علی الراس شدن مالیات چیست؟ پنهان کاری مودیان مالیاتی

علی الراس شدن مالیات یعنی مالیات یا عوارضی که توسط فرد پرداخت کننده یا همان مودی تعیین نمی ‌شود بلکه در اجرای آن از ضریب و قرائن به عنوان معیار برای سنجیدن و تعیین مالیات استفاده می‌شود. پنهان کاری مودیان مالیاتی و علی الراس شدن مالیات در بسیاری از موارد مودی را متضرر می ‌کند.

مفهوم مالیات علی الراس و آشنایی با قوانین آن

همه افراد حقیقی و حقوقی که صاحب کسب و کاری هستند باید طبق قوانین مالیاتی کشور به صورت دوره‌ای مدارک و اسناد درآمدی مربوط به کسب و کار خود را به شکل اظهارنامه مالیاتی، دفاتر و … در اختیار ممیز یا کارشناسان مالیاتی قرار دهند. کارشناسان سازمان امور مالیاتی کشور با بررسی اظهارنامه مالیاتی، مالیات کسب و کار را مشخص می‌کنند. با این حال در مواردی ممکن است به دلایلی مانند عدم ارائه اسناد و مدارک کافی از سوی مؤدی یا وجود اشکال در دفاتر، ممیز از اظهارنامه مالیاتی مؤدی استفاده نکند. در این صورت ممیز مالیاتی با بررسی اسناد و مدارک مالی و حسابداری یا در نظر گرفتن قراین و ضرایب مالیاتی اقدام به محاسبه مالیات می‌کند.

در این موارد اصطلاحاً مالیات علی الراس می‌شود که عواقب و مشکلات زیادی مانند جریمه‌های سنگین را به دنبال دارد.

مراحل رسیدگی به مالیات علی الراس چیست؟

یکی از مهم‎ترین ابزارها برای تعیین میزان درآمد مشمول مالیات واحدهای تجاری مختلف، اظهارنامه مالیاتی تسلیم شده توسط مودیان می‎باشد. پس از اینکه اظهارنامه توسط سازمان امور مالیاتی کشور دریافت شد، به منظور اجرای ماده ۹۷ ق م م، پرونده واحد تجاری مربوطه توسط کارشناسان ارشد یا ممیزان مالیاتی مورد بررسی و رسیدگی بیشتر قرار می گیرد. مراحل رسیدگی به پرونده مالیاتی مودیان به صورت مختصر به شرح زیر می باشد:
در اولین مرحله، ماموران و ممیزان مالیاتی از طریق “برگه درخواست اسناد و مدارک” از مودیان مربوطه درخواست کرده تا تمامی اسناد و مدارک خود را جهت رسیدگی بیشتر در اختیار آنها قرار دهند. پس از ابلاغ برگ درخواست ذکر شده به مودیان،کارشناسان ارشد سازمان امور مالیاتی کشور موظف هستند تا ظرف مدت یک هفته تا پانزده روز، با مراجعه به محل کار مودیان، اسناد و دفاتر مربوطه را مورد بررسی و رسیدگی نهایی قرار دهند. پس از انجام رسیدگی های لازم در مورد برگه درخواست اسناد و مدارک توسط کارشناسان مربوطه، ممکن است یکی از حالت های زیر رخ دهد:

• چنانچه دفاتر و اسناد مربوط به واحدهای تجاری بر اساس مقررات قانونی و دستورالعمل­های در ارتباط با روش های نگهداری مدارک، تهیه و تنظیم شده باشد، درآمد مشمول مالیات مودیان به روش رسیدگی از طریق دفاتر تعیین می شود. سپس، میزان مالیات مشخص شده از طریق برگ تشخیص مالیات صادر شده از سوی سازمان امور مالیاتی کشور به مودیان ابلاغ می شود.
• این در حالی است که چنانچه دفاتر و اسناد مربوط به واحدهای تجاری بر اساس مقررات قانونی و دستورالعمل­های در ارتباط با روش های نگهداری مدارک تهیه و تنظیم نشده باشد، و یا مدارک ارائه شده برای بررسی بیشتر دارای نقص باشد، مدارک مربوطه مورد پذیرش ماموران مالیاتی قرار نمی گیرد. در این حالت، تشخیص میزان درآمد مشمول مالیات واحد های تجاری مطابق با مقررات مالیاتی انجام و با استفاده از روش رسیدگی مالیات علی الراستعیین می شود.
• چنانچه دفاتر و اسناد مربوط به واحدهای تجاری برای تعیین درآمد مشمول مالیات از سوی سازمان امور مالیاتی کشور، مورد تایید نبوده و غیر قابل رسیدگی باشد، یا مطابق مقررات قانونی و دستورالعمل­های مربوطه نباشد، ماموران مالیاتی موظف هستند تا احکام صادره را با ذکر دلایل و اسناد کافی به صورت کتبی به مودیان ابلاغ کنند تا پرونده آنها جهت رسیدگی بیشتر به هیئت سه نفره ارسال شود.

