انواع چارت سازمانی شامل سلسله مراتبی، پروژه ای، وظیفه ای، ماتریسی، افقی، بخشی، شبکه ای، خطی، مبتنی بر تیم و دایره ای به همراه مزایا و معایب هریک در این مطلب آمده است .
شناخت هر یک از انواع چارت سازمانی ، به شما کمک می نماید تا بتوانید متناسب با سازمان خود ، نمودار سازمانی تدوین نمایید.
چارت های سازمانی چیست؟
فلوچارت های سازمانی یا چارت سازمانی نمایش گرافیکی از ساختار سازمان است که موقعیتهای شغلی افراد ،ساختار و روابط را در سازمان مشخص می کند و به اجرای فرآیندهای کسب‌وکار سازمان نظم می‌بخشد.
سازمان‌ها با استفاده از این چارت‌های اداری، ساختارهایی را به وجود می‌آورند تا فعالیت‌های کارمندان بخش های مختلف را هماهنگ کنند و بتوانند کارهای اعضا سازمان را کنترل کنند.
مزایای استفاده از چارت سازمانی:
مزایای زیادی در استفاده از چارت سازمانی وجود دارد که عبارتند از:
- سادگی
- حل مسئله
- شروع به کار
- برنامه ریزی و مدیریت پروژه
معایب استفاده از چارت سازمانی:
- کاهش نوآوری و دیدگاه
- کاهش انعطاف‌پذیری
- محدود شدن برخی روابط بین کارمندان
- هماهنگی ضعیف بخش‌های افقی
انواع چارت های سازمانی
فلوچارت های سازمانی دارای انواع و مدل های متفاوتی هستند که شما میتوانید براساس نیاز سازمانتان از آنها استفاده کنید،در زیر به بررسی انواع چارت های سازمانی و مزایا و معایب هر کدام میپردازیم:
- چارت سازمانی سلسله مراتبی
- چارت سازمانی ماتریسی
- چارت سازمانی مسطح
- ساختار شبکه‌ای
- ساختار تقسیمی
- ساختار سازمانی خطی
- ساختار سازمانی مبتنی بر تیم
نمودار سلسله مراتبی (Hierarchical):
مرسوم ترین نوع نمودار سازمانی، نمودار سلسله مراتبی می باشد که در آن پرسنل در گروه های مختلفی دسته بندی می شوند و هر گروه یک مافوق دارد. هر فرد به مافوق به فرد با سمت بالا تر و هر بخش، به بخش بالایی گزارش می دهد و مرکز قدرت در راس نمودار مشخص شده است. این نمودار را می توان به هرم تشبیه کرد که به نوعی شبیه به طبقات اجتماعی می باشد.
مزایای نمودار سلسله مراتبی:
- روابط مشخص
- سادگی در ترسیم
- ایجاد انگیزه برای پیشرفت و رسیدن به سطوح بالا تر
معایب نمودار سلسله مراتبی:
- ارتباطات کم در سازمان
- بوروکراسی زیاد
- نگاه وظیفه ای هر بخش
نمودار وظیفه ای (Functional):
در نمودار وظیفه ای، هر مدیر سرپرستی گروهی را به عهده می گیرد که وظایف مشابهی دارند. در این نوع ساختار به جای جایگاه و پست، برای وظیفه و کارکرد سلسله مراتب تعیین می کنیم. این کار باعث م یشود که کار ها به صورت تخصصی انجام شوند و بهره وری افزایش یابد.
مزایای نمودار وظیفه ای:
- تخصصی شدن کار ها
- افزایش کارایی
- به اشتراک گذاری دانش و مهارت
معایب نمودار وظیفه ای:
- کاهش انعطاف پذیری و محدود شدن به برخی از روابط
- کمبود نو آوری و دیدگاه محدود از اهداف سازمانی برای کارکنان
- هماهنگی ضعیف افقی چون بخش ها به یکدیگر پاسخ گو نیستند
چارت سازمانی درختی یا پروژه‌ای (Project)
چارت سازمانی درختی یا پروژه ای در واقع یک نمودار درختی است که بر اساس ساختار سازمان ترسیم می‌شود. چارت سازمانی درختی، با ارشدترین افراد تیم در سمت چپ شروع میکند و با ترسیم شاخه‌ها، ساختار سازمان را نشان میدهد.
