فرابورس همانند بورس یک بازار است که در آن سهام شرکت‌ها خرید و فروش شده و براساس عرضه و تقاضا قیمت گذاری میشود. با این تفاوت که به دلیل راحت‌تر بودن فرایند پذیرش و خرید و فروش در آن، شرکتهای کوچک هم می‌توانند سهام خود را در بازار سرمایه عرضه کنند.در حال حاضر، چهار بورس بزرگ کشور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند:
- بورس اوراق بهادار تهران که در آن، سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خرید و فروش میشود.
- فرابورس ایران که در آنجا هم سهام شرکت‌هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی‌شوند، مورد داد و ستد قرار می‌گیرد.
- بورس کالای ایران که در آن انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و قراردادهای آتی سکه و … خرید و فروش میشود.
- بورس انرژی که به‌تازگی تأسیس شده و در آن، حامل‌های انرژی با محوریت برق، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حامل‌های انرژی، خرید و فروش شود.
در مقاله پیش رو قصد داریم توضیحات مفصل‌تری از دومین طبقه بازار بورس و اوراق بهادار با عنوان “فرابورس” در اختیار شما قرار دهیم.
پیدایش و کارکرد فرابورس
شرکت‌ها جهت ورود به بازار سرمایه مسیرهای متعددی پیش رو دارند. برخی شرکت‌ها نیازمند مسیری بودند تا بتوانند با سرعت بیشتر و آسان‌تر وارد فضای بازار سرمایه شوند. بنابراین محیطی به نام فرابورس ایجاد شد که ازنظر ساختار و جایگاه قانونی مشابه بورس بوده ولی شرایط پذیرش شرکت‌ها در این حوزه آسان‌تر از بورس باشد. برخی فرابورس را به نام OTC می‌شناسند. جالب است بدانید که نام این بازار در ایران از معادل انگلیسی آن یعنی Over The Counter گرفته‌شده است. در تعریف جهانی فرابورس، سهام شرکت‌هایی که شفافیت کافی یا وضعیت سودآوری مناسب ندارند به‌صورت توافقی میان خریدار و فروشنده معامله می‌شوند. در فرابورس سازمان بورس نظارت محدودتری بر معاملات دارد و صرفاً برای جلوگیری از کلاه‌برداری‌ها معامله شرکت‌هایی که شرایط لازم برای ورود به بورس را ندارند در این بازار انجام می‌دهند.
فرابورس ایران از شکل اصلی خود در دنیا متمایز شده و خود در حد یک بورس فعالیت می‌کند. به عبارتی، فرا بورس ایران صرفاً جایی برای معاملات توافقی سهام نیست و بسیاری از شرکت‌ها در این بازار حضور دارند و مشابه معاملات سهام با مکانیزم عرضه و تقاضا و به‌صورت برخط معامله می‌شوند. همچنین تعداد قابل‌توجهی اوراق بدهی در فرابورس ایران معامله می‌شوند و درنتیجه این شرکت را به یک بورس کامل تبدیل کرده است. بر اساس قانون بازار اوراق بهادار مبنی بر اداره بازارهای خارج از بورس توسط نهادی متمرکز، شرکت فرا بورس ایران در سال ۱۳۸۷ تأسیس شد. شرکت فرابورس ایران نیز همچون سایر بورس‌های فعال کشور با مجوز شورای عالی بورس ایجادشده و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد. فرابورس ایران کارکردهای مفید و متعددی دارد و می‌تواند نیاز تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی را مرتفع سازد. یکی از حوزه‌های مهم فعالیت فرابورس، پذیرش سهام شرکتهای سهامی عام در فرابورس است. ضوابط حاکم بر پذیرش شرکت‌ها در فرا بورس ایران به‌گونه‌ای است که طیف وسیعی از شرکت‌ها، قادر به احراز شرایط و پذیرش در آن هستند.
پیشنهاد میشود مقاله بازار بورس چیست و چگونه می توانیم در این بازار سرمایه گذاری کنیم؟ را نیز مطالعه کنید
طبقه‌بندی فرابورس به لحاظ پذیرش چگونه است؟
شرکتهای فرابورسی به لحاظ طی کردن فرآیند پذیرش به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند:
- شرکت‌هایی که باید فرآیند پذیرش را طی کنند
- شرکت‌هایی که نیازی نیست فرآیند پذیرش را طی کنند
شرکت‌هایی که فرآیند پذیرش را طی می‌کنند شامل چهار دسته هستند:
- بازار اول
- بازار دوم
- بازار شرکتهای کوچک و متوسط
- بازار ابزارهای نوین مالی
نکته در مورد بازار اول و دوم
در بازار اول، معاملات سهام شرکتهای سهامی عامی که شرایط دستورالعمل پذیرش، عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرا بورس را احراز کرده باشند، انجام میشود. پذیرش شرکت در بازارهای اول و دوم فرابورس منوط به تهیه امیدنامه و ارسال مدارک و مستندات کافی به‌منظور شناخت از وضعیت شرکت می‌باشد.
