اگر بخواهیم مقدمه‌ای برای بهتر درک کردن استهلاک و هزینه استهلاک بیان کنیم، بهتر است از خود انسان شروع کنیم. اگر عمر انسانی 60 سال باشد، هر ثانیه که از عمر او می‌گذرد و به پیری نزدیک میشود، بدن او مستهلک میشود؛ به این منظور که سلول‌های بدن ما پیرتر می‌شوند و از بین می‌روند و سلول‌های جدید جایگزین می‌شوند.
در حیطه حسابداری، برای دارایی‌ها هم مفهوم استهلاک صدق می‌کند؛ به این منظور که دارایی‌های ثابت پس از گذشت چندی از عمر مفیدشان کارایی سابق را ندارند و باید طبق اصول حسابداری مستهلک گردند تا هزینه استفاده از آنها در صورت‌های مالی آورده شود.
امروز هم با نکات مهمی در خصوص استهلاک انباشته دارایی ثابت و روش محاسبات آن با شما هستیم. طبق تعاریف اصولی حسابداری به روند تخصیص بهای تمام شده از دارایی ثابت با روشی منظم بر دوره های استفاده از آن استهلاک گفته می شود. اما این روش باید به طریقی معقولانه و مربوط انجام شود که به ماهیت کارکردی دارایی مربوط باشد به عنوان مثال روش مورد استفاده برای محاسبه استهلاک انباشته ماشین آلات خط تولید باید به میزان تعداد تولید باشد نه خط مستقیم. اما به طور کلی ثبت هزینه استهلاک در راستای عمل به اصل تطابق هزینه و درآمد انجام میشود.
همیشه برای محاسبه استهلاک به دو عامل برآوردی و یک عامل واقعی که به ترتیب ارزش اسقاط، عمر مفید و بهای تمام شده است، نیاز داریم. اما اینکه ارزش اسقاط چیست باید گفت ارزش اسقاط برابر با مبلغی است که احتمال می رود بعد تعویض یا فروش دارایی عاید شرکت شود.
- روش خط مستقیم
- روش میزان تولید
- روش مانده نزولی
- روش مجموع سنوات
در روش خط مستقیم فرض بر این خواهد بود که هرچقدر از زمان استفاده دارایی می گذرد از ارزش آن کاسته می شود. در واقع عامل زمان در این روش محاسبه استهلاک موثر است. و از فرمول زیر محاسبه می شود:
( ارزش اسقاط -بهای تمام شده دارایی ) / عمر مفید = استهلاک سالانه
در روش ساعت کارکرد به این صورت خواهد بود که با افزایش فعالیت و ساعات کارکرد میزان استهلاک دارایی بیشتر خواهد شد این روش برای دارایی هایی که در خط تولید از آنها استفاد می شود روش معقولانه تری برای محاسبه استهلاک است.
فرمول محاسبه استهلاک به روش ساعات کارکرد:
ساعت کارکرد واقعی*نرخ استهلاک به ازای هر ساعت =هزینه استهلاک
(بهای تمام شده دارایی -ارزش اسقاط )/ساعات کارکرد =نرخ استهلاک به ازای هر ساعت
با حل یک مثال این موضوع قابل درک خواهد بود:
شرکتی ماشین آلاتی برای خط تولید خود در تاریخ 94/1/1 خریداری نموده است. عمر مفید ماشین آلات 10 سال و ارزش اسقاط 4000000 ریال برآورد شده است. مبلغ خرید این دارایی هم 60000000 ریال بوده است. برآوردهای انجام شده حاکی از آن است که ساعات کاربرآوردی 10000 ساعت بوده و در سالهای 94و95 به ترتیب 1200 ساعت و 900 ساعت کارکرد واقعی این دارایی بوده است.
پاسخ:
نرخ استهلاک به ازای هر ساعت: 5600=10000/( 4000000-60000000)
استهلاک سال94: 6720000=5600*1200
استهلاک سال 95: 5040000=5600*900
نکته مهم در این روش و همچنین روش میزان تولید این است که هزینه های استهلاک در هر دوره متغیر است اما مبلغی که بابت استهلاک به هر واحد محصول سرشکن می شود ثابت خواهد بود.
در روش های بعدی که روش های نزولی هستند فرض بر این خواهد بود که کارایی دارایی نو از دارایی کهنه بیشتر است. و در واقع هرچقدر هزینه های تعمیر و نگهداری یک دارایی زیاد می شود طبعا باید هزینه های استهلاک کم شود تا این دو مورد با یکدیگر ترکیب شده و در سالهای مورد استفاده دارایی اثر یکسانی بر درآمد داشته باشد و این موضوع کاملا منطقی و قابل درک خواهد بود.
به عنوان مثال اگر برای دارایی هر سال و در طول 10 سال عمر مفید در نظر گرفته شده 2000 هزینه استهلاک در نظر بگیریم در سالهای انتهایی به دلیل اینکه هزینه های تعمیر و نگهداری دارایی هم به مرور پیش خواهد آمد لذا منطقا هزینه استهلاک در سالهای آخر رقمی غیر واقعی خواهد بود و این موضوع موجب عدم پذیرش دفاتر در دارایی خواهد شد. به همین منظور است که برای محاسبه استهلاک نیز تعابیری در قوانین مالیاتی اندیشده شده است.
اگر به موارد مهمتری از موضوع استهلاک انباشته دارایی ثابت علاقه مندید از استاندارد شماره 11 حسابداری کمک بگیرید.
