مالیات تکلیفی چیست و تخلف از آن چه پیامدهایی دارد؟

حتماً می­‌دانید که متن قوانین مالیاتی، تکالیف متعددی بر عهده مشمولین گذاشته است ولی آیا همه این‌­ها مالیات تکلیفی محسوب می­‌شوند؟ اگر نه، تفاوت این تکالیف با مالیات­‌های تکلیفی در چیست؟
پاسخ این است که اگرچه رعایت مقررات مالیات تکلیفی، خودش یک تکلیف مالیاتی است ولی هر تکلیفی که در قوانین مالیاتی آمده است لزوماً مالیات تکلیفی نیست بلکه مالیات تکلیفی، آن دسته‌­ای از مالیات­‌هاست که تکلیف کسر و پرداخت آن‌­ها به اداره امور مالیاتی، بر عهده شخصی غیر از پرداخت­ کننده اصلی است.

مالیات تکلیفی چیست؟

طبق قانون، همه افراد حقیقی و حقوقی موظف به پرداخت مالیات هستند؛ بااین‌حال برخی از افراد مشمول پرداخت مالیات تکلیفی می‌شوند. در واقع مالیات تکلیفی، نوعی مالیات بوده که به درآمد اشخاص تعلق گرفته و پرداخت آن به سازمان امور مالیاتی کشور، بر عهده فرد دیگری به جز مودی خواهد بود.

بگذارید با مثال برایتان توضیح دهیم:

مثال 1: مالیات حقوق

یکی از انواع معمول مالیات‌های تکلیفی، مالیات بر درآمد حقوق است. در این حالت، افراد مشمول هم‌چون کارمندان، کارگران، مدیران و… از درآمد حاصل از کار خود مالیات پرداخت می‌کنند. این نوع مالیات به طور معمول از طریق کاهش مستقیم از حقوق و دستمزد کسر می‌شود.

طبق قانون نیز باید اشاره کنیم که کارفرمایان، واسطه‌ای بین دولت و کارکنان هستد و موظف به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده می‌باشند. به همین دلیل باید شخصا اظهارنامه مالیاتی را در این خصوص پر کرده و در موعد مقرر که برای آن‌ها تعیین می‌شود، نسبت به ارسال و پرداخت مبلغ مالیات به سازمان امور مالیاتی کشور اقدام کنند.

مطابق تبصره 9 ماده 53 ق.م.م، اشخاص حقوقی که محل فعالیت خود را اجاره کرده‌اند، مکلفند درصدی از مال‌الاجاره‌ پرداختی به موجر را کسر و تا پایان ماه بعد، به اداره امور مالیاتی محل وقوع ملک پرداخت نمایند؛ سپس رسید آن را به موجر تسلیم نمایند. این مبلغ مالیات بر درآمد اجاره موجر است که وظیفه پرداخت آن بر عهده مستاجر است.

فرض کنید آقای رودکی یک واحد اداری را به موسسه گردشگری سامان (شخص حقوقی) اجاره داده است. در این صورت طبق قانون، باید مالیات درآمدی را که از اجاره کسب می‌کند، پرداخت نماید. با این‌که مالیات اجاره را باید آقای رودکی پرداخت نماید، اما بر اساس تبصره ماده 53 ق.م.م، تکلیف پرداخت مالیات بر عهده موسسه سامان است؛ این شرکت موظف است قبل از پرداخت اجاره‌بها به آقای رودکی، سهم مالیاتی که آقای رودکی باید بپردازد را محاسبه، کسر و به اداره امور مالیاتی محل وقوع ملک، پرداخت کند. در واقع در اینجا موسسه گردشگری، نماینده اداره مالیاتی در کسر و پرداخت مالیات آقای رودکی است.

درست مثل اینکه آقای رودکی، مالیات بر درآمد اجاره خود را پرداخت کرده است؛ بنابراین در این مثال پرداخت کننده اصلی مالیات اجاره، موجر (آقای رودکی) است ولی تکلیف کسر و پرداخت مالیات به اداره مالیاتی بر عهده شخصی غیر از پرداخت کننده اصلی (موسسه گردشگری سامان) است.