بازار اول
شرکت‌هایی که حداقل ۲۰۰ میلیارد ریال سرمایه داشته باشند و حداقل ۲ سال از آغاز فعالیت آن‌ها گذشته باشد در این دسته قرار می‌گیرند. سود ده بودن شرکت، نداشتن زیان انباشته، داشتن شناوری حداقل ۱۰ درصد نیز جز دیگر ویژگی‌های این بازار است. لازم به ذکر است نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌های شرکت در این شرکت‌ها باید حداقل ۱۵ درصد باشد.
بازار دوم
بازار دوم شرط حداقل سرمایه بازار اول را دارند. ولی به لحاظ مدت فعالیت حداقل ۱ سال از آغاز فعالیت آن‌ها باید گذشته باشد. حداقل شناوری قانونی، برای شرکتهای حاضر در بازار دوم ۵ درصد است.
بازار شرکتهای کوچک و متوسط (SME)
شرکت‌هایی هستند که جمع حقوق صاحبان سهام آن‌ها حداقل یک میلیارد ریال و حداکثر ۵۰۰ میلیارد ریال است. همچنین یک سال از آغاز فعالیت آن‌ها باید گذشته باشد. شرط ثبت نزد سازمان، حداقل شناوری سهام و حداقل سال‌های فعالیت برای پذیرش شرکتهای این بازار الزامی نیست.
بازار ابزارهای نوین مالی
این بازار شامل اوراق مشارکت، صکوک، گواهی سرمایه‌گذاری، اسناد خزانه اسلامی و سایر ابزارهای مالی می‌باشد.
شرکت‌هایی که نیازی نیست فرآیند پذیرش را طی کنند شامل سه دسته هستند:
- شرکتهای بازار پایه
- بازار سوم
- بازار مشتقه
بازار پایه نیز به سه دسته زرد، نارنجی و قرمز تقسیم‌بندی می‌شوند.
گفتنی است مطابق با دستورالعمل جدید که ابلاغ و از ۲۰ خرداد سال جاری اعمال‌شده، از ۱۸۱ شرکت موجود در بازار پایه، ۱۲۵ شرکت به تابلوی زرد، ۴۲ شرکت به تابلوی نارنجی و ۱۴ شرکت به تابلوی قرمز منتقل شده‌اند. همچنین در تابلوی نمادهای بازار پایه، کنار نام هر نماد (بر اساس قانون جدید) عنوان‌هایی درج شده است که بررسی این عنوان‌ها در بازار پایه بیانگر این موارد است:
انحلال: شرکت‌هایی که تمامی فعالیت‌هایشان متوقف شده است و موجودیت خود را به‌صورت کامل از دست داده‌اند.
ورشکستگی: شرکت‌هایی که بر اثر زیان‌های وارده قادر به پرداخت دیون خود نباشند.
عدم اظهارنظر: شرکت‌هایی که در آن‌ها حسابرس به‌دلیل وجود محدودیت قابل‌ملاحظه در دامنه رسیدگی (یا وجود ابهام عمده) قادر به اظهارنظر درباره مطلوبیت صورت‌های مالی نباشد.
لغو پذیرش‌شده: شرکت‌هایی که قبلاً در یکی از بازارهای اصلی بورس یا فرابورس حضور داشته‌اند اما به‌دلیل عدم رعایت استانداردهای پذیرش، لغو پذیرش شده و به بازار پایه منتقل شده‌اند.
اظهارنظر مردود: شرکت‌هایی که در آن‌ها حسابرس نقص‌‌های صورت‌های مالی را چنان بااهمیت ببیند که کلّیت صورت‌های مالی از نظر وی گمراه‌کننده باشد.
قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور: شرکت‌هایی که در آن‌ها بر اساس ماده ۳۶ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مصوب ۱۶/۰۱/۱۳۹۶ ناشرین موظف به انتشار اطلاعات و اسناد مالی مؤثر باشند.
