شاخص بورس در واقع معیارهای مهمی هستند که با بررسی و تحلیل آنها، می‌توان وضعیت گذشته و حال بورس را از جنبه‌های مختلف، ارزیابی کرد. تحلیل شاخص‌های بورس و نوسانات آنها، نقش مهمی در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران دارد. بنابراین تمامی فعالین بازار سرمایه که ممکن است بر اساس تحلیل بنیادی، تحلیل تکنیکال، تابلوخوانی یا ترکیبی از این روش‌ها فعالیت کنند، همواره شاخص های بازار را تحت نظر دارند.
بورس چیست؟
شاید بهتر باشد قبل از توضیح شاخص بورس، اندکی به خود بورس بپردازیم. بورس، بازاری برای مبادله بین خریدار و فروشنده است که در آن سهام شرکتهای مختلف خرید و فروش میشود.
واژه «شاخص» ترجمه کلمه انگلیسی (Index) است. این واژه در مفهوم کلی به معنای نماگر یا نشانگر و بیانگر عددی است که شما با استفاده از آن می‌توانید تغییرات ایجاد شده در یک یا چند متغییر را طی یک بازه زمانی خاص، مشاهده کنید. در واقع با بررسی یک شاخص می‌توانید وضعیت و نوسانات متغیرهای مورد بررسی آن شاخص را ببینید.
بازار بورس کجاست؟
قبل از توضیح شاخص اگر برای شما سوال پیش آمده که بورس کجاست خیلی ساده بگویم بورس بازاری برای مبادله بین خریدار و فروشنده است و بورس سهام نیز جایی برای مبادله یا همان خرید و فروش سهام بین خریداران و فروشندگان سهام است.
شاخص کل TEDPIX
در بورس تهران شاخص بازدهی یا همان شاخص قیمت و بازده نقدی با نام TEDPIX نیز شناخته میشود. این شاخص همان شاخصی است که همیشه در اخبار و رسانه‌ها از آن به عنوان شاخص بورس تهران یاد میشود. شاخص کل در بین فعالان بازار و سرمایه‌گذاران یکی از پرکاربردترین شاخص‌هاست. این شاخص بیانگر سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس است. به عبارت دیگر تغییرات شاخص کل بیانگر میانگین بازدهی سرمایه‌گذاران در بورس است. برای درک ساده‌تر مفهوم شاخص کل، فرض کنید که شما از تمام شرکتهای بورسی متناسب با وزن آنها در شاخص کل بورس سهام خریداری کنید. در این صورت، تغییرات شاخص کل بورس برابر با میزان بازدهی سبد سهام شما خواهد بود. در واقع شاخص کل تغییرات قیمت سهام و سودهای سالیانه‌ای را که شرکت‌ها به شما پرداخت می‌کنند را محاسبه می‌کند.
نکته‌ای که هنگام بررسی شاخص باید به آن بیشتر توجه کنیم، میزان تغییرات شاخص کل است. مثلا اگر شاخص کل بورس در طی یک سال از عدد ۸۰ هزار به ۱۲۰ هزار واحد برسد، نشان‌دهنده این است که میانگین بازدهی بورس طی یکسال اخیر برابر با ۵۰ درصد بوده است. در این شرایط، چنانچه شما سبدی از سهام تمام شرکتهای بورسی متناسب با وزن آنها در شاخص کل بورس داشته باشید، ۵۰ درصد بازدهی کسب کرده‌اید. این موضوع به هیچ وجه بدین معنانیست که همه سرمایه گذاران ۵۰ درصد سود کرده‌اند.
طبق فرمول محاسبه شاخص کل، هر چه شرکت‌ها بزرگتر باشند و سرمایه بیشتری داشته باشند، تاثیر بیشتری بر روی شاخص کل خواهند داشت. به‌عنوان مثال تاثیرگذاری تغییرات قیمت شرکتهای بزرگی مانند صنایع پتروشيمی خليج فارس یا فولاد مبارکه خیلی بیشتر از تاثیرگذاری شرکتهای کوچکی مانند سیمان خاش یا قند هکمتان بر شاخص کل است.
