انحصار وراثت چیست؟
پس از فوت شخص، اموال و دارایی‌های او به وارثانش منتقل می‌شود؛ اما شرط استفاده و دخل و تصرف در این اموال توسط وراث صدور برگه انحصار ورثه است؛ که به موجب آن تعداد وراث و سهم‌الارث هر یک به صورت مجزا مشخص می‌شود.
چه کسانی می‌توانند برای دریافت گواهی انحصار وراثت اقدام نمایند؟
بعد از تشكیل پرونده فوتی، گواهینامه تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث صادر و به ورثه داده شده که این گواهینامه یکی از مدارک لازم برای درخواست گواهی حصر وراثت از شورای حل اختلاف است. در این گواهی، اسامی وراث قانونی اعلام و میزان سهم الارث هر یک از آنها مشخص می گردد. بر اساس قانون، هر شخصی که با اثبات وراثت از متوفی، نفعی عایدش می‌شود، مجاز به درخواست انحصار وراثت است. این افراد عبارتند از:
وارثان متوفی
طلبکاران متوفی
وصی: کسی که متوفی به او وصیت و وی را مامور انجام وصیت نموده است.
موصی له: کسی که متوفی به نفع او وصیت کرده است.
مرجع ذی‌صلاح برای صدور گواهی انحصار ورثه
مرجع ذی‌صلاح برای صدور گواهی انحصار ورثه، شورای حل اختلاف محل اقامت متوفی است.
مراحل درخواست برگه انحصار وراثت
صدور گواهی انحصار ورثه به معنای آن است که وارثان متوفی تنها افرادی هستند که نامشان در گواهی درج شده است. برای دریافت گواهی انجام اقدامات زیر ضروری است:
تکمیل مدارک مورد نیاز
مراجعه به دفتر خدمات قضایی؛ جهت ثبت دادخواست با موضوع درخواست صدور گواهی انحصار وراثت
مراجعه به شورای حل اختلاف محل اقامت متوفی؛ جهت دریافت فرم مخصوص انحصار ورثه
تکمیل فرم انحصار ورثه؛ درج مشخصات کامل کلیه وراث و نسبت آنها با متوفی
مراجعه به دفتر اسناد رسمی و دریافت گواهی امضا (استشهادیه)؛ جهت تایید تعداد وراث و رابطه متوفی با آنان
درج آگهی (یک نوبت) درخواست انحصار ورثه در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار یا محلی
شورای حل اختلاف پس از گذشت یک ماه از درج آگهی و در صورت عدم وجود اعتراض نسبت به آن، گواهی انحصار وراثت را بدون تشکیل جلسه رسیدگی و دعوت از وراث، صادر می‌نماید.
نکات
1- اسناد و مدارک مورد نیاز برای دریافت گواهی امضا (استشهادیه) از دفتر اسناد رسمی عبارتند از:
گواهی فوت صادره از مراجع معتبر
شناسنامه و کارت ملی کلیه وراث
همچنین بایستی دو شاهد که متقاضیان دریافت ارثیه را می‌شناسند، در دفتر اسناد رسمی حضور داشته باشند.
2- در صورتی که در زمان درج آگهی در روزنامه، اعتراضی نسبت به مفاد دادخواست وجود داشته باشد؛ شورای حل اختلاف در جلسه‌ای با حضور متقاضی و معترض به اعتراض رسیدگی می‌نماید؛ سپس حکم مقتضی را صادر می‌نماید؛ این حکم قابل تجدید نظرخواهی خواهد بود.
مدارک مورد نیاز جهت درخواست برگه انحصار ورثه
مدارک لازم برای تشکیل پرونده مالیات بر ارث در ماده ۲۶ قانون مالیات های مستقیم بیان شده است. پس از فوت متوفی، وراث باید انحصار وراثت کنند. بدون دریافت گواهی انحصار ورثه مراجعه به ادارات دولتی بی نتیجه خواهد بود. در اینجا به مدارک لازم جهت درخواست برگه انحصار ورثه اشاره می‌کنیم.
