مفهوم حسابداری مسئولیت اجتماعی در اوایل دهه 60 میلادی توسط نویسندگانی مثل آندرسون ، موبلی ، و لین اوس مطرح شد . آندرسون را باید بعنوان پدر حسابداری مسئولیت اجتماعی نامید. در آمریکا این مفهوم در اوایل دهه 70 م توسط انجمن حسابداری امریکا به منظور بررسی موانع و مشکلات مربوط به اندازه گیری در حسابداری مسئولیت اجتماعی آغاز شد و با وجود گذشت 40 سال هنوز این مفهوم از جدیدترین مباحث حسابداری است . در خصوص تدوین استانداردهای حسابداری مسئولیت اجتماعی به دلیل فشار سازمانهای هوادار محیط زیست و حقوق بشر در کشورهای صنعتی ، فدراسیون بین المللی حسابداری (IFAC) توجه خود را معطوف به این موضوع معطوف کرد و مجموعه ای بیانیه ها را در رابطه با تدوین استانداردهای این مفهوم صادر نمود . در ایران اولین در پاییز سال 1372 در فصلنامه بررسی های حسابداری دانشگاه تهران مقاله ای با عنوان تئوری حسابداری اجتماعی مطرح شد و تاکنون مقالات زیادی در این خصوص ارائه شده است.
تعریف حسابداری اجتماعی:
هدف هر کسب و کاری کسب سود مالی و بهره‌وری اقتصادی است؛ اما در دنیای امروز که چالش‌های اجتماعی و زیست محیطی تمام جهان را درگیر کرده وظیفه هر سازمانی فراتر از توجه به منفعت و سود اقتصادی است. شرکت‌ها و کسب و کارها به عنوان یکی از اعضای اصلی، لازم است تا توجه ویژه‌ای به جامعه و محیط زیست داشته و پیامد فعالیت‌های خود را به عنوان عنصر موثر اجتماع اندازه‌گیری کنند در ادامه این مقاله به بررسی مفهوم حسابداری مسئولیت اجتماعی و تاثیر آن بر کسب و کارها پرداخته خواهد شد.
حسابداری مسئولیت اجتماعی یا Social Responsibility Accounting که به اختصار SRA نامیده میشود گونه‌ای از حسابداری است که تاثیر عملکرد یک سازمان را بر جامعه و محیط زیست مورد سنجش و ارزیابی قرار میدهد. در واقع این شاخه از حسابداری با دارایی‌ها و ارزش مالی یک سازمان سروکار ندارد بلکه تاثیرات اجتماعی و محیط زیستی سازمان‌ها را بررسی میکند. این نوع از حسابداری با مسئولیت اجتماعی شرکتی ارتباط تنگاتنگی دارد. حسابداری مسئولیت اجتماعی به نام‌های مختلفی نیز شناخته می شود. از جمله اینها می‌توان از حسابداری اجتماعی، زیست محیطی، گزارش اجتماعی شرکت، گزارش مسئولیت اجتماعی شرکت، گزارشگری غیر مالی یا حسابداری پایداری نام برد. هدف اصلی حسابداری اجتماعی تولید داده‌ها، شاخص‌ها و سایر اطلاعات برای کمک به سازمان در تعیین موقعیت و رفتار خود به عنوان عضوی از جامعه است.
دلیل اهمیت حسابداری اجتماعی:
مفهوم “حسابداری اجتماعی” به دلیل صنعتی شدن جوامع که باعث رونق و همچنین بسیاری از مشکلات برای جامعه شده است ، اهمیت پیدا کرده است.
در دوران مدرن ، تلاش های حسابداری برای ارزیابی وضعیت جامعه و برنامه های اجتماعی بیشتر شده نه برای رضایت هر فرد یا گروهی.
به دلیل اینکه هر واحد تجاری عضوی از جامعه و در ارتباط با سایر اعضای جامعه هست لازم است که از تعهدات و مسئولیتهای خود آگاه باشد و آنها را محدود به حفظ منافع سهامداران نداند، و بداند که در قبال اعتبار دهندگان ، کارکنان، مشتریان و فروشندگان و گروههای موجود در جامعه و همچنین محیط زیست اطراف خود مسئول است.
