اصول و مفروضات حسابداری از موارد مهمی هستند که یک حسابدار باید به آن تسلط کافی داشته باشد و به خوبی با آن آشنا باشد. چهارچوب و دستورالعمل‌هایی که مفروضات و قوانین حسابداری بر اساس آن اجرایی میشود، اصول حسابداری نامیده میشود. به عبارت ساده‌تر می‌توان گفت: اصول و مفروضات حسابداری مجموعه‌ای از بایدها و نبایدها است؛ که همه‌ی حسابدارها آن را مبنای اجرای کار و انجام تکالیف خود قرار می‌دهند. اما اصول و مفروضات حسابداری چهارچوب کلی گزارشگری مالی را تنها به صورت نظری مطرح می‌کنند؛ برای اینکه این کلیات کاربردی و قابل اجرا باشند، به اصول عملی‌تری نیاز است؛ این اصول، مفروضات حسابداری یا اصول محدود کننده نامیده می‌شوند. در این مقاله اصول و مفروضات حسابداری را متناسب با استانداردهای اقتصادی و حقوقی ایران برای شما عنوان می‌کنیم.
دلیل اهمیت مفروضات حسابداری و میثاق ها و اصول آن
یکی از موارد مهمی که اکثر حسابداران نوپا به راحتی از کنار آن عبور می‌کنند و گمان می‌کنند که ارزش چندانی برای یادگیری ندارد، اصول و مفروضات حسابداری است. شاید اهمیت این مفاهیم به علت تکرار زیاد و همیشگی، کمی رنگ باخته باشد؛ اما دانستن آنها برای حسابداران، مانند تسلط بر قوانین راهنمایی و رانندگی برای رانندگان لازم و ضروری است. اگر اصول حسابداری را ندانید، دفتردار هستید نه حسابدار .
اصول و مفروضات حسابداری در پذیرش شغلی
در واقع این موارد از مفاهیم اولیه و مهم رشته حسابداری است. بد نیست بدانید در 90 درصد مصاحبه‌های شغلی، یکی از سوالات مهم و کاربردی مدیران از متقاضی شغل حسابداری این است: چند مورد از اصول یا مفروضات حسابداری را نام ببرید؛ یا سوال‌هایی مطرح می‌کنند که تسلط شما را در این حوزه بسنجند.
اصول و مفروضات حسابداری در موفقیت شغلی
اصول و مفروضات حسابداری در گزارشگری مالی اهمیت ویژه‌ای دارد؛ به عبارت دیگر، این اصول و فرضیات زبان مشترک حسابداران برای ارائه گزارشهای مالی است. از این رو اطلاع از آنها یکی از اولین وظایف هر حسابدار است. توصیه‌ی ما به شما دوست عزیزی که تازه فارغ التحصیل شده‌اید و به دنبال کار می‌گردید این است: حتما قبل از مصاحبه اصول و مفروضات حسابداری را مطالعه کنید؛ همچنین پس از استخدام سعی کنید آنها را جزء به جزء در امور خود به کار ببندید. برای آشنایی با مفاهیم اساسی حسابداری برای استفاده مناسب از فرصت‌های شغلی با ما همراه باشید.
اهمیت میثاق های حسابداری در موفقیت شغلی
میثاق های حسابداری مانند چراغ راهنمایی، چگونگی مسیر حرکت حسابدار را مشخص می‌کند؛ چراغ قرمزها و مناطق پرخطر را نمایش می‌دهد؛ حرکت محتاطانه را در مناطق زرد گوشزد می‌کند؛ و به شما برای حرکت مطمئن در مناطق سبز رنگ کمک می‌کند.
آشنایی با مفروضات حسابداری
مفروضات حسابداری منشا اصول حسابداری و مبنای تهیه و تنظیم صورتهای مالی است. این مفروضات عبارتند از:
1- فرض تفکیک شخصیت
2- فرض تداوم فعالیت
3- فرض دوره مالی
4- فرض واحد اندازه‌گیری
5- فرض تعهدی
فرض تفکیک شخصیت در مفروضات حسابداری
یکی از اساسی‌ترین مفروضات حسابداری فرض تفکیک شخصیت است، فرض تفکیک شخصیت به هر واحد اقتصادی که دارای شخصیت حقوقی یا فاقد شخصیت حقوقی باشد تحت عنوان یک واحد مستقل از مالکان و جدا از موسسات دیگر می پردازد. بر این اساس مؤسسه را به عنوان یک شخصیت حقوقی مستقل فرض می شود که می‌تواند دارایی تحصیل نموده، بدهی و هزینه تعهد و درآمد نیز تحصیل نماید.
