‌آید و می بایست توسط تمامی افراد جامعه اجرا و رعایت شود. اجرای صحیح قانون در کوتاه مدت و بلند مدت، موجب برقرار شدن عدالت برای تمامی افراد جامعه خواهد شد و در همین راستا برای واضح و شفاف شدن پروسه اجرای عدالت و گرفتن حق خود باید به شناخت قانون بپردازیم.
در روابط بین کارفرما و کارگران نیز برای برقراری عدالت لازم است که یک سری قوانین وضع شود. رابطه کارفرمایان و کارگران از مجموعه‌ای از تعهدات تشکیل شده است که هر دو طرف قضیه انتظار دارند تا به این تعهدات عمل شود و هر گونه سرپیچی از قوانین باعث به وجود آمدن مشکلات ریز و درشت می‌شود. یک کارگر از کارفرمای خود انتظار دارد تا نسبت به تعهدات مالی و رفاهی از پیش تعیین شده مسئول باشد و از طرف دیگر یک کارفرما از کارگر در برابر اصل و اساس کاری و قواعد تخصصی که تعیین شده نیز همین انتظار را دارد. در ادامه این نوشتار خواهیم پرداخت به این موضوع که اگر در این رابطه، یکی از طرفین یا هر دو طرف از زیر بار مسئولیت و تعهدات داده شده شانه خالی کنند، چه باید کرد؟
هیات تشخیص و حل اختلاف چیست؟
برای رسیدگی به انواع دعاوی ناشی از اختلاف فردی بین کارفرما و کارگر یا کاراموز که از بابت سرپیچی از قوانین یا کم کاری یا هر چیز دیگری باشد، طرفین دعوی به هیات تشخیص و حل اختلاف مراجعه می نمایند تا به دعوی آن ها رسیدگی شود و بنا بر ماده ۱۵۷ قانون کار، مشکل آن ها حل و فصل خواهد شد.
رسیدگی در این نوع از محاکم در دو مرحله بدوی و تجدید نظر صورت می گیرد که مرحله بدوی آن در هیات تشخیص و مرحله تجدید نظر آن در هیات حل اختلاف انجام می شود.
این کار به ارائه دادخواست مخصوص بستگی دارد و مواردی باید در آن ذکر شده باشد که در ادامه آمده اند:
- نام، نام خانوادگی، نام پدر، سال تولد، اقامتگاه، نوع شغل و میزان و سابقه کار در کارگاه؛
- نام، نام خانوادگی و اقامتگاه خوانده؛
- موضوع شکایت و شرح خواسته به تفکیک مورد؛
- امضاء یا اثر انگشت خواهان.
همچنین لازم به ذکر است که دادخواست و پیوست های آن باید به تعداد خوانده دعوی به اضافه یک نسخه به دبیر خانه واحد کار و امور اجتماعی تحویل داده شود و با ذکرتاریخ، روز و ماه و سال ثبت شود و وقت رسیدگی معین گردد و به طرفین ابلاغ شود.
ماده 157 در قوانین کار:
هر نوع اختلاف پیش آمده میان کارگر و کارفرما که از اجرای قوانین کار، عهدنامه های جمعی کار و تعهدات کارآموزی ناشی شده باشد، در مرحله نخست می‌بایست از شیوه ساخت و سازش بدون واسطه بین کارگر (کارآموز) و کارفرما و یا کسانی که نمایندگان آن ها قلمداد می‌شوند، در شورای کار مطرح شود و در صورت مقدور نبودن این امر با طرح مشکل در انجمن طبقه کارگران می‌توان اقدام به حل این مشکلات کرد و بعد از آن اگر مشکل باز هم ادامه داشت و راه حلی برای آن پیدا نشد، هیات های حل اختلاف وارد عمل خواهند شد.
پیش بینی که در مقررات کار صورت گرفته است به این صورت می‌باشد که در مرحله اولیه اختلاف بین کارگر و کارفرما، در هیات تشخیص مورد بررسی قرار گیرد و در وهله بعدی اگر دو طرف درخواست تجدید نظر داشته باشند، در هیات حل اختلاف بررسی لازم صورت می‌پذیرد.