برای توضیح بیشتر فرض کنید همین موسسه سامان، دارای 20 کارگر است و موسسه محل فعالیت خود را از آقای رودکی اجاره کرده است؛ به این ترتیب، موسسه سامان حداقل 3 نوع مالیات را باید پرداخت کند:

• مالیات بر درآمد ناشی از فعالیت‌های سالانه خود
• مالیات حقوق کارگران
• مالیات بر اجاره پرداختی به موجر

از بین این سه مالیات، مورد اول مالیات تکلیفی محسوب نمی‌شود چون در اینجا موسسه، مالیات درآمدی که از فعالیت خود به دست آورده است را پرداخت می‌نماید؛ در واقع پرداخت کننده مالیات و مودی اصلی هر دو یک شخصیت هستند. اما موارد دوم و سوم مالیات تکلیفی محسوب می‌شوند؛ زیرا موسسه سامان، مالیات حقوق کارگران و مالیات بر درآمد اجاره آقای رودکی را به نمایندگی از اداره امور مالیاتی، از درآمد آن‌ها کسر و به اداره مالیاتی پرداخت می‌نماید.

انواع مالیات تکلیفی چیست؟

تا پیش از اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم، ماده 104 بارزترین مثال مالیات تکلیفی بود اما پس از اصلاح قانون مالیاتها در سال 1394، ماده 104 و مقررات گسترده آن حذف شد. از این رو برای شناسایی موارد مالیات تکلیفی باید سایر مواد قانونی را به دقت مورد بررسی قرار داد. برخی از مهم‌ترین انواع مالیات‌های تکلیفی عبارت‌اند از:

 نکته

در صورت انجام تکالیف مربوط به مالیات تکلیفی، مهلت پرداخت مالیات تکلیفی متعلقه تا پایان ماه بعد از قطعی شدن مبالغ تکلیفی است.

نحوه تشخیص مالیات تکلیفی چیست؟

مالیاتهای تکلیفی محدود به موارد فوق نیست. قاعده‌ای که به شما در تشخیص مالیات تکلیفی کمک می‌کند، این است که هر کجا مشاهده نمودید تکلیف کسر و ایصال مالیات بر عهده شخصی غیر از پرداخت کننده اصلی (مودی) مالیات است، بدانید که با مالیات تکلیفی مواجه‌ هستید. حالا فرقی نمی‌کند در قانون مالیات‌های مستقیم با چنین قاعده‌ای مواجه شوید یا در هر قانون دیگری؛ مهم این است که در مالیات تکلیفی، تکلیف کسر و پرداخت مالیات بر عهده شخصی غیر از مودی اصلی است. (اگر این ملاک یادتان باشد، خودتان قدرت تشخیص مالیات تکلیفی را خواهید یافت).

عواقب مهم عدم پرداخت مالیات تکلیفی:

همانگونه که اشاره شد، یکی از مهمترین وظایف شهروندی و اجتماعی برای ساخت جامعه بهتر اقدام برای پرداخت مالیات در موعد مقرر و تعیین شده برای آن است. این امر به ویژه زمانی اهمیت دارد که بدانید بسیاری از امور جاری کشور نیز به این مبالغ متکی است. در مورد مالیات‌های تکلیفی هم که میزان مبلغ پرداختی و نحوه محاسبه در هر نوع از این نوع مالیات بررسی شد، قانون ضمانت اجرایی برای عدم پرداخت در نظر گرفته است.

در واقع طبق قانون برای عدم پرداخت این نوع مالیات جرم تعریف شده و مجازات مختص و متناسب با این نوع جرم در نظر گرفته‌شده است. از آنجایی که پرداخت این نوع مالیات به عهده شخص حقیقی و حقوقی واسط به سازمان امور مالیاتی است در صورتی هم که برای پرداخت آن اقدام نشود فرد واسط مقصر است. چه شخص حقیقی و حقوقی برای دریافت مالیات تکلیفی اقدام کرده باشد یا نه، مقصر شناخته می‌شود و باید جریمه‌های مربوط به آن را پرداخت کند.

جریمه‌ای که برای این تخلف طبق قانون در نظر گرفته شده است، معادل 10 درصد از میزان مالیاتی است که پرداخت نشده، در صورتی خود مالیات بسیار کمتر از این درصد است و برای همین پرداخت خود آن بسیار به صرفه‌تر خواهد بود. همچنین باید گفت در ازای هر ماهی که برای پرداخت آن اقدام نکنید، میزان 2.5 درصد به مالیات شما اضافه خواهد شد. این عدد برای رقم‌های بسیار بالا، قابل ملاحظه است و ممکن است شخص حقیقی و حقوقی متحمل هزینه‌های زیادی شود. در صورت شکایت سازمان مالیات جرائم نقدی ممکن است به حبس تعزیری از شش ماه تا 2 سال تبدیل شود.

