در عصر حاضر و جدید شرکتها و تولید کنندگان سعی و تلاش دارند که با تولید انبوه ، فروش محصولات خود را با تمام امکانات و طرق مختلف به حداکثر ممکنه برسانند . بدین ترتیب فروش محصولات یا به صورت مستقیم و یا به صورت غیر مستقیم صورت می پذیرد. تولیدکنندگان در مورد فروشهای محصولات به طور مستقیم ، فروشندگانی منصوب می کنند تا کالاها را به فروش برسانند ، که به آنان نمایندگان فروش یا بازاریاب می گویند. روش دیگر فروش محصولات این است که شرکتها یک شخص حقیقی یا حقوقی را بر اساس پرداخت حق العمل انتخاب می نمایند و کالاها را بین آنها توزیع تا به فروش برسانند.

کالاهای امانی به چه معناست ؟

 کالای امانی محصولاتی هستند که متعلق به کسی که آن ها را در اختیار دارد نیست. طرفی که کالا را در اختیار دارد حق العمل کار معمولاً توسط صاحب کالا (آمر) مجاز به فروش کالا است. پس از فروش، گیرنده مقداری پورسانت را حفظ می کند و تمام درآمد فروش باقی مانده را به فرستنده ارسال می کند. تولیدکنندگانی که دسترسی مستقیم به کانال‌های توزیع ندارند و می‌خواهند مالکیت محصولات خود را حفظ کنند تا از تلفات بد بدهی جلوگیری کنند، اغلب از این ساختار استفاده می‌کنند. خرده فروشان نیز ممکن است زمانی که سرمایه در گردش کافی برای خرید کالا از تولیدکنندگان ندارند، این رویکرد را ترجیح دهند.

حق العمل کاری چیست و حق العمل کار کیست؟

به ارسال کالا توسط آمر (آمر یعنی ارسال کننده کالا)  برای حق العمل کار (دریافت کننده کالا) جهت فروش بوسیله حق العمل کار حق العمل کاری گویند، که طی ارسال کالا مالکیت کالا به حق العمل کار منتقل نمی شود. حق العمل کار تا زمان فروش کالا یا برگشت آن به آمر نسبت به نگهداری کالا مسئولیت دارد و در قبال کالای فروخته شده حق العمل دریافت می کند. به همین دلیل به کالای فرستاده شده توسط آمر کالای امانی گویند. همچنین تمام هزینه های انبارداری، حمل و نفل و هرگونه هزینه مربوط تا زمان فروش بر عهده آمر می باشد.

حق العمل کار در پايان هر هفته کارهايي که انجام داده را بصورت صورتحساب فروش گزارش ميکند و اجازه فروش نسيه را ندارد و در صورت فروش نسیه باید به آمر اطلاع داده شود که در این مورد ۲ حالت داریم

• آمر مطالبات سوخت شده را قبول دارد.
• آمر مطالبات سوخت شده را قبول ندارد که در این صورت هرچه مطالبات سوخت مي شود به پاي حق العمل کار است.

وظایف حق العمل کار

مهمترین وظایفی که بر عهدة گیرندة کالای امانی است ، عبارت است از :

1-حق العمل کار باید به طوری که آمر دستور داده ، کالای امانی را حفظ و نگهداری نماید و ترتیبات مقرره در این مورد را  اجرا نماید.

حق العمل کار مثل “امین” ضامن تلف یا نقصان مالی که به او سپرده شده ، نیست. مگر در صورت تعدی یا تفریط.

2-دقت در فروش های نسیه و سعی و کوشش در وصول مطالبات.

3-تصفیه حساب فروش کالا بر طبق قراردادی که با آمر دارد و ارسال صورت حساب فروش در فواصل معین یا پس از فروش تمام یا قسمتی از کالای امانی.