فرض تداوم فعالیت
بر اساس تعریف کمیته استانداردهای حسابداری مالی، هر مجموعه تجاری
- برای مدت طولانی (جهت انجام قراردادها و تعهدات خود) به فعالیت ادامه می‌دهد
- فعالیت‌های آن قابل پیش‌بینی است
- تمایل یا ضرورتی به انحلال یا کاهش کارکرد آن وجود ندارد
فرض تداوم فعالیت چگونه در کارکرد مجموعه آشکار میشود؟
- تفکیک دارایی‌ها به دوره مالی کوتاه مدت (جاری) و بلند مدت
- ثبت دارایی‌ها به بهای تمام شده نه ارزش جاری آنها
فرض دوره مالی
نتایج درست و صحیح عملیات یک واحد تجاری در زمان اتمام عملیات می‌توان مشخص کرد. و اعتبار دهندگان، بستانکاران، و همچنین اشخاص ذی نفع نباید تا تاریخ انحلال، از نتایج بی خبر باشند. دوره مالی سه ماهه، شش ماهه یا یکساله می باشد. اگر دوره مالی بیشتر از دوازده ماه طول بکشد به اصطلاح سال مالی می گویند.
مزایای استفاده از فرض دوره مالی
- اطلاع اشخاص ذی‌نفع (نظیر صاحبان سرمایه، بستانکاران و اعتباردهندگان) از نتیجه کارکرد و کارایی واحد تجاری
- تسویه حساب با بستانکاران
- ارائه گزارشهای مالی در انتهای هر دوره و مجزا از سایر دوره‌ها
- مقایسه‌پذیری صورتهای مالی با دوره‌های مالی قبل
فرض واحد اندازه‌گیری
در کشور ما مبادلات در قالب ریال صورت می گیرد.بنابراین حسابداران فرض می کنند ، تعداد ریال ها یا معادل های ریال ( در مبادلات غیر نقدی )باید اندازه و حجم نتایج فعالتهای اقتصادی یک واحد مفروضات حسابداری را نشان دهد و آن نتایج باید به ریال گزارش شوند. فرض واحد پولی اشعار می دارد ریال از ویژگی مشترک تمام واحدهای اندازگیری پذیرفته شده نظیرمتر و کیلوگرم ( یعنی ثبات و تغییرناپذیری طی زمان بهره مند است .همانطور که یک متر مثلا سی سال قبل همان یک متر سال جاری است ، فرض می شود،هزار ریال سال جاری، باید همان قدرت خرید سی سال قبل را داشته باشد که این مورد مهم ترین نقطه ضعف فرض واحد پولی محسوب می شود زیرا در قالب قدرت خرید عمومی، هزار ریال سال جاری همان هزار ریال سی سال قبل نیست . در واقع هزار ریال سال جاری بسیار کوچکتر( دارای قدرت خرید کمتر )نسبت به هزار ریال سی سال قبل می باشد.
مزایای استفاده از پول
- مقایسه‌پذیری صورتهای مالی واحد تجاری با سایر مجموعه‌ها
- ارائه یک واحد شناخته شده برای ثبت و نمایش گزارش‌ها
معایب استفاده از پول
- در نظر نگرفتن جنبه‌های غیرپولی در نتایج کار مجموعه. نظیر منابع انسانی و وضعیت بازار
- تغییرات ارزش پول طی زمان
فرض تعهدی
اساس فرض تعهدی بر این است که در حسابداری ، درآمدها به محض تحقق و هزینه ها به محض وقوع باید شناسایی و در حسابها ثبت گردد. براساس این فرض ، وصول یک درآمد و یا پرداخت یک هزینه هیچ گونه نقشی در زمان شناسایی آن ندارد.مبنای تعهدی یکی از مفروضات حسابداری و گزارشگری مالی است که در نقطه مقابل آن (مبنای نقدی)وجود دارد.بر اساس مبنای مزبور درآمد به هنگام وصول و هزینه به محض پرداخت قابل شناسایی و ثبت می باشد. لذا اگر صورتهای مالی بر مبنای روش نقدی که مبنایی متضاد با روش تعهدی است تهیه و تنظیم گردد، ناقض اصول پذیرفته شده حسابداری بوده و مانع از ارائه مطلوب گزارشهای مالی خواهد شد.