این چارت زمانی کاربرد دارد که مدیران گزارش‌های زیادی از افراد مختلف به دست‌شان می‌رسد، که برای رسیدگی بهتر، این نوع چارت‌ها مناسب تر است
مزایای چارت سازمانی پروژه‌ای
- برنامه‌ریزی دقیق و منظم
- شفافیت و گزارش دهی مستقیم به مدیر پروژه
- تصمیم‌گیری سریع و آسان
- افزایش مهارت و تجربه اعضا به دلیل حضور در پروژه‌های مختلف
معایب نمودار پروژه ای:
- عدم احساس امنیت شغلی برای کارکنان
- برنامه ریزی دقیق آن ممکن است استرس زا باشد
- چالش های مدیریتی به دلیل قدرت زیاد مدیر پروژه
- اگر سازمان دو یا پروژه داشته باشد، در صورت تخصیص نا برابر منابع ممکن است سو تفاهم پیش بیاید
- موقت بودن
- نیاز به افراد ماهر
نمودار ماتریسی (Matrix):
نمودار ماتریسی یکی دیگر از انواع نمودار سازمانی است که تفاوت بسیار زیادی با نمودار سلسله مراتبی دارد زیرا ارتباطات در این چارت سازمانی در یک شبکه تنظیم شده است. ساختارهایی از این قبیل باعث می‌شوند کارکنانی که مهارت‌های مشابهی دارند در پروژه‌ها با هم همکاری کنند، که منجر به گزارش‌دهی به بسیاری از مدیران می‌شود.
مزایای نمودار ماتریسی:
- پویایی
- جریان وسیع اطلاعات
- ابهام بیشتر: در اعضای تیم ممکن است مشخص نباشد که چه کسی باید گزارش دهد، باید چه دستوراتی را دنبال کند و چه کسی آنها را راهنمایی میکند.
- افزایش بار کاری و مسئولیت: وقتی مسئولیت مدیران بیش از حد باشد، کارکنان مجبور هستند مسئولیت بالاتری را تحمل کنند، یعنی در مقابل هر دو مدیر پاسخگو باشند.
پیشنهاد می‌شود مقاله اهمیت بازاریابی را مطالعه کنید
سه نوع ساختار ماتریسی زیر برای چارت سازمانی وجود دارد:
- ساختار ماتریسی قوی: در این ساختار، اختیارات مدیر پروژه ای بیشتر است و ساختار به سمت پروژه ای بودن میل می کند.
- ساختار ماتریسی ضعیف: در این ساختار، اختیارات مدیر وظیفه ای بیشتر است و ساختار به سمت وظیفه ای بودن میل می کند.
- ساختار ماتریسی متعادل (بالانس): در این ساختار، حالت تعادل وجود دارد.
مزایای ساختار ماتریسی متعادل:
- ارائه یک روش قابل قبول برای ادغام اهداف پروژه ای با اهداف عملیاتی
- استفاده کارکنان از تجربه های یکدیگر
- استفاده موثر از منابع انسانی محدود
- جریان وسیع اطلاعات
- پویایی
معایب ساختار ماتریسی متعادل:
- نیازمند درجه بالایی از همکاری بین مدیریت عملیاتی و پروژه ای
- سردرگمی کارکنان (زیرا به دو مدیر گزارش می دهند)
- پیچیدگی
چارت سازمانی افقی یا مسطح (Horizontal/Flat)
این چارت، از لایه‌های مدیریتی کمتری به نسبت بقیه تشکیل شده است. در واقع به میزان کمتری سلسله مراتبی است. این چارت سازمانی درون شرکت‌های کوچک و استارت‌آپ‌ها بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مزایای چارت سازمانی افقی یا مسطح
- تخصصی سازی فعالیت‌ها
- تصمیم‌گیری مستقل
- ایجاد خود رهبری یا خود کنترلی در یک محیط کار آزاد
معایب چارت سازمانی افقی یا مسطح
- هرکدام از کارمندان باید به یک مدیر گزارش دهند که ممکن است باعث سردرگمی آنها شود.
.
نمودار بخشی (Divisional):
در این نمودار، افرادی که ویژگی های مشابه دارند، در یک دپارتمان قرار می گیرند. نوع تصمیم گیری در این سازمان ها غیر متمرکز می باشد و در هر دپارتمان تجهیزات، منابع و منابع خاص خود وجود دارد که روش کار آن را مستقل و متمایز می کند تا مانند یک سازمان مستقل فعالیت نماید.
