کاربرگ BOM مخفف عبارت (Bill Of Material) یعنی لیست مواد و قطعات مربوط به تولید یک محصول است. هنگام تولید یک قطعه یا محصول از فرم هایی برای ساختار دادن به تولید استفاده می کنند که یکی از این فرم ها BOM است. که لیست مواد و قطعاتی که نشان دهنده اجزا تشکیل دهنده محصول است نمایش می دهد. در این سری از مقالات آموزش رایگان حسابداری، قصد داریم شما را با کاربرد کاربرگ BOM در حسابداری صنعتی و نحوه استفاده از درخت محصول در صنعت آشنا نماییم. با ما همراه باشید.
کاربرگ BOM چیست؟
فرم BOM (مخفف Bills of Materials) یا درخت محصول، فهرستی از مواد اولیه و ویژگی‌های آنها برای ساخت، تولید و یا تعمیر یک محصول است. این فرم معمولا به صورت یک جدول از تعداد و مشخصات مواد و قطعات مورد نیاز تهیه میشود. اطلاعات موجود در فرم BOM عبارت است از:
- مقدار یا تعداد مواد اولیه مورد نیاز
- کلیه ویژگی‌های مواد اولیه مانند جنس، وزن، ابعاد، استاندارد و …
- قیمت حدودی مواد مورد نیاز
- شرح کامل ترتیب و نحوه استفاده از مواد اولیه در تولید محصول از ابتدا تا انتها
انواع کاربرگ BOM
درخت محصول معمولا به صورت یک نمودار درختی نمایش داده میشود؛ تنه اصلی درخت، محصول نهایی و شاخه‌ها و زیرشاخه‌ها را مواد و قطعات جزئی‌تر به ترتیب اهمیت آنها در محصول تشکیل می‌دهند. انواع درخت محصول عبارتند از:
- درخت محصول مهندسی
- درخت محصول تولیدی
درخت محصول کلیه اجزای تشکیل دهنده یک محصول را با تعداد و جزئیات کامل بیان می‌کند
درخت محصول مهندسی
درخت محصول مهندسی طرحی کلی از محصول نهایی است که با کمک نرم افزارهای کامپیوتری طراحی میشود. این طرح علاوه بر نمایش محصول نهایی، قابلیت نمایش کلیه اجزای داخلی آن را نیز دارد. از ویژگی‌های دیگر BOM مهندسی، ارائه مواد اولیه جایگزین برای کلیه قسمت‌ها و توضیحات مورد نیاز جهت استفاده در ساخت محصول نهایی است.
درخت محصول تولیدی
درخت محصول تولیدی فهرست کاملی از کلیه مواد اولیه مورد نیاز با ریز جزئیات آنها در ساخت، مونتاژ یا تعمیر محصول است. آنچه این فرم را حساس‌تر می‌کند، شرح کلیه عملیات اجرایی جهت ساخت یا مونتاژ محصول از ابتدا تا انتها است. BOM تولیدی کلیه نکات و توضیحات مورد نیاز جهت بهبود عملکرد و رفع مشکلات محصول را نیز ارائه می‌دهد.
نکته :
درخت محصول (فرم BOM) در واقع فرمول ساخت محصولات یک فعالیت‌های اقتصادی است و جزء محرمانه‌ترین اسناد هر کسب و کار محسوب میشود. از این رو دست‌یابی به آن تنها با اجازه (کتبی) از مدیران اصلی (مدیر عامل یا اعضای هیئت مدیره) مجموعه امکان‌پذیر است.
پیشنهاد میشود مقاله گردش مواد در حسابداری صنعتی چگونه است؟ را مطالعه کنید
مراحل تکمیل درخت محصول
فعالیت‌های اقتصادی درخت محصول را طی چندین مرحله طراحی و تکمیل می‌کنند؛ قبل از آغاز به کار، BOM اولیه را تهیه و پس از تایید کلیه مراجع تصمیم‌گیری، عملیات ساخت را آغاز می‌کنند. در طول عملیات بر اساس تجربیات و نقاط ضعف و قوت، فرم BOM تکمیل و یا اصلاح میشود. از آنجا که فرم اولیه متغیر است، آن را BOM متغیر می‌نامند. در پایان کار، درخت محصول نهایی به دست می‌آید که به عنوان فرمول ساخت برای تهیه کلیه محصولات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نمونه 1 کاربرگ BOM
نمونه 2 کاربرگ BOM
کاربرد کاربرگ BOM در حسابداری صنعتی
همان گونه که تا کنون متوجه شده‌اید، درخت محصول نقش مهمی در تولید یک محصول ایفا می‌کند. در ادامه به چند مورد از کاربردهای کاربرگ BOM اشاره می‌کنیم.
آماده سازی ملزومات برای تولید محصول
اولین کاربرد درخت محصول، تهیه و آماده سازی کلیه مواد و ملزومات مورد نیاز برای تولید و ساخت محصول است. به این ترتیب در میانه کار با کمبود مواد اولیه، نیروی انسانی و یا زمان مواجه نخواهید بود.
پشتیبانی مطلوب محصولات
درخت محصول به افرادی که در تیم پشتیبانی و فروش فعالیت می‌کنند و ممکن است هرگز در خط تولید حضور نداشته باشند، کمک می‌کند با اجزای تشکیل دهنده محصول و شرح کلی عملیات آشنا شوند؛ به این ترتیب، می‌توانند نسبت به عارضه‌یابی و رفع مشکل مشتریان را راهنمایی نمایند.