گواهی فوت
شناسنامه و کارت ملی متوفی
شناسنامه و کارت ملی کلیه متقاضیان دریافت ارث
فرم تکمیل شده انحصار وراثت
استشهادیه شهود که به تایید دفتر اسناد رسمی رسیده است
سند ازدواج متوفی (و سند طلاق در صورت وجود)
وصیت نامه متوفی (در صورت وجود)
مالیات بر ارث
به کلیه اموال، بدهی‌ها، حقوق و وظایف شخص که پس از فوت وی برجای می‌ماند و به اشخاص دیگر منتقل می‌شود، ارث گفته می‌شود. اگر بعد از درگذشت شخصی، مالی از وی به وارثان برسد این دارایی مشمول پرداخت مالیات می‌باشد. این نوع مالیات جزء گروه مالیات‌های مستقیم و از نوع مالیات بر دارایی است.
ماترک متوفی چیست؟
ماترک واژه عربی است که به فارسی یعنی آنچه به جامانده است. به عبارتی ما تَرَک متوفی یعنی دارایی به جا مانده متوفی (مورث) بعد از فوت است که خود این اموال آثار حقوقی برای بعد از فوت شخص دارد. در زمان فوت شخص مفهوم تَرَکه بوجود می آید.
تفاوت ماترک و سهم‌الارث چیست؟
ماترک یعنی چیزی که جزو دارایی‌های متوفی اعم از منقول و غیرمنقول تا قبل از تصفیه دیون وی می‌باشد؛ اما سهم‌الارث هر آنچه که اعم از منقول و غیر منقول بعد از تصفیه دیون متعلق به وراث می‌باشد.
آیا اموال باقی مانده از متوفی قابل استعلام است؟
بله، جهت به دست آوردن لیست املاک و مستغلات متوفی از اداره ثبت اسناد و املاک استعلام می‌کنند. همچنین از بانک‌ها هم استعلام می‌کنند. هرگاه وراث بخواهند اموال متوفی شامل طلاجات و اسباب و اثاثیه متوفی از بین نرود و آن مهر و موم (پلمپ) کنند، دادخواستی تحت عنوان مهر و موم و تحریر ترکه به شورای حل اختلاف می‌دهند.
تقسیم بندی وراث
بر اساس ماده 18 قانون مالیات بر ارث و همچنین ماده 862 قانون مدنی تمامی افراد و بستگان شخص متوفی در سه طبقه قرار میگیرند:
طبقه اول: پدر، مادر، همسر، فرزند و نوه
طبقه دوم: پدربزرگ و اولیای او، مادربزرگ و اولیای او، خواهر، برادر، خواهرزاده و برادرزاده
طبقه سوم: عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان آنها
اگر در هر طبقه‌ای حتی یک نفر ورثه در حال حیات باشد دیگر طبقات به اصطلاح از حیث ارث بردن باطل شده و هیچ ارثی به آنها تعلق نمی‌گیرد.
تفاوت قانون جدید و قدیم مالیات بر ارث
قوانین مالیاتی مربوط به ارث در سال 1395 تغییر کرد. بنابراین چنانچه تاریخ فوت متوفی مربوط به سال 1394 یا قبل از آن باشد، مالیات بر اساس قانون قدیم محاسبه می‌شود. و اگر تاریخ فوت در سال 1395 یا بعد از آن باشد، مالیات مربوطه مطابق قانون جدید به وراث تعلق می‌گیرد. از جمله این تغییرات می‌توان به نحوه محاسبه مالیات بر ارث، مهلت ارائه اظهارنامه مالیات بر ارث، معافیت‌های مالیات بر ارث و … اشاره کرد. که در مقاله بررسی جزئیات قانون جدید مالیات بر ارث (بر اساس ماده های 18 تا 43 ق.م.م) به تفصیل توضیح داده‌ایم.
تغییرات مهم قانون جدید مالیات بر ارث
سازمان امور مالیاتی در سال 1394، در جهت تکریم خانواده‌های متوفیان و سهولت در دریافت مالیات، اقدام به ایجاد اصلاحاتی در قوانین مالیات بر ارث نمود. در ادامه به ذکر این اصلاحات که از ابتدای سال 1395 اجرایی شدند، می‌پردازیم.
نحوه محاسبه مالیات بر ارث طبق قانون جدید
بر اساس اصلاحات جدید سازمان امور مالیاتی، نحوه محاسبه مالیات بر ارث بدین صورت می‌باشد:
اموال متوفی را گروه‌بندی می‌نمایند
مالیات هر گروه بر اساس نرخ‌های مصوب محاسبه خواهد شد؛ نرخ گروه‌های مختلف، متفاوت خواهد بود.
