مالیات تکلیفی چیست و تخلف از آن چه پیامدهایی دارد؟

حتماً می­‌دانید که متن قوانین مالیاتی، تکالیف متعددی بر عهده مشمولین گذاشته است ولی آیا همه این‌­ها مالیات تکلیفی محسوب می­‌شوند؟ اگر نه، تفاوت این تکالیف با مالیات­‌های تکلیفی در چیست؟
پاسخ این است که اگرچه رعایت مقررات مالیات تکلیفی، خودش یک تکلیف مالیاتی است ولی هر تکلیفی که در قوانین مالیاتی آمده است لزوماً مالیات تکلیفی نیست بلکه مالیات تکلیفی، آن دسته‌­ای از مالیات­‌هاست که تکلیف کسر و پرداخت آن‌­ها به اداره امور مالیاتی، بر عهده شخصی غیر از پرداخت­ کننده اصلی است

مالیات تکلیفی چیست؟

قوانین مالیاتی تکالیف متعددی بر عهده مشمولین قرار داده است؛ ولی آیا همه این‌ تکالیف، مالیات تکلیفی محسوب می‌شوند؟ اگر نه، تفاوت این تکالیف با مالیات تکلیفی چیست؟

پاسخ این است که اگر چه رعایت مقررات مالیات تکلیفی، خود یک تکلیف مالیاتی است، ولی هر تکلیفی که در قوانین مالیاتی آمده است لزوما مالیات تکلیفی نیست! مالیات تکلیفی یا مالیات مکسوره بخشی از مالیات بر درآمد اشخاص است که وظیفه کسر و پرداخت آن به سازمان مالیاتی، بر عهده شخصی غیر از مودی اصلی است. بگذارید با مثال برایتان توضیح دهیم:

مثال 1: مالیات حقوق

احتمالا شنیده‌اید که مالیات حقوق، نوعی مالیات تکلیفی است. هنگام پرداخت مالیات حقوق، مالیات از حقوق کارمندان و کارگرانی که در خدمت شخص دیگری کار می‌کنند (کارفرما) کسر و به حساب سازمان مالیاتی واریز می‌شود؛ بنابراین پرداخت کننده اصلی (مودی) مالیات، کارمند یا کارگر است و نه کارفرما اما قانون مالیات‌های مستقیم در ماده 86 ق.م.م، تکلیف کسر و پرداخت مالیات حقوق کارمندان و کارگران را بر عهده کارفرما گذاشته است؛ در واقع مثل این است که کارفرما، نماینده یا واسطه سازمان مالیاتی در کسر و پرداخت مالیات به سازمان است.

از آنجا که تکلیف کسر و پرداخت مالیات به اداره مالیاتی در اینجا بر عهده شخصی غیر از پرداخت‌کننده اصلی است، به آن مالیات تکلیفی می‌گویند. حال اگر همین کارفرما، مالیات درآمد ماهیانه خود را بپردازد، در واقع مالیات بر درآمد خود را پرداخت کرده است و نه مالیات تکلیفی.

مطابق تبصره 9 ماده 53 ق.م.م، اشخاص حقوقی که محل فعالیت خود را اجاره کرده‌اند، مکلفند درصدی از مال‌الاجاره‌ پرداختی به موجر را کسر و تا پایان ماه بعد، به اداره امور مالیاتی محل وقوع ملک پرداخت نمایند؛ سپس رسید آن را به موجر تسلیم نمایند. این مبلغ مالیات بر درآمد اجاره موجر است که وظیفه پرداخت آن بر عهده مستاجر است.

فرض کنید آقای رودکی یک واحد اداری را به موسسه گردشگری سامان (شخص حقوقی) اجاره داده است. در این صورت طبق قانون، باید مالیات درآمدی را که از اجاره کسب می‌کند، پرداخت نماید. با این‌که مالیات اجاره را باید آقای رودکی پرداخت نماید، اما بر اساس تبصره ماده 53 ق.م.م، تکلیف پرداخت مالیات بر عهده موسسه سامان است؛ این شرکت موظف است قبل از پرداخت اجاره‌بها به آقای رودکی، سهم مالیاتی که آقای رودکی باید بپردازد را محاسبه، کسر و به اداره امور مالیاتی محل وقوع ملک، پرداخت کند. در واقع در اینجا موسسه گردشگری، نماینده اداره مالیاتی در کسر و پرداخت مالیات آقای رودکی است.

درست مثل اینکه آقای رودکی، مالیات بر درآمد اجاره خود را پرداخت کرده است؛ بنابراین در این مثال پرداخت کننده اصلی مالیات اجاره، موجر (آقای رودکی) است ولی تکلیف کسر و پرداخت مالیات به اداره مالیاتی بر عهده شخصی غیر از پرداخت کننده اصلی (موسسه گردشگری سامان) است.

