دسته‌بندی افراد فعال در بورس
افرادی که در بورس فعالیت (فعالان بورس) می‌کنند و مشمول مبحث مالیات بر درآمد خرید و فروش سهام هستند، به طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- دسته اول افرادی که در بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند
- دسته دوم شرکت‌های کارگزاری و صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند
- دسته سوم شرکت‌های سرمایه‌پذیر هستند
مالیات نقل و انتقال سهام
بر اساس قانون مالیات های مستقیم، از هر نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام شرکت های حاضر در بورس اوراق بهادار و همچنین سایر اوراق بهاداری که در بورس معامله می شوند، مالیات مقطوعی به میزان «نیم درصد» ارزش فروش سهام و حق تقدم سهام وصول می گردد و از این بابت هیچگونه وجه دیگری به عنوان مالیات بر درآمد نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام مطالبه نخواهد شد.
کارگزاران بورس مکلف هستند مالیات مذکور را در هنگام هر نقل و انتقال، از «انتقال دهنده» وصول نمایند و به حساب تعیین شده از طرف سازمان امور مالیاتی کشور واریز نمایند و ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ انتقال، رسید آن را به همراه فهرستی که حاوی تعداد و مبلغ فروش سهام مورد انتقال است، به اداره امور مالیاتی محل ارسال نمایند.
مالیات بر سهام اشخاص متوفی
همان‌طور که می‌دانید از اموال و دارایی‌های شخص متوفی مالیات بر ارث دریافت میشود. بر این اساس
1- نسبت به سپرده‌های بانکی، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار و سودهای متعلق به آنها و همچنین سود سهام و سهم‌الشرکه تا تاریخ ثبت انتقال به نام وراث و یا پرداخت و تحویل به آنها مالیاتی به نرخ 3% دریافت میشود.
2- نسبت به اصل سهام و سهم‌الشرکه و حق تقدم آنها مالیاتی با نرخ 1/5 برابر نرخ مذکور در ماده 143 مکرر (نرخ این ماده 0/5 درصد است)، در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث دریافت میشود.
پیشنهاد میشود بخوانید: آیا با جریمه عدم تسلیم اظهارنامه آشنایی دارید؟
کارمزد را با مالیات اشتباه نگیرید!
سرمایه‌گذار باید در هنگام خرید یا فروش سهام برای هر معامله (خرید یا فروش به صورت جداگانه) حدود 0/5% (نیم درصد) ارزش معامله را به عنوان کارمزد پرداخت نماید. این مبلغ مالیات خرید و فروش سهام نیست! بلکه هزینه‌ای است که شما بابت انجام معامله خود به شرکت کارگزاری می‌پردازید. در واقع شما برای خرید و فروش سهام تنها برابر با 0/5% ارزش معامله خود مالیات می‌پردازید؛ که این مبلغ از میزان کارمزد پرداختی شما نیز کمتر است.
نکته: کارمزد و مالیات برای تمامی اوراق بهادار برابر نیست و هر برگ بهادار نرخ خاص خود را دارد.
شرکت‌های کارگزاری بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری و مالیات متعلق به آنها
شرکت‌های کارگزاری بورس:
شرکت‌های رسمی واسطه‌ای هستند که زمینه‌های لازم برای معاملات راحت‌تر، یا انجام سایر فعالیت‌های اقتصادی را برای خریدار یا فروشنده فراهم می‌کنند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری:
صندوق سرمایه گذاری مبالغ خرد را از سرمایه‌گذاران مختلف جمع آوری کرده و این سرمایه جمع شده را به صورت تخصصی در حوزه‌های مختلف تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار سرمایه گذاری می‌کند. صندوق های سرمایه گذاری توسط تیمی از تحلیل‌گران و معامله‌گران حرفه‌ای مدیریت شده تا ریسک و بازده به نحو مطلوبی کنترل شود.
معمولا افرادی که با صندوق سرمایه گذاری آشنا نیستند، سرمایه گذاری در بورس را ماه‌ها صرف زمان برای آموزش بورس و ساعت‌ها خیره شدن به مانیتور و تحلیل و بررسی سهام شرکت‌های مختلف و در نهایت تصمیم‌گیری در خصوص خرید یا فروش آنها می‌دانند.
اما به کارگیری روش‌های مختلف تحلیل بازار مانند تحلیل بنیادی و تحلیل تکنیکال، تنها راه سرمایه گذاری در بورس نیست. صندوق سرمایه گذاری، از روش‌هایی است که امکان سرمایه گذاری در بورس را بدون صرف زمان و دانش فراهم می‌کند.