با توجه به اینکه تجارت یک فعالیت اقتصادی، اجتماعی است و درآمدهای خود را از جامعه به دست می آورد و هدف آن باید رفاه جامعه باشد این حسابداری دربرگیرنده رفتار کسب و کاری است که رفاه را برای مردم فراهم میکند و مسئولیت حل بسیاری از مشکلات اجتماعی را بر عهده دارد.
در جامعه ی در حال پیشرفت در زمینه های تکنولوژیکی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، حسابداری نه تنها وظیفه نظارت را برای بنگاه اقتصادی انجام می دهد بلکه با توجه به اقدامات برنامه های اجتماعی در چنین مناطقی، به افشای گزارشگری اجتماعی می پردازد.
پیشنهاد میشود مقاله آشنایی با انواع خدمات حسابداری را مطالعه کنید
گزارشگری حسابداری مسئولیتهای اجتماعی:
دو روش در گزارشگری هزینه های اجتماعی وجود دارد:
1)گزارشگری در یادداشتهای همراه صورتهای مالی که طرفداران این روش، گروههای هوادار نظریه حسابداری مسئولیتهای اجتماعی به عنوان بخشی از حسابداری مالی هستند.
2) گزارشگری هزینه‌های اجتماعی به صورت مجزا و مستقل که طبق این روش یک گزارش اجتماعی که شامل اطلاعات تفصیلی در ارتباط با تعهدات اجتماعی، هزینه ها و منافع اجتماعی واحد تجاری است، ارائه میشود.
اهداف اصلی حسابداری اجتماعی:
نام برند یا شرکت می‌تواند تاثیرات مهمی روی مردم و اجتماع داشته باشد. بر خلاف حسابداری مالی که روی سود و هزینه شرکت‌ها و میزان جابه‌جایی پول تمرکز دارد، هدف حسابداری اجتماعی این است که میزان مشارکت یا عدم مشارکت شرکت‌ها در بهبود وضعیت رفاهی جامعه و زندگی روزمره مصرف‌کنندگان را اندازه‌گیری کند. حسـابداری اجتماعی فعالیت‌های یک شرکت را بررسی کرده و میزان سود و زیانی که برای مردم و محیط زیست دارد ارزیابی میکند.
برای مثال، میزان گازهای گلخانه‌ای که یک کارخانه تولید میکند و اثراتی که روی آب و هوای مناطق اطراف می‌گذارد، یا کمک‌های خیرخواهانه‌ای که توسط یک نهاد انجام میشود و اثراتی که روی زندگی و رفاه ساکنین آن شهر می‌گذارد، یا استفاده از مواد قابل بازیافت در بسته‌بندی و تبلیغات یک برند تجاری، مواردی هستند که در حسابداری اجتماعی مدنظر قرار می‌گیرند.
حسابداری اجتماعی فرایندی است که نه تنها شرکت‌های تجاری، بلکه هر نوع نهاد و سازمانی با هر اندازه‌ای می‌تواند آن رابه کار گیرد. هدف اصلی حسابداری اجتماعی این است که سازمان‌ها و شرکت‌ها را مجاب کند تا در حفظ محیط زیست، افزایش رفاه عمومی و حیات نوع بشر مساعدت و مشارکت داشته باشند.
در واقع هدف حسابداری اجتماعی:
1) تولید و ارائه کالاها و خدمات سودمند برای جامعه است، یعنی مدیریت واحد تجاری باید با توجه به میزان انتفاع یا زیان وارد بر جامعه به هرگونه سرمایه گذاری اقدام کند و
- توزیع عادلانه امکانات اقتصادی،اجتماعی یا سیاسی بین گروههای اجتماعی ، به عبارت دیگر بررسی میشود که آیا در اثر معاملات اجتماعی واحد تجاری، همه گروههای اجتماعی به طور مساوی سود یا هزینه را متحمل شده اند یا توزیع نا عادلانه بوده است.