برای توضیح بیشتر فرض کنید همین موسسه سامان، دارای 20 کارگر است و موسسه محل فعالیت خود را از آقای رودکی اجاره کرده است؛ به این ترتیب، موسسه سامان حداقل 3 نوع مالیات را باید پرداخت کند:

• مالیات بر درآمد ناشی از فعالیت‌های سالانه خود
• مالیات حقوق کارگران
• مالیات بر اجاره پرداختی به موجر

از بین این سه مالیات، مورد اول مالیات تکلیفی محسوب نمی‌شود چون در اینجا موسسه، مالیات درآمدی که از فعالیت خود به دست آورده است را پرداخت می‌نماید؛ در واقع پرداخت کننده مالیات و مودی اصلی هر دو یک شخصیت هستند. اما موارد دوم و سوم مالیات تکلیفی محسوب می‌شوند؛ زیرا موسسه سامان، مالیات حقوق کارگران و مالیات بر درآمد اجاره آقای رودکی را به نمایندگی از اداره امور مالیاتی، از درآمد آن‌ها کسر و به اداره مالیاتی پرداخت می‌نماید.

انواع مالیات تکلیفی چیست؟

تا پیش از اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم، ماده 104 بارزترین مثال مالیات تکلیفی بود اما پس از اصلاح قانون مالیاتها در سال 1394، ماده 104 و مقررات گسترده آن حذف شد. از این رو برای شناسایی موارد مالیات تکلیفی باید سایر مواد قانونی را به دقت مورد بررسی قرار داد. برخی از مهم‌ترین انواع مالیات‌های تکلیفی عبارت‌اند از:

 نکته

در صورت انجام تکالیف مربوط به مالیات تکلیفی، مهلت پرداخت مالیات تکلیفی متعلقه تا پایان ماه بعد از قطعی شدن مبالغ تکلیفی است.

نحوه تشخیص مالیات تکلیفی چیست؟

مالیاتهای تکلیفی محدود به موارد فوق نیست. قاعده‌ای که به شما در تشخیص مالیات تکلیفی کمک می‌کند، این است که هر کجا مشاهده نمودید تکلیف کسر و ایصال مالیات بر عهده شخصی غیر از پرداخت کننده اصلی (مودی) مالیات است، بدانید که با مالیات تکلیفی مواجه‌ هستید. حالا فرقی نمی‌کند در قانون مالیات‌های مستقیم با چنین قاعده‌ای مواجه شوید یا در هر قانون دیگری؛ مهم این است که در مالیات تکلیفی، تکلیف کسر و پرداخت مالیات بر عهده شخصی غیر از مودی اصلی است. (اگر این ملاک یادتان باشد، خودتان قدرت تشخیص مالیات تکلیفی را خواهید یافت).

پیامدهای تخلف از عمل به مقررات مالیات تکلیفی چیست؟

قانون مالیاتهای مستقیم در مواد قانونی 199 و 274 (بند 4) جرایم متخلفین از اجرای مالیات تکلیفی را بیان نموده است.

 ماده 199 قانون مالیاتهای مستقیم

ماده 199 ق.م.م می‌گوید: «هر شخص حقیقی یا حقوقی که به موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مودیان دیگر است در صورت تخلف از انجام وظایف مقرره، علاوه بر مسولیت تضامنی که با مودی در پرداخت مالیات خواهد داشت، مشمول جریمه‌ای معادل 10% مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر و 2.5% مالیات به ازای هر ماه نسبت به مدت تاخیر از سررسید پرداخت، خواهد بود.

چنانچه مالیات توسط دریافت کننده وجوه پرداخت شود، در این‌ صورت جریمه 2.5% موضوع این ماده تا تاریخ پرداخت مالیات توسط مودی مزبور از مکلفین به کسر و ایصال مالیات، مطالبه و وصول خواهد شد».

 بند 4 ماده 274 قانون مالیاتهای مستقیم

در ماده 274 ق.م.م هم این چنین آمده که: «موارد زیر جرم مالیاتی محسوب می‌شود و مرتکب یا مرتکبان حسب مورد، به مجازات‌های درجه شش محکوم می‌گردند: 1- … 2- … 3- …

۴ ـ عدم انجام تکالیف قانونی مربوط به مالیات‌های مستقیم و مالیات بر ارزش افزوده در رابطه با وصول یا کسر مالیات مودیان دیگر و ایصال آن به سازمان امور مالیاتی در مواعد قانونی تعیین‌شده»

بر اساس مواد قانونی فوق، جرایم تخلف در کسر و ایصال مالیات تکلیفی دیگران عبارت است از:

• مسئولیت تضامنی برای اشخاص مکلف به کسر و ایصال مالیات
• جریمه 10% عدم پرداخت مالیات تکلیفی
• جریمه 2.5% برای دیرکرد در پرداخت مالیات تکلیفی
• مجازات تعزیری درجه 6