پیشنهاد میشود مقاله استانداردهای حسابداری را مطالعه کنید
آشنایی با اصول حسابداری + مفهوم هزینه
اصولی کلی در مراحل اجرای عملیات حسابداری را اصول حسابداری می‌نامند. به عبارت دیگر، مفروضات حسابداری در قالب 4 اصل زیر به علاوه مفهوم هزینه اجرایی می‌شوند:
1- اصل افشای کامل
2- اصل بهای تمام شده تاریخی
3- اصل تطابق درآمد با هزینه
4- اصل تحقق درآمد
اصل افشای کامل
بر اساس این اصل، تمامی گزارش‌ها، داده‌های مربوطه و رویدادهای مالی باید به صورت کامل و بدون پنهان ماندن واقعیت، ارائه شده و افشا شوند. در واقع این اطلاعات افشا شده نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌ها و پیشرفت یک پروژه دارد.
بر اساس این اصل تمامی وقایع و رویدادهای مالی مهم و تاثیرگذار در هر کسب و کار باید به طور کامل و مناسب در
- صورتهای مالی و یا
- یادداشت‌های همراه صورتهای مالی
برای تصمیم‌گیری‌های آگاهانه آشکار یا به عبارت دیگر افشا شوند.
شرایط قابل توجه برای اصل افشا
هر واحد تجاری باید نسبت به افشای اطلاعات با شرایط زیر اقدام نمایند
- اطلاعاتی که مرتبط با فعالیت‌ها و درآمد و هزینه‌های کسب و کار باشد.
- اطلاعاتی که تهیه و افشای آنها هزینه زیادی برای واحد تجاری در بر نداشته باشد.
اصل بهای تمام شده
در واقع بهای تمام شده بر اساس نرخ روز محاسبه نشده و منطبق با بهای تمام شده تاریخی دارایی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. این اصل در ترازنامه پایان سال ذکر شده و مورد محاسبه قرار می‌گیرد. از مهمترین مزایای این اصل در تعریف اصول حسابداری باید به حقیقی بودن و قابلیت رسیدگی آن اشاره کنیم. همچنین این اصل ارزش واقعی دارایی را نشان می‌دهد. از آنجا که اصل بهای تمام شده به صورت تاریخی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد، تغییرات صورت گرفته ارزش پول در طول زمان بر روی آن اثری نخواهد داشت. در مورد ارزش دارایی نیز این امر صدق می‌کند.
شیوه محاسبه بهای تمام شده دارایی‌ها
- بهای تمام شده دارایی‌هایی که با پرداخت وجه نقد در اختیار مجموعه قرار می‌گیرند: برابر با ارزش نقدی آن دارایی در تاریخ تحصیل
- بهای تمام شده دارایی‌هایی که بدون پرداخت وجه نقد در اختیار واحد تجاری قرار می‌گیرد: برابر با ارزش متعارف آن در بازار در تاریخ تحصیل و انتقال مالکیت
نکته: مبالغ اضافه پرداخت برای خرید اقساطی جزء بهای تمام شده در نظر گرفته نمی‌شود.
دلایل استفاده از روش بهای تمام شده تاریخی
- بهای دارایی برابر با ارزش متعارف آن در تاریخ تحصیل است.
- بهای دارایی واقعی، قابل اندازه‌گیری و قابل اعتماد است.
- بهای دارایی قابل رسیدگی و ردیابی است.
نکات قابل توجه در استفاده از بهای تمام شده تاریخی
- ارزش دارایی‌ها به نرخ روز در نظر گرفته نمی‌شود. همان‌گونه که می‌دانید، ارزش هر دارایی در طول زمان تغییر می‌کند. در روش بهای تاریخی این تغییرات در نظر گرفته نمی‌شود.
- تغییرات ارزش پول در طول زمان در سنجش دارایی‌ها اعمال نمی‌شود.