شاخص بورس چه وظیفهای را بر عهده دارد؟
در تعریف ساده شاخص بورس ماهیت تغییرات متغیرها را نشان می‌دهد. در علم اقتصاد شاخص‌ها تغییرات در بازارهای مختلف را نشان میدهند در واقع سطح عمومی هر پارامتری را می‌توان از طریق شاخص‌ها مشاهده و بررسی کرد. اگر در بازاری نظیر بازار سرمایه سطح عمومی قیمت سهام شرکتهای بورسی مختلف را مورد بررسی قرار دهیم از آن طریق میتوانیم وضعیت شرکتهای بورسی، صنعت‌های مختلف و به طور کلی وضعیت کل بازار اوراق بهادار را از طریق این شاخص‌ها متوجه شویم.
شاخص‌ها یک پارامتر خاص را مورد بررسی قرار میدهند به طور مثال اگر ما تمامی شرکتهای بورس را مورد بررسی قرار دهیم شاخص کل را مورد بررسی قرار دادهایم و اگر 50 شرکت بزرگ بورسی را مورد بررسی قرار بدهیم شاخص 50شرکت برتر را به دست میاوریم. اگر شرکتهای صنعت خاصی نظیر گروه پالایشیها را مدنظر قرار دهیم شاخص صنعت پالایشگاهی را مشاهده خواهیم کرد.
پیشنهاد میشود مقاله بازار بورس چیست و چگونه می توانیم در این بازار سرمایه گذاری کنیم؟را هم مطالعه کنید
شاخص بورس کل هم وزن در بورس
برخی از کارشناسان و فعالان بازار سرمایه اعتقاد دارند شاخص کل معیار مناسبی برای ارزیابی شرکتهای بورسی و نشان دهنده برآیند عمومی تغییرات بازار سهام نیست. به‌دلیل اینکه تاثیرگذاری شرکت‌ها با سرمایه بزرگتر بر شاخص کل بیشتر است. به‌طوری‌که در مواقعی شاهد آن هستیم که اکثر بازار سهام در وضعیت کاهشی قرار دارند، اما با افزایش قیمت سهام چند شرکت بزرگ، شاخص کل مثبت میشود.
در شاخص کل هم‌وزن، شرکتهای پذیرفته شده در بورس با وزنی برابر در محاسبه شاخص کل سهیم هستند. بنابراین نوسانات مثبت و منفی شرکتهای کوچک، به اندازه نوسان مثبت و منفی شرکتهای بزرگ در این شاخص تاثیرگذار است.
انواع شاخص های بورس
- شاخص کل بورس
- شاخص قیمت
- شاخص قیمت هم‌وزن
- شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر
- شاخص ۳۰ شرکت بزرگ
- شاخص صنعت
شاخص آزاد شناورهمان‌طور که گفته شد، شاخص کل بورس، یکی از معیارهایی است که برای ارزیابی بازار بورس استفاده میشود. در ادامه، با این شاخص بیشتر آشنا خواهید شد.
شاخص کل بورس چیست؟
این شاخص همان چیزی است که همیشه در اخبار و رسانه‌ها از آن به عنوان «شاخص بورس تهران» صحبت میشود. شاخص کل در بین افراد فعال در بازار بورس و سرمایه گذاری یکی از پرکاربردترین شاخص‌ها به شمار می‌رود. این شاخص، بیانگر سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس است.
به عبارت دیگر، تغییرات شاخص کل، بیانگر میانگین بازدهی سرمایه گذاران در بورس است. اجازه بدهید مثالی برایتان بزنیم. فرض کنید از سهام تمام شرکتهای بورسی هر کدام یک عدد سهم را می‌خرید. در این صورت، تغییرات شاخص کل بورس برابر با میزان بازدهی سهام شما خواهد بود.
پس این شاخص، هم تغییرات قیمت سهام و هم سودهای سالیانه‌ای که شرکت‌ها به شما پرداخت می‌کنند را محاسبه می‌کند.
نام دیگر شاخص کل، «شاخص قیمت و بازده نقدی» (TEDPIX) است. نکته‌ای که هنگام بررسی شاخص بورس باید به آن توجه کنید این است که میزان تغییرات شاخص برای ما اهمیت دارد نه خود عدد شاخص بورس. مثلا اگر شاخص کل بورس در طی یک سال از عدد ۲۰۰۰۰ به ۳۰۰۰۰ برسد – یعنی ۵۰% رشد کند – نشان دهنده این است که میانگین بازدهی بورس طی این یکسال برابر با ۵۰% بوده است.
طبق فرمول محاسبه شاخص کل، هرچه شرکت‌ها بزرگتر باشند – یعنی سرمایه بیشتری داشته باشند – تاثیر بیشتری روی شاخص کل خواهند داشت.