مسؤولیت حق العمل کار

1-چنان چه حق العمل کار ، نادرستی کرده و مخصوصاً هزینه ای را به حساب آمر بیشتر از مبلغ واقعی و یا مبلغ فروش را کمتر از مبلغ واقعی منظور دارد ، مستحق دریافت حق العمل نخواهد بود.

2-چنان چه حق العمل کار تقصیر کرده باشد ، باید از عهدة خساراتی که از عدم رعایت دستور آمر ناشی شده باشد ، برآید.

3-چنان چه حق العمل کار کالای امانی را کمتر از حداقل قیمتی که آمر معین کرده بفروشد ، مسؤول پرداخت تفاوت وجه خواهد بود ، مگر این که ثابت کند که نگهداری کالا موجب تلف شدن آن می شده و یا به هر صورت از ضرر بیشتر جلوگیری کرده و تحصیل اجازة آمر در آن موقع مقدور نبوده است.

4-همان طور که اشاره شد اگر حق العمل کار شخصاً ضمانت طرف معامله را کرده باشد و یا عرف تجاری ف او را ضامن بشمارد ، مسؤول پرداخت مطالبات خواهد بود و در غیر این صورت مسؤول نیست.

نماینده تجاری

نماینده کسی است که معاملات را به نام تاجر یا مؤسسه ای که به او نمایندگی داده است ، انجام می دهد و یا به کسی که از طرف تاجر یا مؤسسه ای برای انجام کلیه امور مربوط به تجارت خانه یا ثبت آن اختیار داده می شود ، نماینده  تجاری گویند. به عبارت دیگر نماینده تجاری ، نایب رسمی تجارت خانه می باشد.

فرق بین حق العمل کار و نماینده تجاری

1-نمایندة تجاری معاملات را به نام تاجر یا تجارت خانه ای که نمایندگی آن را دارد ، انجام می دهد ، در صورتی که حق العمل کار معاملات را به نام خود ولی به حساب آمر انجام می دهد و مشتری حق العمل کار معمولاً آمر را نمی شناسد و به اعتبار حق العمل کار معامله می کند.

2-حق العمل کار نسبت به وصول مطالبات خود از آمر ، نسبت به دیگر طلب کاران آمر ، حق رجحان دارد ، در صورتی که نمایندة تجاری ، دارای چنین حقی نیست و مثل سایر طلب کاران تاجر است ، مگر این که طبق قرارداد چنین حقی به او داده شود.

تفاوت فروش با حق العمل کاری

• در فروش مالکیت کالا منتقل می شود اما در حق العمل کاری مالکیت منتقل نمی شود.
• فروشنده با فروش کالا سود بدست می آورد اما حق العمل کار جهت فروش کالای امانی حق العمل دریافت می کند.
• در فروش ریسک کالا متوجه خریدار است اما در حق العمل کاری برعهده آمر است.
• در فروش کلیه هزینه های خرید به عهده خریدار است اما در حق العمل کاری تا زمان فروش برعهده آمر است.

مزایا فروش امانی برای آمر یا صاحب کالا

• یکی از مزایای آن دسترسی بیشتر به بازارها است که در نتیجه موجب فروش و سود بیشتر می شود.

• در فروش کالای امانی اطمینان بیشتری از وصول بها در مقایسه با فروش عادی نسیه وجود دارد. به این علت که گیرندگان کالا یا حق العمل کاران درصدی برای حق التضمین دریافت می کنند. به عبارتی وصول بهای کالای فروش رفته را از هر جهت به عهده می‌گیرند

• برخی از نمایندگان و تجار حاضر به خرید و فروختن محصولات جدید شناخته نشده نیستند به همین جهت برای معرفی و ایجاد بازار بهتر است کالا به طور امانی برای آن‌ها ارسال شود. چرا که تجار و شرکت ها می توانند با اطمینان بیشتری به قبول و فروش این گونه محصولات اقدام نمایند.