اصل تطابق درآمد با هزینه
بر اساس این اصل، برای اندازه گیری سود هر دوره باید هزینه های هر دوره با درآمدهای همان دوره مقابله کند. به عبارت دیگر، برای تعیین سود هر دوره باید هزینه هایی که برای کسب درآمدهای همان دوره تحمیل شده اند را از درآمدها کسر نمود.
نکته: هرگاه هزینه‌ای دارای منافعی در آینده باشد، در حقیقت نوعی سرمایه‌گذاری برای کسب و کار محسوب میشود؛ در نتیجه به عنوان دارایی در حسابها و صورتهای مالی شناسایی میشود.
اصل تحقق درآمد
بر اساس این اصل، درآمدها بدون توجه به زمان دریافت وجه نقد مربوطه در زمان تحقق شناسایی می‌شوند. درآمد زمانی شناسایی و ثبت میشود که هر دو شرط زیر برقرار باشد
- مبادله یا داد و ستدی انجام شده باشد.
- فرآیند کسب درآمد کامل شده باشد.
تکمیل فرآیند کسب درآمد گاهی بسیار پیچیده و زمان‌بر میشود؛ اما هرگاه مراحل زیر محقق شود، درآمد قابل شناسایی خواهد بود
- انتقال مالکیت از فروشنده به خریدار صورت گرفته باشد.
- وجه نقد دریافت شده باشد؛ یا دریافت آن در آینده به کمک اسناد معتبر تضمین شده باشد.
روش‌های استاندارد شناسایی و ثبت درآمد
فروش مستقیم
مهمترین روش شناسایی درآمد، فروش مستقیم کالا یا خدمات است. به عبارت دیگر، درآمد ناشی از فروش کالا یا تکمیل خدمت باید در تاریخ فروش ثبت شود.
تقسیط
درآمد ناشی از فروش کالا یا تکمیل خدمت به صورت اقساط پرداخت میشود. در این روش درآمد در ابتدا شناسایی میشود؛ اما ثبت آن هم‌زمان با وصول هر قسط انجام میشود.
پایان کار
درآمد ناشی از خدماتی که انجام آن مدت طولانی زمان می‌برد؛ این درآمد پس از پایان کار شناسایی و ثبت میشود.
درصد پیشرفت کار
درآمد ناشی از درصد پیشرفت خدمات طی دوره مالی؛ این درآمد متناسب با میزان خدمات انجام شده در انتهای دوره مالی شناسایی و ثبت میشود.
هزینه
هرگاه واحد تجاری به هر نحو از دسترنج (کالا یا خدمات) دیگران استفاده کند، باید هزینه آن را بپردازد؛ مهم نیست که فاکتور یا رسید آن را در همان تاریخ دریافت کند؛ و یا صورت حساب پس از مدتی برای مجموعه فرستاده شود.
روش‌های شناسایی و ثبت هزینه
1) هزینه‌های عملیاتی: ارتباط مستقیم هزینه با درآمد
هزینه‌هایی که مستقیما به درآمد دوره مالی جاری واحد تجاری وابسته هستند؛ این‌گونه هزینه‌ها، هم‌زمان با شناسایی، ثبت می‌شوند. مانند: هزینه‌های مربوط به بسته‌بندی، حمل و فروش محصولات.
2) هزینه‌های غیرعملیاتی: ارتباط غیرمستقیم هزینه با درآمد
هزینه‌هایی که منجر به کسب درآمد در یک دوره مالی می‌شوند؛ اما به صورت مستقیم با درآمد خاصی مرتبط نیستند؛ این‌گونه هزینه‌ها، در ابتدا تنها شناسایی شده و در تاریخ پرداخت ثبت می‌شوند. مانند: حقوق مدیران و کارمندان یک کسب و کار.
3) استهلاکات: هزینه‌های منظم دوره‌ای
هزینه‌هایی که به صورت بهای تمام شده به مصرف دارایی‌هایی با ویژگی‌های زیر می‌رسند
- به صورت غیرمستقیم بر درآمد مجموعه تاثیرگذار هستند.
- منجر به کسب درآمد در چندین دوره مالی می‌شوند.
- پس از استفاده طی چندین دوره مالی، منقضی می‌شوند.
در این صورت هزینه‌های مذکور بین دوره‌های مالی مورد انتظار جهت کارکرد دارایی سرشکن می‌شوند. مانند: استهلاک دارایی‌ها، هزینه اجاره، هزینه بیمه.