بر همین منوال در تمامی استان ها به اندازه وسعت و دیگر معیارهایی که مدنظر است مثل؛ وسعت و اندازه کاری شرکت ها، تعداد کارخانه های موجود و… چند هیات حل اختلاف و چند هیات تشخیص شروع به کار کرده‌اند. کارگران و کارفرمایان می‌بایست با رجوع به اداره کل استان‌شان و طی کردن پروسه قانونی، مشکلات و اختلافات خود را مطرح نمایند.
اعضای هیات تشخیص شامل چه کسانی می شود؟
با توجه به ماده ۱۵۸ قانون کار، هیات تشخیص شامل افراد زیر می باشد:
- یک نفر نماینده وزارت کار و اجتماعی؛
- یک نفر نماینده کارگران به انتخاب کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان؛
- یک نفر نماینده مدیران صنایع به انتخاب کانون انجمن های صنفی کارفرمایان استان.
همچنین بیان شده است که جلسه هیات تشخیص با حضور هر سه نفر اعضا تشکیل خواهد شد. ریاست جلسات نیز با نماینده واحد کار و امور اجتماعی بوده و تصمیمات هیات به اتفاق یا اکثریت آرا اتخاذ خواهد شد.
دعوت از طرفین برای حضور درجلسه رسیدگی، برای یک نوبت الزامی می باشد.
علاوه بر آن، حضور نداشتن خواهان، خوانده یا نمایندگان آن ها در هر کدام از جلسات باعث ایجاد مانعیت برای رسیدگی و صدور رای نخواهد شد. هیات تشخیص اظهارات طرفین یا نمایندگان آنان را در صورت جلسه هیات درج و آن را به امضا و یا اثرانگشت آن ها می رساند.
شرایط موجود در قانون کار برای افرادی که می‌خواهند در هیات تشخیص عضو شوند:
داشتن تابعیت ایران، داشتن حداقل سن تعیین شده برای این متقاضیان که 25 سال می‌باشد، داشتن مدرک تحصیلی (حداقل مدرک ابتدایی)، داشتن حداقل پیشینه کار به مدت 5 سال و داشتن آشنایی لازم با قوانین اداره رفاه اجتماعی و کار که برای عضویت ضروری است. در قانون کار (ماده 160) یک سری شرایط برای کسانی که خواهان عضویت در هیات حل اختلاف‌اند نیز وجود دارد.
اختیارات هیات تشخیص که یک مرجع در مرحله اولیه به شمار می‌رود:
صدور رای و داوری در مورد هر گونه مشکل شخصی بین کارگران و کارفرمایان که مربوط به اجرای قوانین و مقررات اداره کار و کارآموزی باشد و گرفتن تصمیم در مورد عهدنامه های کاری منعقد شده، در حدود اختیارات و مسئولیت های هیات تشخیص است. اگر یک کارگر نسبت به وظایف و تعهدات خود کوتاهی کند و یا قوانین انضباطی کارخانه را حتی بعد از هشدارهای کتبی نادیده بگیرد، کارفرما می‌تواند در صورتی که شورای اسلامی نظر مثبتی داشته باشد در مورد مطالبه و دستمزد معوقه به اندازه هر سال پیشینه کار برابر با یک ماه آخرین دستمزد کارگر به اسم حق سنوات را به کارگر پرداخت کند و قرارداد کاری بین کارگر و کارفرما بسته شده بود را باطل نماید.
ولی در صورتی که کارگاه موردنظر شامل مقررات شورای کار نبوده باشد، کارفرما باید اقدام به اخذ نظر مثبت هیات تشخیص در جهت باطل نمودن قرارداد کند.
پیشنهاد می‌شود مقاله بیمه کارکنان را مطالعه کنید
تصمیمات هیات چه مواردی را شامل می شود؟
در پاسخ به این پرسش باید بیان نمود که در مواردی که هیات تشخیص در رابطه با موجه بودن یا نبودن اخراج کارگر، اظهار نظر می کند، همان هیات در صورت عدم تایید اخراج، نسبت به حق السعی معوقه کارگر، رای صادر خواهد کرد.
اگر به درخواست یکی از دو طرف دعوی و زمانی که توسط هیات تایید شده باشد، تصمیم گرفتن وابسته به جلب نظر کاشناسی باشد، هیات با تعیین مهلت مراتب را به ذینفع اعلام می نماید تا پس از پرداخت هزینه مقرر، موضوع به کارشناسی ارجاع شود.