 مسئولیت تضامنی مودی اصلی با پرداخت کننده مالیات تکلیفی

اشخاص حقیقی و حقوقی مسئول کسر و ایصال مالیات تکلیفی، در پرداخت آن میزان مالیاتی که از کسر و پرداخت آن به اداره امور مالیاتی خودداری کرده است، با پرداخت کننده اصلی مسئولیت تضامنی دارد؛ یعنی اداره امور مالیاتی برای دریافت تمام مالیات، هم می‌تواند به مودی اصلی و هم به شخصی که مکلف به کسر و پرداخت مالیات از طرف مودی اصلی بوده (متخلف)، رجوع کند و متخلف نمی‌تواند به بهانه اینکه پرداخت‌کننده اصلی شخص دیگری است از پرداخت مالیات خودداری کند.

جریمه 10% عدم پرداخت مالیات تکلیفی

اشخاص حقیقی و حقوقی مسئول کسر و ایصال مالیات تکلیفی، مشمول پرداخت جریمه‌ای معادل 10% مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر خواهند بود. فرض کنید در مثال 1 (که در بالا گفته شد)، مالیات حقوق اردیبهشت ماه یک کارمند، 800,000 تومان باشد و کارفرما نیز از کسر و پرداخت آن تا پایان ماه بعد از پرداخت حقوق (ماده 86)، خودداری کرده باشد؛ در این صورت همین که این مهلت به پایان رسید، متخلف (در اینجا کارفرما) باید 10% از 800,000 (مالیات پرداخت‌نشده) را به عنوان جریمه بپردازد.

 جریمه 2.5% برای دیرکرد در پرداخت مالیات تکلیفی

اشخاص حقیقی و حقوقی مسئول کسر و ایصال مالیات تکلیفی، مشمول پرداخت جریمه‌ای معادل 2.5% مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر به ازای هر ماه دیرکرد نسبت به مهلت سررسید خواهند بود. در مثال بالا، پس از گذشت یک ماه و علاوه‌بر تعلق جریمه 10%، به ازای هر ماه تاخیر در پرداخت مالیات تکلیفی، 2.5% مالیات پرداخت نشده، باز هم به‌عنوان جریمه باید پرداخت شود. حالا تصور کنید اگر تعداد کارمندان یا کارگران یک موسسه زیاد باشد، جریمه تخلف از پرداخت مالیات یک یا چند ماه یا سال، چقدر می‌تواند زیاد باشد.

 مجازات تعزیری درجه 6 برای عدم پرداخت مالیات تکلیفی

از همه مهم‌تر بند 4 ماده 274 ق.م.م، تخلف از پرداخت مالیات تکلیفی را جرم دانسته و مجازات‌های تعزیری درجه 6 را برای متخلف در نظر گرفته است.

طبق ماده 19 قانون مجازات اسلامی، مجازات‌های درجه 6 عبارتند از:

• حبس بیش از شش ماه تا دو سال
• جزای نقدی بیش از شصت میلیون (60,000,000) ریال تا دویست و چهل میلیون (240,000,000) ریال
• شلاق از 31 تا 74 ضربه و تا 99 ضربه در جرائم منافی عفت
• محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از شش ماه تا پنج سال
• انتشار حکم قطعی در رسانه‌ها
• ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی، حداکثر تا مدت پنج سال
• ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی، حداکثر تا مدت پنج سال
• ممنوعیت از اصدار برخی از اسناد تجاری توسط اشخاص حقوقی، حداکثر تا مدت پنج سال

نحوه پرداخت مالیات تکلیفی

نحوه پرداخت مالیات تکلیفی بر اساس نوع مالیات قابل پرداخت متفاوت است. برای پرداخت برخی از انواع مالیاتهای تکلیفی سامانه‌های آنلاین وجود دارد؛ مانند ارسال لیست مالیات حقوق و سامانه پرداخت مالیات تکلیفی پزشکان

اما برای پرداخت برخی دیگر همچنان باید با در دست داشتن اسناد و مدارک مورد نظر به اداره مالیاتی خود مراجعه و فرم‌های مورد نظر را تکمیل و سپس مالیات متعلقه را پرداخت نمایید. پیشنهاد ما به شما پیش از انجام هر گونه اقدام، مشاوره مالیاتی با خبرگان این حرفه، برای پیشگیری از تعلق جرایم است.

کلام آخر

کلیه اشخاص حقیقی و یا حقوقی در مقابل درآمدهای کسب شده موظف به پرداخت مالیات هستند. پرداخت این مالیات گاهی به صورت مستقیم برای شخص مودی و گاهی به صورت غیرمستقیم و از جانب او در قالب پرداخت مالیات تکلیفی انجام می‌شود. آنچه حائز اهمیت است، عدم اجرای تکالیف مالیاتی (اعم از پرداخت مالیات شخصی و یا مالیات تکلیفی) جرایمی به دنبال دارد.