نکته: معمولا شرکت های بزرگ از این ساختار استفاده می کنند.
مزایای نمودار بخشی:
- کاهش لایه های مدیریتی غیر ضروری
- انجام تصمیم گیری سریع
- امکان سنجش عملکرد در هر بخش
معایب نمودار بخشی:
- نا کارآمدی عملیاتی در تفکیک وظایف تخصصی
- هزینه های اجرایی بالا
- خود مختاری بیش از حد در هر بخش
نمودار شبکه ای (Network):
نمودار شبکه‌ای، یکی از انواع نمودار سازمانی است. ساختار شبکه‌ای در چارت سازمانی به این دلیل می‌تواند مفید باشد که روابط داخلی و خارجی بین مدیریت میانی و رده‌های بالا را ترسیم میکند. ساختارهایی از این قبیل، سلسله‌مراتبی نیستند، اما می‌توانند غیرمتمرکزتر و انعطاف‌پذیرتر از سایر ساختارها عمل کنند.
مزایای نمودار شبکه ای:
- کاهش اشتباهات مدیریتی
- کمک به مدیران در تصمیم گیری
- تسریع در تصمیم گیری ها
- کنترل بیشتر در سطوح سازمانی
- انعطاف پذیری
معایب نمودار شبکه ای:
- افزایش پیچیدگی در روابط سازمانی
- وجود اختلاف در پاسخ گویی و گزارش دهی کارکنان
- افزایش احتمال رخداد در شرایط غیر قابل پیش بینی
ساختار خطی (Linear):
این ساختار، یکی از ساده ترین انواع چارت ها و نمودار های سازمانی می باشد که در آن قدرت در راس قرار دارد و برای هر بخش سرپرستی تعریف شده است که بر آن بخش نظارت می کند.
مزایای ساختار خطی:
- نقش های مدیریتی ساده و روشن است
- اجازه می دهد تصمیمات سریع گرفته شود
- حفظ انضباط در میان کارکنان آسان است
معایب ساختار خطی:
- در صورت نبود مدیر امکان قطع روابط تجاری و عدم حرکت شرکت وجود دارد
- تمرکز قدرت و کم شدن ابتکار عمل کارکنان
نمودار مبتنی بر تیم (Team-Based):
ساختار تیم محور یکی دیگر از انواع نمودار سازمانی است و متشکل از تیم‌های مختلفی‌ست که در راستای هدف مشترکی برای شرکت به‌طور همزمان طبق وظایف خود سخت کار می‌کنند. این تیم‌‌ها، حالت سلسله‌مراتبی را کاهش داده‌اند و به دلیل ساختارشان از نظر مواردی مانند تصمیم‌گیری، کارتیمی و جنبه‌های حل مسئله‌ای، انعطاف‌پذیرتر هستند.
مزایای نمودار مبتنی بر تیم:
- حل سریع مشکلات به وسیله تیم ها
- انعطاف پذیری و توانمند ساختن کارکنان
معایب نمودار مبتنی بر تیم:
- برای مناقشه، بالقوه است
- برخی از پرسنل برای کار تیمی مناسب نیستند
- ضعف کارکنان پشت تیم مخفی می شود
نمودار دایره ای:
نمودار دایره‌ای یا گراف دایره‌ای، (به انگلیسی: pie chart - circle graph ) نموداری دایره‌ای است که به بخش‌های گوناگون بخش می‌گردد. جدا کردن بخش‌ها در نمودار دایره‌ای، نسبت و تناسب میان اجزای نموداری را تعیین میکند.
مزایای نمودار دایره ای:
- ساختار مبتنی بر ریشه یابی مشکل و کمک به حل مسئله در سازمان
- جریان بالای اطلاعات
معایب نمودار دایره ای:
وجود داده های زیاد داده های ممکن است نمودار را شلوغ کند و خواندن آنها سخت شود. از آنجا که این نمودار فقط یک مجموعه داده را نشان میدهد، برای مقایسه چندین مجموعه به یک سری نیاز است، این مسئله ممکن است کار را در مورد تجزیه و تحلیل و جذب سریع اطلاعات برای خوانندگان دشوارتر کند.
