یکی از مهمترین واحدهایی که در شرکت ها و سازمان های مختلف وظیفه زمینه سازی رشد و توسعه کسب و کار را فراهم می نماید واحد تحقیق و توسعه است. شرکت ها و موسسات بزرگ و بعضاً کوچک برای تولید بهتر محصول و فرآیند خود،حسابداری هزینه های نسبتا سنگین را متحمل می شوند که ممکن است منجر به اختراع نیز گردد. البته ممکن است این هزینه ها انجام بپذیرد اما نتیجه بخش هم نباشد.
اگر مخارج تحقیقات منجر به ایجاد محصول جدید( نوآوری) و یا بهبود فرآیند ویا کاهش هزینه ها گردد قطعاً منافع آتی دارد و هزینه‌های جاری نخواهند بود،بنابراین شناسایی آن به عنوان هزینه دوره منطقی به نظر نمی رسد.
حسابداری هزینه های تحقیق و توسعه :
عبارت است از فعالیت هایی که در یکی یا بیش از یکی از رده های گسترده:
الف) تحقیقات محض یا پایه ای
ب) تحقیقات کاربردی
ج) توسعه، انجام پذیرد
حسابداری هزینه های تحقیق و توسعه :
از آنجا که هر رویداد مالی برای ما حسابداران حائز اهمیت بوده و باید در دفاتر ثبت گردد، در اینجا موضوعی که برای ما اهمیت دارد نحوه ثبت و شناسایی حسابداری هزینه های تحقیق و توسعه و این موضوع که آیا این مخارج هزینه هستند یا دارایی، است. در استاندارد شماره 17 حسابداری ایران در رابطه با نحوه ثبت و شناسایی مخارج تحقیق و توسعه رهنمودهایی ارائه شده است.
پیشنهاد می‌شود مقاله سیستم حسابداری را مطالعه کنید
طبق بندهای 32 و 33 استاندارد شماره 17:
الف) کلیه مخارج تحقیق باید بعنوان هزینه در دوره وقوع شناسایی شود.
ب) در صورتي که مخارج توسعه باشد و حائز معيارهاي شناخت به عنوان دارايي نامشهود نباشد، هنگام وقوع به عنوان هزينه شناسايي مي‌شود.
ج) در صورتي که مخارج توسعه باشد و معيارهاي شناخت به عنوان دارايي نامشهود را داشته باشد، به مبلغ دفتري پروژه تحقيق و توسعه افزوده مي‌شود.
از موارد یاد شده و همچنین طبق بند 41 استاندارد 17 نتیجه میگیریم که مخارج تحقیق در هیچ مرحله ای نباید به عنوان دارایی شناسایی شود و همواره جزء هزینه های دوره وقوع می باشد. نمونه های فعالیت های تحقیق شامل موارد زیر است:
1- فعاليتهايي با هدف دستيابي به دانش جديد
2- جستجو براي ارزيابي و انتخاب نهايي موارد کاربرد يافته‌هاي تحقيق يا ساير دانشها
3- جستجوي جايگزين‌هايي براي مواد، تجهيزات، محصولات، فرايندها، سيستمها يا خدمات
4- فرمولـه کردن، طراحي، ارزيابي و انتخاب نهايي جايگزين‌هاي ممکن براي مواد، تجهيزات، محصولات، فرايندها، سيستمها يا خدمات جديد يا بهبود يافته.
ولی حسابداری هزینه های تحقیق و توسعه به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول که معیارهای شناسایی به عنوان دارایی را ندارند مانند مخارج تحقیق به عنوان هزینه در دوره وقوع شناسایی می شوند.
دسته دوم که معیارهای شناسایی به عنوان دارایی را دارند در دوره وقوع به عنوان دارایی ثبت و شناسایی می شوند. طبق بند 44 استاندارد حسابداری شماره 17 تنها در صورتی که مخارج توسعه دارای کلیه شرایط زیر باشد می توان به عنوان دارایی شناسایی نمود:
1- امکانپذيري تکميل دارايي نامشهود از نظر فني، به گونه‌اي که براي استفاده يا فروش آماده شود
2- قصد واحد تجاري براي تکميل دارايي نامشهود و استفاده يا فروش آن
3- توانايي واحد تجاري براي استفاده يا فروش دارايي نامشهود
4- ايجاد منافع اقتصادي آتي توسط دارايي نامشهود. ازجمله، واحد تجاري بتواند وجود بازار براي دارايي نامشهود يا محصول آن و سودمندي آن در صورت استفاده داخلي را اثبات کند
5- دسترسي به منابع کافي فني، مالي و ساير منابع براي تکميل، توسعه و استفاده يا فروش دارايي نامشهود
6- توانايي واحد تجاري براي اندازه‌گيري مخارج قابل انتساب به دارايي نامشهود به‌گونه‌اي اتکاپذير طي دوره توسعه
همانطور که واضح است مخارج توسعه ای که حائز کلیه شرایط بالا بطور همزمان باشد کمتر پیش می آید. نمونه فعالیت های توسعه شامل موارد زیر است:
1- طراحي، ساخت و آزمايش نمونه‌ها و مدل ها قبل از مرحله توليد يا استفاده
2- طراحي تجهيزات، الگوها و قالبها براساس فناوري جديد
3- طراحي، ساخت و بهره‌برداري از تجهيزات نمونه‌سازي در حدي که از نظر اقتصادي، توليد تجاري تلقي نشود
4- طراحي، ساخت و آزمايش جايگزين انتخابي براي مواد خام، تجهيزات، محصولات، فرايندها، سيستم ها يا خدمات جديد يا بهسازي شده.