مثلا اگر آموزش و پرورش یکی از مدارس در منطقه ای دور افتاده را برای همیشه تعطیل کند، بخشی از جامعه از آموزش و سواد که حق تمام مردم بوده محروم میشوند که این باعث بی نظمی، افزایش هزینه رفت و آمد فرزندان و نیز کارمندان آموزش و پروش تا مدرسه جدید ، کاهش ارزش املاک و واحدهای تجاری و رکود اقتصادی بیشتر آن منطقه میشود. در مقابل، اگر آموزش و پروش به تناسب تراکم جمعیت در چنین مناطقی اقدام به ایجاد امکانات آموزشی نماید، به تدریج باعث رونق گرفتن منطقه و نهایتاً افزایش سواد و فرهنگ مردم آن منطقه که بخشی از جامعه اند، خواهد شد.
مزایای حسابداری اجتماعی:
- یک بنگاه تجاری تعهدات اجتماعی خود را عملی کرده و آنها را به اعضای خود، دولت و عموم مردم اطلاع میدهد تا در ذهن افراد نظر و عقیده درستی نسبت به شرکت شکل بگیرد.
- این کار باعث میشود تا انتقادات و تبلیغات مغرضانه که از طرف رسانه‌های متخاصم و سازمانهای داوطلبانه اجتماعی بر علیه شرکت ایراد میشوند تعدیل و حتی خنثی شوند.
- به مدیریت کمک میکند تا سیاست‌ها و برنامه‌های درستی اتخاذ کند.
- به کمک حسابداری اجتماعی شرکت‌های تجاری می‌توانند ثابت کنند که از نظر فرهنگ اخلاقی و تخریب محیط زیست، فعالیت‌های غیراخلاقی یا خلاف عرف اجتماعی مرتکب نشده‌اند.
- به عنوان سندی بر تعهدات اجتماعی عمل میکند.
- انگیزه کارمندان را افزایش میدهد.
- حسابداری اجتماعی از منظر گروههای فعال در حوزه منافع جمعی، سازمانهای اجتماعی، سرمایه‌گذاران و دولت‌ها بسیار مهم و ضروری است.
- تصور و ذهنیت مردم از یک شرکت یا برند را بهبود میدهد.
- از طریق حسابداری اجتماعی، مدیریت می‌تواند بازخورد مناسبی از سیاست‌هایی که پیرامون رفاه اجتماعی اتخاذ شده دریافت کند.
- به‌واسطه پشتیبانی بهتر از مشتریان، به بازاریابی و فروش بیشتر کمک میکند.
مشکلات حسابداری اجتماعی:
یکی از مشکلات حسابداری اجتماعی، عدم تفکیک بعضی از هزینه های اجتماعی و اقتصادی است چون بسیاری از این هزینه ها را میتوانیم درهر دو طبقه تقسیم بندی کنیم.
در مباحث نظری حسابداری دو معیار برای تفکیک این هزینه ها وجود دارد:
۱- معیار هدف از انجام یک نوع فعالیت یا هزینه؛
که طبق این معیار، هزینه هایی که واحد تجاری با قصد دید بهتر جامعه به آن واحد مانند هزینه آموزش کارکنان و افراد جامعه انجام میدهد، یک هزینه اجتماعی است.
۲- معیار الزامات قانونی؛
که اگر انجام هزینه براساس الزام قانونی باشد مثلا اگر قانون، واحد تجاری را ملزم کرده باشد که سرویس رفت و آمد کارکنان و همچنین وسایل ایمنی کار و بهداشت کارگاه را فراهم کند، اینها هزینه اجتماعی نیست، بلکه هزینه اقتصادی‌اند. اما هزینه هایی که واحد تجاری به خواست خود انجام میدهد، به عنوان یک نوع هزینه اجتماعی در نظر گرفته می شوند.
مثالی دیگر: اگر هزینه‌های تحقیق و توسعه به خاطر افزایش ایمنی و کیفیت بالای محصول باشد، این یک هزینه اجتماعی است، حال اگر همین هزینه با قصد افزایش حجم فروش و توانایی رقابت بیشتر با سایر تولید کنندگان باشد یک هزینه اقتصادی است.
یکی دیگر از مشکلات، مربوط به ارتباط هزینه ها و منافع اجتماعی است.