چه عواملی سبب علی الراس شدن مالیات می شود؟

دلایل گوناگونی می تواند منجر به علی الراس شدن مالیاتی شود. به طورکلی، هرگاه سازمان مالیاتی به هر دلیلی قادر به تعیین مالیات یک شرکت یا نهاد تجاری نباشد، تمامی اسناد گزارش شده توسط آن شرکت را مردود خوانده و سپس مالیات را بر اساس نظر کارشناسان امور مالیاتی تعیین می ‌کند. با توجه به ماده 97 قانون مالیات موارد زیر از دیگر علل علی الراس شدن مالیاتی می ‌باشند:

* هنگامی که شرکت تجاری تا اتمام مدت زمان معین شده، عملکرد و برآوردی از سود یا زیان خود را به سازمان امور مالیاتی گزارش نکند.

* اگر سازمان امور مالیاتی تقاضای کتبی جهت ارسال مدارک مربوطه را به نهاد تجاری ارسال کند و مودی از گزارش مدارک مربوط به کار خود ممانعت کند.

در این مورد، توجه به این نکته ضروری است که اسناد و مستنداتی که مودی از ارائه ی آن ممانعت کرده، مربوط به کدام بخش از هزینه یا درآمد است. در‌صورتی که اسناد ارسال نشده مرتبط با دخل و درآمد باشد، مالیات این قسمت از طریق علی الراس محاسبه خواهد شد اما اگر اسناد مرتبط با هزینه ها باشد، هزینه های مورد قبول توسط بازرسان امور مالیاتی محاسبه نمی‌‌ شود.

* اگراسناد و مدارک توسط مودی به سازمان امور مالیات ارسال شود اما کارمندان امور مالیاتی اسناد را غیر قابل رسیدگی بدانند.

* درصورتی که مدارک گزارش شده توسط مودی یا نهاد تجاری موارد قانونی را طبق آیین نامه رعایت نکرده باشد.

موسسه مشاوران ارائه دهنده انواع خدمات دفاع از جرائم مالیاتی می باشد.

دلایل علی الراس شدن مالیات مودیان چیست؟

مطابق ماده ۹۷ ق م م در صورتی که دفاتر تا مهلت قانونی مقرر نسبت به تسلیم ترازنامه و یا صورت حساب سود  و زیان واحد تجاری خود اقدام نکنند، مشمول مالیات علی الراس خواهند شد. علاوه بر این، اگر مودیان نسبت به ارائه اسناد و مدارک درخواست شده از سوی اداره امور مالیاتی کشور در دفاتر محل کار خود امتناع کنند، مالیات آنها در مرحله علی الراس قرار خواهد گرفت.
این در حالی است که چنانچه مشمولان، از ارائه بخشی از مدارک درخواستی خودداری کنند، قوانین مربوط به درآمد مشمول مالیات کمی متفاوت خواهد بود. در واقع، اگر مدارک در ارتباط با هزینه و یا درآمد باشد، همان بخش از هزینه و یا درآمد، مشمول مالیات علی الراس می شود. از سوی دیگر، اگر دفاتر و اسناد برای محاسبه مالیات مورد تایید اداره امور مالیاتی کشور نبوده و غیر قابل رسیدگی باشد، و یا به خاطر عدم مطابقت با قوانین مربوطه مورد پذیرش قرار نگیرد، همین بخش از درآمد مشمول پرداخت مالیات علی الراس خواهد شد.

پیشنهاد می شود مقاله مالیات غیر مستقیم چیست؟ آشنایی با انواع مالیات مستقیم را  هم مطالعه کنید

حالاتی که موجب رد مدارک و دفاتر می شوند:

• اگر اسناد گزارش شده به سازمان امور مالیاتی پلمپ نباشد یا این که مدارک تکمیل نشده باشد، برای مثال برگ هایی از اسناد را دارا نباشد.
• ثبت نشدن یک مورد یا تعدادی از فعالیت های مالی در صورتی که محرز شود.
• درج یا نگارش پیرامون فعالیتی به صورت پانوشت در گوشه و کنار اسناد.
• اضافه کردن موضوعی بین خطوط.
• هر گونه دخل و تصرف در اسناد به قصد سوء استفاده از هر طریقی اعم از تراش دادن نوشته ها، پاک یا پنهان کردن موارد ثبت شده در دفاتر.
• بر جای ماندن فضای سفید بیش تر از حالت عادی در صفحه ها و سفید گذاشتن یک صفحه به طور کامل در اسناد روزنامه و مشاغل به قصد سوء استفاده.
• طلب کار شدن حساب بانکی یا نقدی. درصورتیکه حساب بانکی با فاکتور بانک مطابقت داشته باشد، اسناد مردود اعلام نمی‌ شوند. هم چنین تاخیر در ثبت حساب نیز می‌ تواند موجب طلب کار شدن شخص شود که در این صورت نیز اسناد رد نمی شوند.
• تعلل در ارائه دفاتر روزنامه و شغل های زاید تا حد قانونی تعیین شده در بند های ۲، 3 و 4 طبق ماده 13 و تعلل در ارائه دفاتر تا اندازه ی قانونی تعیین شده طبق ماده 14 و تعلل در ارائه زاید به اندازه ی تعیین شده طبق ماده 17 اساسنامه.
• ثبت نشدن فعالیت شعبه در دفاتر مطابق با ضوابط ماده 15 اساسنامه.
• نادرستی و وجود خطا حساب در درج فعالیت سازمان یا نهاد در شرایطی که هیچ مبادرتی نسبت به تصحیح آن مطابق با ضوابط ماده 11 اساسنامه انجام نشده باشد.
• اگر مودی طبق موارد برگه های ویژه وضع شده در ماده 169 قوانین مالیاتی را مورد استفاده قرار ندهد.
• ارائه نکردن بخش نامه های کار ماشین و دستورکار‌های آن و چگونگی فعالیت با انواع نرم افزار های مالی و همچنین ارائه نکردن توضیح مختصری از فعالیت و کار طبق ماده 17 اساسنامه در مدت زمان معین شده برای کسانی که از سامانه های الکترونیکی بهره می برند.
• ارائه نکردن جلدی پلمپ و مندرج شده از مدارک.
• استفاده کردن از مدارک و اسناد ثبت شده در سال های گذشته (طبق ضوابط ماده 3 اساسنامه).
• مطابقت نداشتن موارد ثبت شده مدارک در مقایسه با داده های موجود در سامانه های الکترونیکی برای کسانی که از این سامانه ها بهره می ‌برند.
• درج و ارائه هزینه یا سود و بهره غیر واقع یا انواع نمونه های مشابه غیر واقع در مدارک در صورتی که محرز شود.

نحوه محاسبه مالیات علی الراس به چه شکل است؟

با توجه به مطالب بیان شده، چنانچه مدارک و اسناد واحد تجاری شما مشمول پرداخت مالیات علی الراس تشخیص داده شود، ممیزان مالیاتی موظف هستند تا  ابتدا تحقیقات لازم را انجام دهند تا اطلاعات مورد نیاز برای محاسبه میزان مالیات علی الراس را از سوی مراجع قانونی مختلف شامل دولتی یا غیردولتی کسب کنند.
سپس، آنها باید قراین قانونی متناسب با فعالیت های مودیان مالیاتی را انتخاب کنند. سرانجام، با استفاده از ضرایب موجود در دفترچه ضرایب مالیاتی و اعمال آنها برای قراین انتخاب شده در مرحله قبل، درآمد مشمول مالیات علی الراس مودیان محاسبه می شود. در نهایت، مبلغ مالیات تعیین شده برای مودیان مالیاتی به آنها ابلاغ خواهد شد.

بر اساس ماده 152 قانون مالیات مستقیم، قرائن مالیاتی شامل تمامی اسناد و مدارکی است که در مشاغل شغلی مختلف به منظور محاسبه درآمد مشمول مالیات علی الراس استفاده می شود که می تواند شامل خرید و فروش سالانه، درآمد غیر مستقیم، تولیدات کارخانه­ها، حق واگذاری کسب، حقوق مربوط به دریافت عوارض و تمبر مورد استفاده در دفاتر اسناد رسمی کشور و حق کمیسیون تشخیص ضرایب باشد.

ماده 153  قانون نیز بیان می دارد که ضرایب مالیاتی به صورت درصدی از اعداد مشخص است که با ضرب شدن در قراین مالیاتی، میزان مالیات علی الراس را تعیین می کند. لازم به ذکر است که چنانچه ضرایب مالیاتی به چندین نوع از قراین اعمال شود، میانگین حاصل از نتایج به دست آمده، به عنوان درآمد مشمول مالیات علی الراس ابلاغ خواهد شد.

مطابق ماده 154 این قانون، در هر سال کارگروهی متشکل از افراد مختلف از قبیل نمایندگان امور مالیاتی، شورای اصناف، بانک مرکزی، نظام پزشکی کشور، صنایع و معادن، اتاق بازرگانی و … با توجه به اوضاع اقتصادی کشور، ضرایب مالیاتی مربوط به هر یک قراین موجود در ماده 152 قانون مالیات های مستقیم را به تفکیک تعیین کرده و لیست آنها را به سازمان امور مالیاتی جمهوری اسلامی ایران تسلیم می کنند. سپس، جداول ضرایب مالیاتی تصویب شده، به منظور اجرا به سازمان های مورد نظر در حوزه تهران و شهرستان ها ابلاغ می شود.

سوالات متداول

دلایل علی الراس شدن محاسبه مالیات چیست؟

با توجه با ماده ۹۷ قانون مالیات‌های مستقیم، علی‌الرأس شدن مالیات به سه دلیل اصلی صورت می‌گیرد که عبارتند از ارائه نکردن اظهارنامه مالیاتی، ارائه نکردن مدارکی که از طرف اداره امور مالیاتی درخواست شده و ناقص بودن مدارک و مورد قبول نبودن هزینه‌ها.

معایب روش علی الراس چیست؟

فرار مالیاتی، افزایش هزینه دادرسی و کاهش ارزش مالیات وصولی به علت تطویل دادرسی و پرداخت مالیات.