پرداخت نکردن هزینه کارشناسی در مهلت مقرر، به منزله صرف نظر کردن ذینفع از استناد به سند مورد نظر خواهد بود. پـس از پایان رسیدگی، هیات تشخیص در مجلس با اکثریت افراد اقدام به صدور رای می نماید. در صورت وجود نظر اقلیت، این نظر نیز در صورتجلسه قید می شود.
رای هیات، موارد زیر را در بر می گیرد:
- مرجع صادر کننده و تاریخ صدور رای
- نام و نام خـانـوادگـی اصحاب دعوا یـا نمایندگان آن ها.
- موارد خواسته به تفکیک و اعلام نظر مستدل راجع به هر یک از آن ها.
- مستندات قانونی صدور رای در مورد هر یک از موارد خواسته.
- قابل اعتراض بودن و مهلت اعتراض.
محدوده اختیارات و وظایف هیات حل اختلاف:
بعد از صدور رای در مرحله اول (در هیات تشخیص) یک مهلت تعیین می‌شود که به صورت قانونی 15 روز خواهد بود، در این مدت هیات حل اختلافات باید به اعتراض و درخواست تجدید نظر رسیدگی کند. یکی دیگر از وظایف این هیات رسیدگی به تقاضای کتبی مربوط به بیمه شدن بیکار بر مبنای داشتن عذر و دلیل موجه قانونی، در خصوص اعلام نکردن بیکاری خود به اداره امور اجتماعی و کار در محدوده زمانی تعیین شده در مقررات کار است.
ترکیب اعضای هیات حل اختلافات و چگونگی انتخاب آن ها:
این هیات مرکب است از اعضای 9 نفره که قائم مقام کارگران 3 نفر از آن ها را تشکیل می‌دهند و توسط انجمن هماهنگی شوراهای کار هر استان یا انجمن های طبقه کارگران و یا جمع قائم مقامات کارگران در سطح منطقه تعیین می‌شوند. دیگر اعضای این هیات، که 3 نفراز آن ها قائم مقام کارفرمایان هستند، توسط مدیران در واحدهای منطقه‌ای انتخاب می‌شوند. 3 عضو دیگر، از نمایندگان دولتی هستند (که شامل مدیر کل اموراجتماعی و وزارت کار، سردمدار دادگستری محل و یا نماینده و کارگزار آن ها می‌باشند). نمایندگان دولت تا زمانی که در سمت خود باقی بمانند، در این پست به کار خود ادامه می‌دهند و عضو هیات حل اختلاف خواهند ماند اما دیگر اعضای هیات که قائم مقام کارفرمایان و کارگران هستند، به مدت 2 سال به کار خود ادامه می‌دهند.
- یک نفر به نمایندگی از کار و امور اجتماعی
- یک نفر نماینده کارگران که منتخب کانون هماهنگ شورای اسلامی کار می باشد
- یک نفر به نمایندگی از مدیران صنایع منتخب
تبصره موجود در ماده 158 مقررات کار چیست؟
اگر بر مبنای رای هیات تشخیص کارگری را باید از کار اخراج کرد، این کارگر می‌تواند با رجوع به هیات حل اختلاف، اقدام به اقامه دعوی در خصوص رای صادر شده کند.
بررسی مراحل رسیدگی در هیات تشخیص
اولین مرحله ابلاغ است که با توجه به آن، وقت رسیدگی تعیین و به طرفین ابلاغ می گردد و البته پس از پذیرش و ثبت دادخواست شاکی توسط واحد شکایات می باشد.
- وقت رسیدگی معمولا به شاکی در اداره ابلاغ و به کارفرما یا خوانده از طریق مامور ابلاغ و یا مامور پست ابلاغ می شود. (توضیح اینکه تاریخ ابلاغ دعوتنامه به مخاطب نباید کمتر از ۳ روز از تاریخ جلسه رسیدگی باشد.)
- مرحله بعدی جلسه رسیدگی است و طرفین می بایست تمامی اسناد و مدارک خود را جهت اثبات مدعی یا رد ادعای طرف مقابل در روز جلسه به همراه داشته و به هیات رسیدگی کننده ارائه دهند.
