از قراردادهایی که دین اسلام آن را مجاز می داند و سودی که از آن حاصل می شود را کاملا حلال می داند قراردادی است به نام قرارداد مضاربه. به بیان بازاری، پول از یکی و کار از دیگری و تعهد هر دو طرف بر این قرار است تا سود حاصله را بر اساس نسبتی که با هم قرار گذشته اند بین خود تقسیم کنند. از منظر سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی، سرمایه مضاربه (نقد یا غیر نقد) در زمان پرداخت به مضارب شناسایی میشود.
در صورت وجود توافق برای پرداخت اقساطی سرمایه، هر قسط در زمان پرداخت شناسایی میشود. بانک اسلامی سرمایه نقدی مضاربه را به مبلغ پرداخت شده یا مبلغی که در اختیار مضارب قرار گرفته است، اندازه گیری میکند.
سرمایه غیرنقدی مضاربه فراهم شده از سوی بانک (مانند کالا یا داراییهای غیر پولی) باید به ارزش متعارف دارایی (ارزش مورد توافق بین بانک و مشتری) اندازه گیری شود. در صورت وجود تفاوت بین ارزش دفتری و ارزش متعارف داراییها، مابه التفاوت در صورت سود و زیان بانک شناسایی می گردد.
تعریف مضاربه در قانون
به موجب ماده 546 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران داریم: مضاربه عقدی است که در آن یکی از متعاملین سرمایه را تامین میکند با شرط اینکه طرف دیگر با آن تجارت کند. هم چنین دو طرف در سود آن شریک هستند. صاحب سرمایه، مالک و فرد عامل، مضارب نامیده میشود.
به بیان ساده تر: قراردادی که بین دو شخص بسته می شود و به موجب آن این دو شخص در یک کار شریک می شوند، به طوری که هزینه مورد نیاز برای کار توسط مالک تامین شده و مضارب، انجام کار را بر عهده می گیرد. مضارب با سرمایه دریافتی از مالک به تجارت می پردازد و سود حاصل از تجارت بین آنها طبق قرارداد تقسیم می شود.
مضاربه
توجه داشته باشید که هزینه های تحمل شده از سوی طرفین قرارداد مضاربه (مانند هزینه های مطالعات امکان سنجی) به استثنای مواردی که مورد توافق طرفین قرار گرفته باشد، به حساب سرمایه مضاربه لحاظ نمی شود.
هرگونه بازپرداخت صورت گرفته به بانک باید از سرمایه مضاربه کسر شود. اگر بخشی از سرمایه مضاربه به علت آسیب دیدگی و بدون قصور یا سوء عملکرد مضارب پیش از آغاز قرارداد از بین برود، زیان وارده باید از سرمایه مضاربه کسر گردد و به عنوان زیان بانک در نظر گرفته شود؛ اما در صورتی که زیان پس از آغاز کار رخ دهد، از سرمایه مضاربه کسر نمی شود.
اگر سرمایه مضاربه بدون قصور مضارب به طور کامل از بین برود، مضاربه خاتمه مییابد و زیان وارده به عنوان زیان بانک در نظر گرفته میشود. در صورتی که مضاربه خاتمه یافته و یا تسویه شده باشد و سرمایه مضاربه (به همراه سود یا زیان حاصله) باز پرداخت نشده باشد، سرمایه مضاربه (به همراه سود یا زیان حاصله) به عنوان مطالبات ناشی از مضاربه شناسایی می شود.
محاسبه میزان سهم هر شخص از سود حاصله
- میزان سهم ( حصه ) هر طرف نیز باید ضمن عقد مضاربه مشخص گردد. این سهم باید به صورت نسبت مشخصی از کل سود تعیین شود. به عبارتی باید به صورت نسبت کسری باشد یا نسبت درصدی. برای مثال : دو سوم ، ۴۰ درصد. بنابراین اگر میزان سهم هر یک از طرفین به صورت مبلغ مشخصی تعیین شود، چنین قراردادی باطل است.
- بدین صورت که مضارب حتی اگر هیچ سودی کسب نکند، مجبور به پرداخت مبلغ تعیین شده به مالک باشد.
- طرفین باید به نسبت پول و کار، سود را تقسیم کنند؛ در این امر می‌توان از یک وکیل کمک گرفت.
پیشنهاد می کنیم، مقاله مفروضات در حسابداری را مطالعه کنیم