جدول مالیات بر ارث طبق قانون جدید
برای پاسخ به این سوال که مالیات بر ارث روی کدام اموال اعمال می‌شود؟ و اینکه میزان مالیات بر ارث برای هر طبقه از وراث چقدر است؟ لازم است بگوییم، بر اساس ماده ۱۷ قانون مالیات‌ها، اموال مشمول مالیات بر ارث (اموال و دارایی‌هایی که در نتیجه فوت شخص قابل انتقال به دیگران است) به شرح جدول قانون جدید مالیات بر ارث مشمول مالیات می‌شوند:
نوع اموال و دارایی ها | نرخ مالیات بر ارث برای ورثه طبقه اول | نرخ مالیات بر ارث برای ورثه طبقه دوم | نرخ مالیات بر ارث برای ورثه طبقه سوم |
سپرده‌های بانکی | 3% | 6% | 12% |
سپرده موسسات مالی و اعتباری | 10% | 20% | 40% |
ملک مسکونی | 7.5% | 15% | 30% |
مغازه (سرقفلی) و املاک تجاری | 3% | 6% | 12% |
اجناس موجود در مغازه | 10% | 20% | 40% |
املاک اداری | 3% | 6% | 12% |
خودرو | 2% | 4% | 8% |
سهام بورسی | 0.75% | 1.5% | 3% |
سهام غیربورسی و سهم الشرکه | 6% | 12% | 24% |
باغ، ملک زراعی، اراضی بایر و … | 7.5% | 15% | 30% |
اوراق مشارکت | 3% | 6% | 12% |
حق امتیاز | 10% | 20% | 40% |
صندوق امانات | 10% | 20% | 40% |
| سایر اموال و دارایی‌ها | 10% | 20% | 40% |
دریافت گواهی انحصار وراثت بدون ارائه گواهی تسلیم اظهارنامه
سازمان امور مالیاتی در جهت رفاه حال خانواده متوفی، ماده 31 قانون مالیات‌های مستقیم را حذف نمود. بدین ترتیب وراث متوفی بدون مراجعه به اداره امور مالیاتی و تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث، می‌توانند گواهی انحصار وراثت دریافت نمایند.
امکان محاسبه مالیات بر ارث ماترک متوفی به صورت تفکیکی
قانون جدید امکانی برای وراث فراهم نموده که اموال متوفی را به صورت موردی به سازمان امور مالیاتی اعلام نمایند؛ به این ترتیب مالیات متعلق به هر دارایی در زمان نقل و انتقال محاسبه و دریافت می‌شود؛ سپس با دریافت گواهی مالیات بر ارث امکان دخل و تصرف در دارایی مربوطه فراهم می‌شود. به عبارتی درگذشته وراث باید مالیات بر ارث اموال را قبل از انتقال آنها به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌کردند. اماطبق قانون جدید تنها زمانی که اموال متوفی انتقال می‌یابد، مالیات آن هم وصول می‌شود.
معافیت های مالیات بر ارث
طبق ماده 24 قانون اصلاح مالیات های مستقیم، قسمتی از دارایی متوفی مشمول معافیت مالیاتی است و نیاز به پرداخت مالیات برای آنها نیست.برخی از موارد معافیت مالیات بر ارث عبارت اند از:
اثاث منزل محل سکونت متوفی
دارایی شهیدان انقلاب در صورتی که دارای وراث طبقه اول و دوم باشد
مبالغ مرخصی استحقاقی که مورد استفاده قرار نگرفته باشد
وجوه مرتبط با ضرر و زیان اخراج
انواع بیمه‌ها و یا پرداختی‌ها توسط کارفرما یا بیمه مانند بیمه زندگی و عمر
دیه و جبران زیان فوت
مبالغ بازنشستگی
وظیفه و امتیازات پایان خدمت
بازخرید خدمت
بخشی از اموال متوفی که طبق قانون سلب مالکیت شده و یا مالکیت آن بلاعوض در اختیار شخص دیگری قرار گرفته باشد
اموال مورد وقف
حبس و نذر برای سازمان، نهادها و دستگاه‌های دولتی
نکته: بر اساس قوانین جدید، به جز موارد فوق هیچ سقف معافیتی برای هیچ یک از طبقات وراث وجود ندارد.
در مقاله کاهش مالیات تا ۹۶% در قانون جدید مالیات بر ارث تغییرات میزان پرداختی مالیات بر ارث در قانون جدید مورد بررسی قرار گرفته است.