مزایا فروش امانی برای حق العمل کار

حق العمل کار یا گیرنده کالا از فروش کالای امانی مزایایی کسب می‌کند که در ادامه به برخی از آن ها اشاره شده است:

• همان طور که می دانیم در بازار قیمت کالاها درحال نوسان است. به عنوان مثال ممکن است کالایی که حق العمل کار از قبل خریداری کرده تنزل قیمت پیدا کند و حق العمل کار خسارت و زیانی را متحمل شود. اگر حق العمل کار کالاها را به صورت امانی دریافت کند آن کالا را با توجه به قیمت بازار می‌فروشد و آن به بهای خرید کالا وابستگی ندارد، در نتیجه حق العمل کار متحمل چنین زیان‌هایی نخواهد شد.

• اگر حق العمل کار کالایی بخرد و آن را به فروش نرساند مقدار سرمایه موسسه در گردش نخواهد بود. این گونه نگرانی ها و زیان ها برای کالای دریافت شده به صورت امانی وجود ندارد.

 پیشنهاد میشود مقاله حق العمل کاری در قانون تجارت - حق العمل کار کیست؟ را  هم مطالعه کنید

انواع هزینه ها:

هزینه‌های قابل انتقال به محصول: 

هزینه‌هایی هستند که تا رسیدن محصول به انبار حق‌العمل کار محاسبه می‌شوند و منجر به افزایش قیمت محصول می‌شوند. این هزینه‌ها در حسابداری حق‌العمل کاری به نوعی ماهیت دارایی را دارند و در پایان دوره نسبت به قیمت تمام شده محصولی که فروش رفته و موجودی محصول نزد حق‌العمل کار تخصیص می‌یابند. هزینه‌های بسته بندی، هزینه‌های بارگیری، حمل و نقل، بیمه، گمرک و تخلیه بار نمونه‌هایی از این نوع هزینه‌ها هستند.

هزینه‌های غیر قابل انتقال به محصول: 

هزینه‌هایی هستند که بعد از رسیدن محصول به انبار حق‌العمل کار محاسبه می‌شوند. این نوع از هزینه‌ها ماهیت دوره‌‌ای دارند و تنها به بهای تمام شده محصول طی دوره حسابداری تخصیص می‌یابند؛ هزینه‌ها انبارداری، آگهی و تبلیغات، حقی که حق‌العمل کار بابت فروش محصول می‌گیرد و همچنین هزینه تعمیر محصول نمونه‌هایی از این نوع هزینه‌ها هستند.

روشهاي حسابداری ثبت عمليات حق العمل کاری

روش بهاي تمام شده:

در روش بهاي تمام شده در دفاتر آمر يک حساب به نام کالاي اماني ايجاد مي گردد که بهاي کالاي ارسال شده بعلاوه هزينه هاي صورت گرفته توسط حق العمل کار (هزينه قابل انتقال و غير قابل انتقال) به بدهکار اين حساب منظور مي گردد و درمقابل هنگام فروش کالا توسط حق العمل کار يا ثبت موجودي کالاي پايان دوره حق العمل کار و يا برگشت کالا توسط حق العمل کار به آمر، به بستانکار اين حساب منظور مي گردد.
در دفاتر حق العمل کار نيز حسابي به نام آمر ايجاد گرديده وتمام هزينه هايي که حق العمل کار انجام مي دهد و همچنين وجوهي که براي آمر ارسال مي دارد به بدهکار اين حساب (آمر) منظور مي نمايد و در مقابل وجوه حاصل از فروش را به بستانکار اين حساب منتقل مي کند.