انواع مخارج تحقیق و توسعه:
در اینجا هزینه های اصلی تحقیق و توسعه و نحوه ثبت آنها در سوابق حسابداری آورده‌شده‌است:
مواد: لوازم و موادی که برای پروژه های تحقیقاتی خود خریداری می کنید، بخش قابل توجهی از هزینه ها هستند و شامل مواد اولیه، تجهیزات و سایر دارایی ها می شوند. اگر مواد دارای کاربردهای جایگزینی هستند که درآمد آتی ایجاد می کنند، می توانید آنها را به عنوان هزینه های سرمایه ای ثبت کنید.
امکانات: اجاره یا خرید امکاناتی که در آن تحقیق می کنید یکی دیگر از هزینه های رایج است. اگر مالک امکانات هستید و می توانید پس از اتمام پروژه از آنها استفاده کنید، در طی فرآیندهای حسابداری آنها را به عنوان دارایی سرمایه دار ثبت کنید.
نرم افزار: بسیاری از پروژه های تحقیق و توسعه از نرم افزارهای موجود استفاده می کنند یا برای توسعه نرم افزار سفارشی پرداخت می کنند. توسعه نرم افزار سفارشی همیشه یک هزینه متحمل‌شده است، در حالی که سایر نرم افزارهای رایانه ای بر اساس اینکه کاربردهای دیگری خارج از تحقیق و توسعه داشته‌باشند، می توانند متحمل یا سرمایه‌گذاری شوند.
خدمات: هنگام برون سپاری تحقیق و توسعه به شرکت ها یا پرداخت هزینه های خدمات دیگر، آنها را به عنوان هزینه های انجام‌شده ثبت کنید.
هزینه های اداری و سربار: هزینه های اداری و سایر هزینه های سربار مانند آب و برق همیشه در دسته هزینه های انجام‌شده قرار می گیرند.
مالکیت فکری: ثبت اختراع، علائم تجاری و سایر انواع مالکیت معنوی بر اساس موقعیت ممکن است ایجاد یا سرمایه گذاری شود.
کار: دستمزدها، حقوق و سایر پرداخت ها را برای نیروی کار کارکنان در طول فرآیند تحقیق و توسعه به عنوان هزینه های متحمل‌شده ثبت کنید.
افشای مخارج تحقیق و توسعه در صورتهای مالی:
واحد تجاری مخارج تحقیق توسعه ای را که طی دوره به عنوان هزینه شناسایی نموده را باید در صورتهای مالی نیز جداگانه افشا نماید.
مثال
شرکت نمونه جهت پروژه تولید محصول جدید اقدام به عقد قرارداد با پیمانکار پروژه نمود. پیمانکار پس از بررسی های لازم پلان پروژه را تدوین و تحویل کارفرما داد. مبلغ کل قرارداد تدوین پلان پروژه مبلغ 40 میلیون تومان است.
در مثال فوق به دلیل اینکه مخارج انجام شده معیارهای شناخت به عنوان دارایی نامشهود را احراز ننموده است تماما به عنوان هزینه دوره وقوع شناسایی و ثبت می گردد.
در مرحله بعد و پس از بررسی کامل طرح، شرکت تصمیم به اجرای آن میگیرد. بدین منظور قرارداد ساخت به ارزش 80 میلیون تومان با پیمانکار منعقد می گردد. پیمانکار طبق پلان طرح محصول را تولید و نمونه های اولیه را تحویل کارفرما می دهد. کافرما با بررسی نمونه ها تصمیم به تولید انبوه محصول جدید می گیرد.
در مثال اخیر به دلیل احراز شرایط مندرج در استاندارد مبلغ قرارداد (80 میلیون تومان) می تواند به عنوان دارایی شناسایی شود.
دارایی نامشهود- دانش فنی (بد) * * *
موجودی نقد و بانک/حسابهای پرداختنی (بس) ***