سادگی تعمیر یا ایجاد تغییر و به روز رسانی محصول
هنگامی که یک مجموعه برای کلیه تولیدات خود کاربرگ BOM تهیه کرده باشد، تعمیر، ایجاد تغییر و یا بهبود عملکرد محصول، برای تیم فنی ساده خواهد بود. به عبارت دیگر، آشنایی با اجزای تشکیل دهنده و شرح عملیات تولید، به تیم فنی برای تعمیر یا به روز رسانی محصول با تعویض یا جایگزینی قطعات فرسوده یا قدیمی کمک خواهد نمود.
آموزش نیروهای جدید
یکی از مشکلاتی که شرکت‌های بسیاری با آن دست به گریبان هستند، جدید شدن نیروها و بی‌اطلاعی نیروهای جدید از روند عملیات تولید است. استفاده از درخت محصول و کاربرگ BOM، امکان آموزش سریع نیروهای جدید را فراهم می‌کند. به این ترتیب، مجموعه‌ها به دلیل تغییر نیروی انسانی دچار کندی عملکرد نخواهند شد.
محاسبه بهای تمام شده محصول نهایی بر اساس کاربرگ BOM
مهمترین استفاده BOM در حسابداری صنعتی و مبحث بهای تمام شده می باشد. برای تهیه بهای تمام شده یک محصول نیاز است تا شما لیست مواد ساخته شده برای یک محصول یا BOM را داشته باشید تا بتوانید به عنوان یک حسابدار بهای تمام شده کالای تولید شده را بدست آورید. وقتی شما هیچ نمونه BOM در اختیار ندارید چگونه می توانید بهای تمام شده یک محصول را بدست آورید و محاسبات خود را انجام دهید. در اصل برای بدست آوردن بهای تمام شده ابتدایی ترین چیر نمونه BOM مواد است.
فرض کنید برای ساخت همین دوچرخه (مثال بالا) شما وقتی وارد شرکت تولید کننده می شوید بدون هیچ اطلاعاتی از شما درخواست کنند تا بهای تمام شده را بدست آورید خوب طبیعتا کار در این شرایط بسیار دشوار است. حالا تصور کنید که با همان شرایط قبلی یک نمونه BOM در اختیار شما قرار می دهند، فکر کنم متوجه شدید که کار چقدر برای شما راحتر می شود و البته دقیقتر.
البته برای بدست آوردن بهای تمام شده همه چیز داشتن نمونه کاربرگ BOM نیست بلکه بازدید از خط تولید و داشتن ادراک تولید محصول و دیگر موارد هم باید در نظر داشته باشید.
نحوه استفاده از درخت محصول
قبل از آغاز به ساخت هر محصول باید فرم بی او ام برای آن تهیه نمود؛ زیرا این فرم تصویر واضح و روشنی از آنچه قرار است رخ بدهد در اختیار مدیران قرار می‌دهد؛ تا تصمیم‌گیری در خصوص تولید یا عدم تولید محصول با دلایل منطقی انجام شود. به موارد زیر دقت نمایید:
- مدیران صنعتی: مدیران صنعتی بر اساس اطلاعات کاربرگ BOM، نیروی انسانی و مواد اولیه مورد نیاز و همچنین زمان انجام پروژه را برآورد می‌کنند.
- مدیران مالی: فرم BOM به مدیران مالی جهت برآورد بهای تمام شده محصول نهایی کمک می‌کند.
- مدیران و هیئت تصمیم‌گیری تولید یا صنعت: در نهایت هیئت مدیره با بررسی برآوردهای انجام شده و همچنین بررسی بازار توزیع محصول، تصمیم به تولید و یا عدم تولید آن می‌گیرد. به عبارت دیگر، درخت محصول به مدیران اصلی کسب و کار نشان می‌دهد که آیا محصول پیشنهادی ارزش تولید دارد یا خیر.
نتیجه
BOM یا فرمول ساخت معمولا به صورت یک جدول از مواد و قطعات که مشخصاتی از قبیل استاندارد ابعاد، شکل، جنس مواد، وزن مواد و… دارد شناسایی می شود اما در ساختار تولید بیشتر به مقدار و انباری که مواد برای تولید یک محصول از آن خارج می گردد توجه می گردد. در اغلب موارد BOM لیست مواد و قطعاتی را که نشان دهنده اجزا تشکیل دهنده محصول است نمایش می دهد که شامل کلیه اجزا محصول ، ترتیب ساخت و تعداد هر یک از اجزا برای ساخت یک واحد محصول است .
واحدهای تولیدی قبل از شروع تولید و ساخت یک محصول ابتدا BOM آن محصول را تهیه می نمایند که این در واقع نسخه ابتدائی است و در طول پروسه طراحی اولیه تا تولید نهائی احتمالا تغییراتی می کند. در این مواقع عنوان BOM متغیر یا فرمول ساخت متغیر به آن اطلاق می گردد. یکی از کاربردهای این جدول در واحد مالی بخصوص حسابداری صنعتی است که میتواند از روی جدول BOM، محصولات را قبل از تولید برآورد قیمت نماید.