روش سياهه:

در دفاتر آمر به قيمت سياهه (تمام شده +چند درصد) ثبت مي شوند و ثبت ها عين روش بهاي تمام شده است و در دفاتر حق العمل کار نيز هيچ گونه تفاوتي نسبت به بهاي تمام شده وجود نخواهد داشت .
در اين روش در پايان دوره مالي به منظور اندازه گيري صحيح و دقيق سود مي بايست برخي از حسابها که به بهاي سياهه هستند تعديل و به بهاي تمام شده ثبت شوند، که عبارتند از:

موجودي کالاي اماني اول دوره

موجودي آخر دوره

کالاي ارسالي

کالاي برگشتي به آمر

ثبت های حسابداری:

1_ روش بهاي تمام شده:

پیشنهاد میشود مقاله  مالیات حق العمل کار را  هم مطالعه کنید

ضايعات

• ضایعات عادي: ثبت ندارد چون انتظارش  را داريم
• ضايعات غيرعادي :                                 

– کالارا بيمه مي کند:

کالاي اماني **بد
                                   بانک  **بس

– کالا خسارت ببيند و بیمه باشد:

کالاي خسارت ديده  **بد
                                 کالاي اماني **بس

  بانک **بد
                                کالاي خسارت ديده **بس

– کالا خسارت ببيند و کالا بيمه نباشد :

کالاي خسارت ديده  **بد
                               کالاي اماني **بس

2_ روش سياهه:

همانطور که گفتیم ثبت ها عين روش بهاي تمام شده است و در دفاتر حق العمل کار نيز هيچ گونه تفاوتي نسبت به بهاي تمام شده وجود نخواهد داشت  غیر از تعدیل.

• براي تعديل حساب موجودي کالاي اماني ابتداي دوره مابه التفاوت بهاي تمام شده و قيمت فروش را محاسبه و به شرح زير ثبت مي زنيم:

ذخيره موجودي کالاي اماني  **بد
                                               کالاي اماني  **بس

• براي تعديل موجودي کالاي اماني پايان دوره پس از محاسبه تفاوت بهاي سياهه و قيمت تمام شده ثبت زير صورت مي پذيرد:

کالاي اماني  **بد
                                         ذخیره موجودی کالاي اماني **بس

• براي تعديل حساب کالاي ارسالي :

کالاي ارسالي  **بد
                                        کالاي اماني **بس

• براي تعديل کالاي برگشتي به آمر :

کالاي اماني  **بد
کالاي ارسالي **بس

تکلیف کالاهای امانی در پایان دوره مالی چه می‌شود؟

در پایان دوره مالی و هنگام تنظیم صورت‌های مالی در دفاتر فرستنده کالای امانی (آمر)، می‌بایست مقدار کالایی که نزد حق‌العمل‌کار وجود دارد و به فروش نرسیده است، به قیمت تمام شده به موجودی کالای مؤسسه فرستنده کالا اضافه گردد.

آیا امکان ثبت نمودن کالای امانی در قسمت دارایی‌ها وجود دارد؟

در مورد کالای امانی، مطابق با توافقاتی که بین طرفین معامله صورت می‌گیرد; درصورتی‌که کالا به فروش برسد باید درصدی از فروش را به شرکت پرداخت نموده و درصورتی‌که کالا به فروش نرسد، کالا به‌صورت امانت دست حق‌العمل‌کار باقی خواهد ماند. به همین دلیل است که کالای امانی به‌عنوان موجودی کالا محسوب نمی‌گردد و در انبارداری تحت عنوان کالای امانی می‌ماند.

بسیاری از کالاها جهت فروش در انبار موجود و جزء دارایی‌های شرکت محسوب می‌گردند؛ ولی کالای امانی به‌عنوان یک حساب واسطه است و نمی‌توان آن را در قسمت دارایی‌ها ثبت نمود چرا که اصلاً خریدی صورت نگرفته است. حتی اگر خرید به‌صورت نسیه انجام گیرد، می‌توان آن را در دارایی‌ها ثبت نمود و متقابلاً بدهی ایجاد شده است، ولی در مقابل کالای امانی هیچ موردی ایجاد نشده است.

نکته: حق‌العمل‌کاران به‌منظور نگه‌داشتن کالا و در ادامه فروش آن مبلغی به‌عنوان کمیسیون یا حق‌العمل از صاحب و فرستنده کالا دریافت می‌نمایند.