شاخص قیمت هم وزن در بورس
در شاخص بورس قیمت هم وزن، شرکتهای پذیرفته شده در بورس با وزنی برابر در محاسبه شاخص قیمت سهیم هستند. بنابراین نوسانات مثبت و منفی شرکتهای کوچک، به اندازه نوسان مثبت و منفی شرکتهای بزرگ در این شاخص تاثیرگذار است.
منظور از شاخص بورس قیمت چیست؟
شاخص بورس قیمت، یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های بورس است. این شاخص بورس ، بیانگر روند عمومی قیمت سهام همه شرکتهای پذیرفته در بورس اوراق بهادار است. پس اگر مثلا شاخص بورس قیمت بورس در یک سال، ۲۰ درصد رشد داشته باشد به این معنی است که سطح عمومی قیمت‌ها در بورس در طول یک سال گذشته به طور متوسط ۲۰ درصد رشد داشته است.
تفاوت عمده این شاخص بورس با شاخص کل این است که در شاخص قیمت، فقط قیمت سهام شرکتهای بورسی در فرمول شاخص، مورد محاسبه قرار می‌گیرد. در صورتی که در شاخص کل، علاوه بر قیمت، سود پرداختی سالیانه شرکت‌ها هم در محاسبه شاخص بورس در نظر گرفته میشود. در این شاخص نیز مثل شاخص کل، وزن شرکت‌ها در تاثیر آنها بر شاخص اهمیت دارد. یعنی هرچه شرکت بزرگتر باشد – سرمایه آن بیشتر باشد – تاثیر آن بر شاخص بورس قیمت بیشتر است.
سایر شاخص های بورس
در بورس اوراق بهادار تهران، شاخص‌های دیگری نظیر شاخص صنعت، شاخص مالی، شاخص قیمت به تفکیک هر صنعت و شاخص قیمت ۵۰ شرکت فعال‌تر وجود دارد. هر یک از این شاخص‌ها در واقع یک زیر شاخص از کل بازار سرمایه است. به عنوان مثال تغییرات شاخص صنعت بیانگر میانگین بازدهی سرمایه‌گذاران در شرکتهای تولیدی است و تغییرات شاخص مالی نیز بیانگر میانگین بازدهی سرمایه‌گذاران در گروه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری است.
شاخص سهام آزاد شناور
شاخص سهام آزاد شناور(TEFIX) مشابه شاخص کل محاسبه میشود با این تفاوت که در محاسبه آن به جای کل سهام شرکت‌ها، تنها تعداد سهام شناور هر شرکت وارد میشود. منظور از «سهام شناور» آن بخشی از سهام شرکت‌ها است که در اختیار سهامداران خرد است. این سهامداران اصطلاحا سهامدار درصدی نیستند و تصمیم ندارند با نگهداری آن در مدیریت شرکت سهیم باشند.
شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر چیست؟
بورس، هر سه ماه یک بار فهرست شرکتهای فعال‌تر را بر اساس میزان نقد شوندگی – یعنی خرید و فروش آسان‌تر و سریع‌تر سهام – سهامشان منتشر می‌کند. هر شرکتی که سهامش ساده‌تر و سریع‌تر خرید و فروش شود به اصطلاح «نقد شوندگی» بیشتری دارد. شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر، تغییرات سطح عمومی قیمت سهام ۵۰ شرکتی را نشان می‌دهد که سهام آنها از سایر شرکت‌ها نقد شونده‌تر هستند.
پیشنهاد میشود مقاله انواع شاخص های بورس چیست و چه کاربردهایی در بازار بورس دارند؟ راهم مطالعه کنید
دو نکته قابل‌توجه در خصوص شاخص کل که باید مد نظر سرمایه‌گذاران باشد:
- نکته اول اینکه افزایش شاخص کل، لزوماً به معنای سودآوری سهام همه شرکتهای حاضر در بورس نیست. همان‌طور که کاهش شاخص کل نیز لزوماً به معنای ضرردهی سهام همه شرکت‌ها در بورس نیست. زیرا همان‌گونه که گفته شد، شاخص کل، بیانگر میانگین بازدهی بورس است. چه‌بسا، در برخی موارد، علیرغم رشد قابل‌توجه شاخص کل بورس، برخی سهام با افت قیمت مواجه شده و سهامداران خود را با زیان مواجه سازند. یا در شرایطی که شاخص کل با کاهش مواجه است، برخی سرمایه‌گذاران که سهام ارزنده‌ای را در سبد سهام خود دارند، سود قابل قبولی به دست می‌آورند. بنابراین، سرمایه‌گذاران نباید صرفاً با اتکا به اخبار رشد شاخص کل و بدون بررسی کامل در خصوص ارزش ذاتی سهام، اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس کنند. سرمایه گذاران باید حتی در شرایط رشد مستمر شاخص کل نیز در انتخاب سهام، کاملاً دقت کنند.