تغییر مدت زمان ارائه اظهارنامه
مدت زمان ارائه اظهارنامه مالیات بر ارث یک سال پس از فوت متوفی می‌باشد؛ همچنین در صورت عدم ارائه اظهارنامه، وراث مشمول جریمه نمی‌شوند.
قبول نکردن هزینه کفن و دفن
هرگاه ورثه در طول یک سال پس از فوت متوفی اقدام به انحصار وراثت ننمایند، مالیات اموال مربوطه در زمان تحویل به ورثه بدون کسر هزینه‌های کفن و دفن وصول می‌شود؛ به عبارت دیگر، در صورت عدم انحصای وراثت پس از طی یک سال از فوت، هزینه‌های کفن و دفن جزء هزینه‌های قابل قبول مالیاتی در نظر گرفته نمی‌شود.
محاسبه مالیات بر ارث با ارزش روز دارایی‌ها
ملاک محاسبه و مطالبه مالیات بر ارث، ارزش ثروت و ماترک متوفی در زمان انتقال به وراث خواهد بود.
عدم ارائه وجوه و اسناد مالی تا زمان ارائه گواهی پرداخت مالیات
بر اساس قانون جدید کلیه اموال و اسناد مالی متوفی نزد کلیه بانک‌ها، موسسات یا شرکت‌ها، تا زمان ارائه گواهی پرداخت مالیات بر ارث، بدون تغییر باقی می‌ماند؛ این مجموعه‌ها اجازه تسلیم اموال و اسناد و یا گزارش دارایی‌های متوفی را به سازمان امور مالیاتی ندارند.
برای اطلاع از تفاوت‌های قانون جدید و قدیم مالیات ارث، همچنین نحوه رسیدگی به اظهارنامه مالیات بر ارث، مقاله بررسی جزئیات قانون جدید مالیات بر ارث (بر اساس ماده های 18 تا 43 ق.م.م) را مطالعه نمایید.
نحوه پرداخت مالیات بر ارث
نحوه پرداخت مالیات بر ارث بسته با توجه به زمان فوت متفاوت است.
اگر شخص قبل از سال 1395 فوت کرده باشد: ابتدا باید نسبت به تشکیل پرونده مالیاتی و دریافت گواهی مالیاتی اقدام شده و پس از آن برای دریافت گواهی حصر وراثت به شورای حل اختلاف مراجعه شود.
اگر شخص بعد از سال 1395 فوت کرده باشد: ابتدا از شورای حل اختلاف گواهی حصر وراثت دریافت شده و سپس نسبت به پرداخت مالیات اقدام می شود.
وراث به مدت یک سال از تاریخ فوت متوفی، باید اظهارنامه مالیات بر ارث حاوی کلیه ماترک با تعیین ارزش روز زمان فوت و تصریح مطالبات و بدهی ها، به اداره دارایی محل سکونت متوفی ارائه دهند.
مثال محاسبه مالیات بر ارث بر اساس قانون جدید
شخصی در تاریخ 1398/02/15 فوت نموده است. این شخص دارای یک اتومبیل به ارزش روز فوت 270،000،000 ریال است؛ ورثه طبقه اول در تاریخ 1398/6/31 برای دریافت گواهی انحصار وراثت اقدام می‌نمایند؛ در این تاریخ ارزش تعیین شده توسط سازمان امور مالیاتی برای اتومبیل مذکور 180،00،000 ریال می‌باشد. مطلوبست: محاسبه مالیات بر ارث قابل پرداخت
در قانون جدید ملاک نحوه محاسبه مالیات بر ارث ارزش ثروت متوفی به قیمت تاریخ انتقال دارایی به ورثه می‌باشد. بر اساس جدول فوق، نرخ مالیات بر ارث برای وسایط نقلیه 2 درصد می‌باشد. بنابراین مالیات پرداختی برای این اتومبیل برابر است با:
3،600،000 = 2% * 180،000،000
مدارک لازم جهت تشکیل پرونده مالیات بر ارث
بر اساس ماده 26 قانون مالیات‌های مستقیم مدارک لازم جهت تشکیل پرونده مالیات بر ارث مشخص شده است، در مقاله چه مدارکی برای تشکیل پرونده مالیات بر ارث لازم است؟ مطالعه نمایید.