- همراه داشتن برگه نمایندگی برای نماینده خواهان یا خوانده الزامی است. پس از اتمام جلسه رسیدگی به تشخیص هیات و با توجه به اسناد و مدارک موجود در پرونده، هر یک از مراحل زیر انجام می شود.
- تجدید وقت: در جلسه اول رسیدگی در صورت تکمیل بودن ادله اثبات دعوی با حضور و یا بدون حضور طرفین رای صادر خواهد شد مگر اینکه به دلایل موجه هیات صلاح بر تجدید وقت بداند. ارجاع به تحقیق نیز پس از آن است و در صورت تعارض بین مدارک و یا اظهارات طرفین و یا نیاز به دریافت مدارک بیشتر، هیات می تواند علاوه بر تجدید وقت پرونده را به تحقیق یا بازرسی و یا کسب نظر کارشناس رسمی ارجاع دهد.
- مرحله نهایی نیز صدور رای است و پس از جمع آوری مدارک و مستندات لازم و ادله کافی نفیا یا اثباتا هیات در ماهیت خواسته اقدام به صدور رای خواهد نمود.
- پس از صدور دادنامه پرونده جهت انجام مراحل ابلاغ به واحد ابلاغ ارجاع و رای به طرفین ابلاغ می شود.
- رای هیات تشخیص از تاریخ ابلاغ به طرفین ظرف مهلت ۱۵ روز توسط هر یک از ایشان قابل اعتراض یا تجدید نظر خواهی است.
بعد از اینکه مهلت مذکور تمام شد و اعتراضی از سوی طرفین به وجود نیامده بود، رای یا قرار نهایی هیات تشخیص قطعی و لازم الاجرا می شود و بدیهی است در صورت عدم اجرای رای از سوی خوانده (که معمولا کارفرما است) با ارائه درخواست کتبی از سوی ذی نفع در رای از راه واحد اجرای احکام دادگستری به مورد اجرا گذاشته خواهد شد.
پروسه رسیدگی به شکایات ارائه شده در هیات حل اختلافات:
همانند مرحله اولیه در هیات تشخیص مراحل ارائه شکایت و تعیین زمان مخصوص دعوت از طرفین پرونده انجام می‌شود و طرفین دفاعیات و توضیحات خود را ارائه می‌دهند و بر اساس مقررات کار حاضر نبودن کارگر و کارفرما و یا نمایندگان قانونی آن ها خللی در روند بررسی وارد نمی‌کند.
روند رایج این جلسات به این گونه است که خارج از ساعات اداری با سرپرستی مدیرکل امور اجتماعی و کار و یا قائم مقام او تشکیل داده شود. اعضای این هیات می‌توانند کارشناسان و متخصصان آگاه در حوزه هر پرونده را دعوت نموده و از دیدگاه آن ها نیز آگاه شوند و در صورت امکان از نظرات‌شان استفاده نمایند.
زمانی که 7 تن از اعضای این هیات در جلسه حضور داشته باشند جلسه رسمی خواهد شد و زمانی که 5 تن از اعضا یک رای را صادر نمایند آن رای دارای اعتبار قانونی خواهد بود و شایان ذکر است بدانید زمانی که این هیات رای را صادر کند این رای قطعی است و حتما باید اجرا شود تنها مرجعی که به اعتراضات علیه آرای صادر شده از این هیات رسیدگی می‌کند، دیوان عدالت است.
15 روز پس از ابلاغ رای هیات تشخیص ، رای قطعی و لازم الاجرا می شود . در صورتی که هر کدام از طرفین به این رای معترض باشد رای خود را به هیات حل اختلاف تحویل می دهد و رایی که توسط این هیات صادر شود قطعی و نهایی ست .
به عنوان مثال در صورتی که هیات حل تشخیص رای بر اخراج کارگر بدهد و کارگر به این رای اعتراض کند، هیات حل اختلاف رای هیات تشخیص را بررسی می کند و اگر تشخیص بر اشتباه بودن رای بدهد حکم بازگشت کارگر نام برده و پرداخت حق السعی وی صادر خواهد شد و در صورتی که این هیات هم نظر بر اخراج کارگر داشته باشد این کار با رعایت تمامی حق و حقوق وی انجام خواهد شد.
طرفین در هر مرحله از بررسی پرونده ، می توانند با یکدیگر سازش نمایند و هیات این موضوع را لحاظ خواهد نمود.