 مسئولیت تضامنی مودی اصلی با پرداخت کننده مالیات تکلیفی:

اشخاص حقیقی و حقوقی مسئول کسر و ایصال مالیات تکلیفی، در پرداخت آن میزان مالیاتی که از کسر و پرداخت آن به اداره امور مالیاتی خودداری کرده است، با پرداخت کننده اصلی مسئولیت تضامنی دارد؛ یعنی اداره امور مالیاتی برای دریافت تمام مالیات، هم می‌تواند به مودی اصلی و هم به شخصی که مکلف به کسر و پرداخت مالیات از طرف مودی اصلی بوده (متخلف)، رجوع کند و متخلف نمی‌تواند به بهانه اینکه پرداخت‌کننده اصلی شخص دیگری است از پرداخت مالیات خودداری کند.

جریمه 10% عدم پرداخت مالیات تکلیفی:

اشخاص حقیقی و حقوقی مسئول کسر و ایصال مالیات تکلیفی، مشمول پرداخت جریمه‌ای معادل 10% مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر خواهند بود. فرض کنید در مثال 1 (که در بالا گفته شد)، مالیات حقوق اردیبهشت ماه یک کارمند، 800,000 تومان باشد و کارفرما نیز از کسر و پرداخت آن تا پایان ماه بعد از پرداخت حقوق (ماده 86)، خودداری کرده باشد؛ در این صورت همین که این مهلت به پایان رسید، متخلف (در اینجا کارفرما) باید 10% از 800,000 (مالیات پرداخت‌نشده) را به عنوان جریمه بپردازد.

 جریمه 2.5% برای دیرکرد در پرداخت مالیات تکلیفی:

اشخاص حقیقی و حقوقی مسئول کسر و ایصال مالیات تکلیفی، مشمول پرداخت جریمه‌ای معادل 2.5% مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر به ازای هر ماه دیرکرد نسبت به مهلت سررسید خواهند بود. در مثال بالا، پس از گذشت یک ماه و علاوه‌بر تعلق جریمه 10%، به ازای هر ماه تاخیر در پرداخت مالیات تکلیفی، 2.5% مالیات پرداخت نشده، باز هم به‌عنوان جریمه باید پرداخت شود. حالا تصور کنید اگر تعداد کارمندان یا کارگران یک موسسه زیاد باشد، جریمه تخلف از پرداخت مالیات یک یا چند ماه یا سال، چقدر می‌تواند زیاد باشد.

 مجازات تعزیری درجه 6 برای عدم پرداخت مالیات تکلیفی:

از همه مهم‌تر بند 4 ماده 274 ق.م.م، تخلف از پرداخت مالیات تکلیفی را جرم دانسته و مجازات‌های تعزیری درجه 6 را برای متخلف در نظر گرفته است.

طبق ماده 19 قانون مجازات اسلامی، مجازات‌های درجه 6 عبارتند از:

• حبس بیش از شش ماه تا دو سال
• جزای نقدی بیش از شصت میلیون (60,000,000) ریال تا دویست و چهل میلیون (240,000,000) ریال
• شلاق از 31 تا 74 ضربه و تا 99 ضربه در جرائم منافی عفت
• محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از شش ماه تا پنج سال
• انتشار حکم قطعی در رسانه‌ها
• ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی، حداکثر تا مدت پنج سال
• ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی، حداکثر تا مدت پنج سال
• ممنوعیت از اصدار برخی از اسناد تجاری توسط اشخاص حقوقی، حداکثر تا مدت پنج سال

نحوه پرداخت مالیات تکلیفی:

در توضیحات انواع مالیات‌های تکلیفی گفته شد که اشخاص حقیقی و حقوقی واسط پرداخت آن هستند و زمان تعیین شده برای آن مهم یک ماه بعد از کسر این نوع مالیات از حقوق یا خدمات است. برای واریز این نوع مالیات مهم اشخاص واسط باید به نزدیکترین حوزه مالیاتی به خود مراجعه کنند و فیش مربوط به مالیات تکلیفی را دریافت کنند. پس از تکمیل فیش می‌توان برای پرداخت آن اقدام کرد. البته سازمان امور مالیاتی در حال برنامه‌ریزی برای تکمیل یک سامانه آنلاین برای پرداخت این نوع مالیات است.

کلام آخر:

مالیات تکلیفی یکی از مهم‌ترین مسائل مالی است که بر افراد و سازمان‌ها اعمال می‌شود. این مالیات‌ها، جزئی از منابع مالی دولت‌ها به‌شمار می‌آیند و تأمین هزینه‌های عمومی و توسعه اقتصادی را تضمین می‌کنند. در این مقاله، به بررسی مهم‌ترین نکات مرتبط با مالیات‌های تکلیفی پرداختیم، مفهوم مالیات تکلیفی، انواع آن و همچنین نحوه محاسبه آن‌را بررسی کردیم و در عین حال به جرائم مرتبط با عدم پرداخت مالیات تکلیفی و بخشودگی جرایم مالیاتی نیز اشاره شد.