معافیت‌های کارگزاران بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری
1- نقل و انتقال اوراق بهادار برای کارگزاران یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای مجوز از سازمان بورس اوراق بهادار در بورس از پرداخت مالیات مقطوع نیم درصد معاف است. (تبصره 5 ماده 143 مکرر ق.م.م)
2- ثبت خرید و فروش عرضه‌کنندگان و خریداران اوراق بهادار در دفاتر یا شناسایی درآمد از آن محل برای کارگزاران موضوعیت ندارد. (بخشنامه 230/36313/د سازمان امور مالیاتی)
3- تمامی درآمدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری از بابت نقل و انتقال یا صدور و ابطال اوراق بهادار در چهارچوب قوانین جمهوری اسلامی ایران، از پرداخت مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند. (تبصره 1 ماده 143 مکرر ق.م.م)
4- با توجه به نوسانات موجود در بازارهای سرمایه‌ای، سازمان امور مالیاتی بر اساس بخشنامه‌ای اعلام نموده:
درآمدهای ناشی از تعدیل ارزش سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار
تعدیل کارمزد ناشی از کاهش مزد دریافتی توسط کارگزاران
سود سهام ناشی از تفاوت بین ارزش اسمی و ارزش تنزیل شده سود سهام تحقق یافته و پرداخت نشده
درآمد ناشی از تفاوت بین ارزش اسمی و ارزش تنزیل شده سود سپرده بانکی و اوراق بهادار ثابت
مشمول مالیات نخواهند بود. (بخشنامه 177/97/200 سازمان امور مالیاتی)
5- نهاد واسط از پرداخت هرگونه مالیات و عوارض نقل و انتقال و مالیات بر درآمد دارایی‌هایی که تامین مالی آن از طریق انتشار اوراق بهادار به عموم صورت می‌گیرد، معاف است. در واقع وجوه دریافتی از انتشار اوراق بهادار در حساب خاصی متمرکز شده؛ هرگونه برداشت از این حساب باید تحت نظارت و تایید سازمان باشد. (بخشنامه 73516/200 سازمان امور مالیاتی)
6- سود و کارمزد پرداختی یا تخصیصی اوراق بهادار به شرط آن که این اوراق نزد سازمان امور مالیاتی ثبت شده باشد، جزء هزینه‌های قابل قبول برای تشخیص درآمد مشمول مالیات ناشران این اوراق محسوب میشود. (تبصره 2 ماده 143 مکرر ق.م.م)
نکته: سود سهام و سهام‌الشرکه شرکت‌ها و سود سرمایه‌گذاری صندوق‌ها در این گروه قرار نمی‌گیرد.
مالیات متعلق به کارگزاران بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری
شرکت‌های کارگزاری بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز مانند سایر اشخاص حقوقی باید نسبت به تشکیل پرونده و انجام تکالیف مالیاتی به ویژه ارائه اظهارنامه مالیات بر عملکرد خود اقدام نمایند. در واقع شرکت‌های واسط (شرکت‌های کارگزاری بورس و یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری) تنها از پرداخت مالیات خرید و فروش سهام یا سایر مواردی که آنها وظیفه نقل و انتقال آن را به عهده دارند، معاف هستند؛ و فعالیت‌های اقتصادی خود شرکت بر اساس قانون مالیات برای اشخاص حقوقی، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
شرکت‌های سرمایه‌پذیر و مالیات متعلق به آنها
شرکت‌های سرمایه‌پذیر: شرکت‌هایی که جهت تهیه سرمایه برای انجام فعالیت‌های خود بخشی از سهام خود را تحت شرایط خاصی به سرمایه‌گذاران می‌فروشند. این شرکت‌ها که سهامی عام نامیده می‌شوند، بیش از 51% از سهامشان در دست عموم مردم است.
بخشودگی‌های متعلق به شرکت‌های سرمایه‌پذیر
سازمان امور مالیاتی با در نظر گرفتن تسهیلاتی به حمایت از شرکت‌های سهامی عام پرداخته است. از آن جمله:
1- بر اساس ماده 143 قانون مالیات‌های مستقیم
معادل 10% مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس‌های کالایی پذیرفته شده و به فروش می‌رسد.
معادل 10% مالیات بر درآمد شرکت‌هایی که سهام آنها برای بورس پذیرفته میشود.
معادل 5% مالیات بر درآمد شرکت‌هایی که سهام آنها برای معامله در بازار خارج از بورس پذیرفته میشود.
از سال پذیرش تا سالی که در فهرست شرکت‌های پذیرفته شده در این بورس‌ها یا بازارها (بورس یا بازار داخلی یا خارجی) قرار دارند، با تایید سازمان امور مالیاتی بخشوده میشود.
2- شرکت‌هایی که سهام آنها برای معامله در بورس پذیرفته میشود، در صورتی که در پایان دوره مالی به تایید سازمان امور مالیاتی بیش از 20% سهام شناور آزاد داشته باشند، معادل 2 برابر معافیت‌های فوق، مشمول بخشودگی مالیات می‌شوند.
مالیات متعلق به سهام شرکت‌های سهامی عام
1- در شرکت‌های سهامی پذیرفته شده در بورس، اندوخته صرف سهام مشمول مالیات به نرخ 0/5% خواهد بود. شرکت‌ها موظفند تا پایان ماه بعد از تاریخ ثبت افزایش سرمایه، آن را به حساب سازمان امور مالیاتی واریز کنند. (تبصره 1 ماده 143 ق.م.م)
2- همان‌طور که اشاره شد برای نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام شرکت‌ها، فروشنده شخص حقیقی باشد یا شخصیت حقوقی، مالیات مقطوعی با نرخ 0/5% ارزش فروش از فروشنده سهام دریافت میشود. (ماده 143 مکرر ق.م.م)
3- درآمد حاصل از فروش دارایی به نهاد واسط (کارگزار یا صندوق سرمایه‌گذاری) برای تامین مالی از طریق عرضه عمومی اوراق بهادار معاف از مالیات بوده؛ به نقل و انتقال آن هیچگونه مالیات و عوارضی تعلق نمی‌گیرد. اما هزینه استهلاک ناشی از افزایش دارایی در خرید مجدد همان دارایی توسط فروشنده، جزء هزینه‌های قابل قبول مالیاتی نخواهد بود. (بخشنامه 177/97/200 سازمان امور مالیاتی)
دقت کنید موارد فوق تنها برای سهام عرضه شده شرکت‌های سهامی عام صادق است؛ و این شرکت‌ها طبق قانون باید به انجام تکالیف مالیاتی برای کلیه فعالیت‌های اقتصادی خود، به عنوان اشخاص حقوقی اقدام نمایند.