بازار سوم
عرضه سهام شرکتهای سهامی در این بازار به‌صورت یکجا صورت می‌گیرد. همچنین پذیره‌نویسی سهام و سایر ابزارهای مالی در این بازار صورت می‌گیرد.
بازار مشتقه
این بازار شامل اوراق اختیار خرید و اوراق اختیار فروش است.
مزایای پذیرش در فرابورس چیست؟
طبق قوانین، همه مزایای موجود برای سازمان‌های پذیرفته شده در بورس، برای اوراق بهادار و سهام شرکتهای پذیرفته شده در فرابورس نیز تعریف شده‌اند، اما می‌توان به چند مورد به عنوان مزایای ثبت یک شرکت در فرابورس اشاره کرد:
معافیت مالیاتی
شرکتهای پذیرفته‌شده در فرا بورس ایران امکان برخورداری از معافیت مالیاتی تا ۱۰ درصد درآمد خـود را پس از پذیرش و عرضه سهام در فرابورس دارا هستند. شرکتهای حاضر در بـازار پایـه از شـمول ایـن معافیت مستثنی هستند.
معرفی شرکت به بازار
با توجه به انعکاس اخبار و قیمت سهام شرکتهای پذیرفته‌شده در سایت رسـمی فرابـورس، رسانه‌ها و سایر پایگاه‌های اطلاع‌رسانی، نام و برند شرکتهای حاضر در فرا بورس به‌صورت روزانـه منتشـر شـده و موجب معرفی شرکت به آحاد جامعه، سرمایه‌گذاران، مشتریان و سایر افراد ذینفع میشود.
شفافیت اطلاعاتی
با توجه به انعکاس اطالعات مالی شرکت های پذیرفته شده در سایت رسمی سازمان بورس و اوراق بهـادار و شرکت فرابورس ایران و دسترسی عموم عالقه مندان به اطلاعات قابل اتکا و استاندارد شـده، مخاطبـان شرکت افزایش یافته و افراد حقیقی یا حقوقی بیشتری به سرمایه گذاری در شرکت ترغیب می شوند.
تأمین مالی
مهم‌ترین کارکرد بورس اوراق بهادار، امکـان تأمین مـالی ارزان‌قیمت و در دسـترس، از عمـوم مـردم و سرمایه‌گذاران است. شرکتهای پذیرفته‌شده در بازار اوراق بهادار علاوه بر تأمین مـالی از طریـق فـروش سهام خود، در صورت نیاز به منابع مالی جدید، امکان صدور سهام جدید و واگذاری آن به مردم را دارا هستند؛ منـابع مالی حاصل از افزایش سرمایه ارزان‌قیمت بوده و ریسک فعالیت شرکت را افزایش نمی‌دهد.
کشف قیمت عادلانه
قیمت شناسایی‌شده در مبادلات سهام در بورس‌ها از برآیند عرضه و تقاضای سهام توسط عمـوم فعـالان بازار به دست می‌آید و قیمتی رسمی محسوب شده و مبنایی برای تعیین ارزش شرکت محسوب میشود.
توثیق سهام
شبکه بانکی کشور، سهام شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس تهران یا فرابورس ایران را به‌عنوان دارایـی قابل‌قبول به‌منظور وثیقه گذاری و اخذ تسهیلات به رسمیت می‌شناسد؛ از ایـن رو سـهامداران عمـده و سایر سهامداران شرکت‌ها می‌توانند از طریق توثیق سهام شرکت مطبوع خود، نسبت بـه اخـذ تسـهیلات اقدام کنند.
علاوه بر موارد مذکور، با توجه به دستورالعمل پذیرش، عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران، اسناد و مدارک مورد نیاز برای پذیرش در فرابورس نسبت به مدارک الزم برای پذیرش در بورس کمتر بوده و این مهم به طرز محسوسی دوره زمانی پذیرش شرکت‌ها را کاهش می‌دهد.
با توجه به تمامی مطالب گفته شده تا به اینجا، سرمایه گذاری در سهام بورسی ریسک کمتری نسبت به سرمایه گذاری در سهام فرابورسی دارد. کاهش ریسک در بورس همچنین بر نقد شوندگی و انتظارات آتی سهام تاثیرگذار است.از طرفی سهولت پذیرش شرکت‌ها در فرابورس بیشتر از بورس بوده و همچنین کامزد خرید و فروش در فرابورس کمتر از بورس است. تمامی این عوامل فرابورس را همانند بورس به گزینه‌ای جذاب برای سرمایه گذاران تبدیل کرده است.