- نکته دوم ارتباط بین شاخص کل و سبد سهام است. حتما به خاطر دارید که یکی از اصول بسیار مهم سرمایه گذاری در بورس، تشکیل سبد سهام متنوع است. هر اندازه سبد سهام یک سرمایه‌گذار، متنوع‌تر و به ترکیب سهام شرکتهای موجود در بورس نزدیک‌تر باشد، بازدهی آن سرمایه‌گذار نیز به متوسط بازدهی کل بورس که توسط شاخص کل نشان داده میشود، نزدیک‌تر خواهد بود. اگر فردی بتواند ترکیب سهام موجود در سبد سهام خود را به‌طور کامل، منطبق بر ترکیب تمامی سهام حاضر در بورس کند، بازدهی وی نیز به‌طور کامل منطبق بر نوسانات شاخص کل بورس خواهد بود. مثلا با رشد ۳۰ درصدی شاخص، وی نیـز حدودا ۳۰ درصد سود به دست خواهد آورد.
چرا آشنایی با انواع شاخص های بورس اهمیت دارد؟
به طور کلی مفهوم شاخص برای تحلیل بهتر و آگاهی به وضعیت یک بازار یا یک پارامتر معرفی میشود. شاخص‌های بورس نیز از این قاعده مستثنی نیستند و شناخت دقیق آنها و تفاوت هر کدام با یکدیگر سرمایه‌گذاران و سهامداران را به درک درستی از شرایط بازار می‌رساند و بهتر می‌توانند بورس را ارزیابی کنند. نتیجه این ارزیابی‌ها را می‌توان در تصمیمات سرمایه‌گذاران مشاهده کرد. تحلیلگران بورس همواره شاخص بورس را در کنار تحلیل تکنیکال یا تحلیل بنیادی مد نظر دارند و در خصوص سبدسهام یا پرتفوی تصمیم‌گیری می‌کنند.
یک نکته مهم در مورد شاخص
درست است که شاخص بورس ، عملکرد و وضعیت بورس را نشان می‌دهد، اما مثبت یا منفی بودن شاخص بورس همیشه به معنی مثبت یا منفی بودن کل بورس نیست. بلکه شاخص، وضعیت کلی بورس را به ما نشان می‌دهد.
در خیلی از مواقع ممکن است چند شرکت بزرگ وزن زیادی – سرمایه و ارزش بازار زیادی – داشته باشند و با مثبت یا منفی شدنشان شاخص کل را مثبت یا منفی کنند.
در حالی که وضعیت بسیاری از شرکتهای دیگر متفاوت است. در این جور مواقع، شاخص هم وزن قیمت یا شاخص کل هم وزن می‌تواند به شکل بهتری وضعیت کلی بازار را به ما نشان دهد.
چون در شاخص هم وزن، وزن تمام شرکتهای بورسی مساوی در نظر گرفته میشود و شرکتهای بزرگ نمی‌توانند شاخص بورس را به واسطه سرمایه زیادشان تحت تاثیر قرار دهند.
سوالات متداول
انواع شاخص های بورس ایران کدامند؟
شاخص کل، شاخص کل (هم‌وزن)، شاخص قیمت (وزنی-ارزشی)، شاخص قیمت (هم وزن)، شاخص آزاد شناور، شاخص بازار اول و شاخص بازار دوم از جمله شاخص‌هایی هستند که بسیار با آنها سروکار داریم.
شاخص کل TEDPIX چیست؟
این شاخص میانگین تغییرات بازده کل یعنی بازدهی نقدی و بازدهی سرمایه‌ای را نمایش می‌دهد.
شاخص کل هم‌وزن به چه معناست؟
شاخص هم وزن نیز مانند شاخص کل محاسبه میشود. اما شاخص کل هم وزن برخلاف شاخص کل که اثر سهام بزرگ بیشتر در نظر گرفته میشود، ارزش تمامی سهم‌ها یکسان در نظر گرفته میشود.