4) زیان: هزینه‌هایی که منجر به کسب درآمد نمی‌شوند
هزینه‌هایی که هیچ گونه درآمدی در دوره مالی جاری یا دوره‌های مالی بعدی برای مجموعه به دنبال ندارند؛ این هزینه‌ها به عنوان زیان جاری واحد تجاری شناسایی و ثبت میشود. مانند: جریمه‌های پرداختی یا هزینه خسارت‌های غیرمنتظر وارد شده به کسب و کار.
آشنایی با میثاق های حسابداری
میثاق های حسابداری، در حقیقیت اصول محدودکننده حسابداری هستند و اثر تعدیل کننده بر حسابداری و گزارش‌گیری مالی دارند. به عبارت دیگر، این اصول برای بهینه‌سازی (ساده‌سازی و کاهش هزینه) قوانین حسابداری هستند. میثاق های حسابداری عبارتند از:
1- اصل فزونی منافع بر مخارج
2- اصل اهمیت
3- اصل خصوصیات صنعت
4- اصل محافظه‌کاری
اصل فزونی منافع بر مخارج
اصل فزونی منابع بر مخارج یا کارایی هزینه، به مقرون به صرفه بودن اطلاعات حسابداری اشاره دارد. تهیه گزارشات مالی زمان و هزینه زیادی دارد که این گزارشات برای اهداف شرکت ها و تصمیم گیری مدیران الزامی است ولی نباید هزینه تهیه گزرش به منافع ان فزونی پیدا کند. این اصل به محدودیت هزینه ای گزارشات اشاره دارد. محدودیت های هزینه تهیه گزارشات می تواند مشکل افرین باشد. میزان دقت به کار رفته برای تهیه گزارشات به اهداف مالی ان بر می گردد و در راشتای هزینه بر بودن تهیه گزارشات است.
اصل اهمیت
واحد اقتصادی در راستای بهینه‌سازی و کاهش حجم اطلاعات و اسناد خود می‌تواند: دارایی‌های مصرفی که
- در مقایسه با حجم فعالیت واحد اقتصادی مجموعه کم ارزش هستند
- عمر مفید آنها زیاد نیست
در حساب هزینه منظور کند. به عبارت دیگر، رعایت دقیق روش‌های مفروضات حسابداری در مورد اقلامی که در گردش مالی مجموعه تاثیر زیادی ندارند، الزامی نیست.
اصل خصوصیات صنعت
تعدیل و اصلاح روش حسابداری مطابق با زمینه فعالیت سازمان باید باشد. استفاده از روش های خصوصی سازی و بهینه و سودمند بودن نسبت به روش های دیگر حسابداری الزامی است. هر صنعتی رویه خاص مفروضات حسابداری خود را دارد. بکارگیری رویه های استثنایی حسابداری برای هر صنعت می تواند بسیار سودمند و کم هزینه تر باشد. در این اصل هزینه های سازمان کاهش می یابد، اطلاعات بیشتر و بهتر در اختیار قرار می گیرد. پیچیدگی گزارش های مالی نسبت به روش سنتی کاهش پیدا می کند.
اصل محافظه‌کاری
بر اساس این اصل، هر واحد اقتصادی در هنگام
- پیش‌بینی درآمدها و هزینه‌ها و یا
- تردید در میزان دقیق مقادیر درآمد و هزینه
باید محتاطانه عمل کند. به این ترتیب که مجموعه باید حداقل درآمد و حداکثر هزینه را در نظر بگیرد؛ تا گزارشهای مالی واحد تجاری به واقعیت نزدیک‌تر باشد.
نتیجه
جمع اوری و ثبت و تهیه گزارشات مالی از پایه های اساسی مفروضات حسابداری می باشد. مهمترین این عوامل برمبنای فرضیه های ثابتی شکل گرفته اند. که مفروضات حسابداری می باشند. مفروضات به تنهایی برای اجرای قوانین کافی نیستند. مفروضات حسابداری باید در چهارچوب و دستورالعمل هایی که قوانین حسابداری بر اساس ان اجرا شود، قرار گیرد که به ان مفروضات حسابداری گفته می شود. مفروضات به معنی شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که مناسبات محیط حسابداری است. اما اصول رویکرد کلی در شناسایی و اندازه گیری رویداد حسابداری مورد استفاده قرار می گیرد.
