مفهوم حسابداری مسئولیت اجتماعی در اوایل دهه 60 میلادی توسط نویسندگانی مثل آندرسون ، موبلی ، و لین اوس مطرح شد . آندرسون را باید بعنوان پدر حسابداری مسئولیت اجتماعی نامید. در آمریکا این مفهوم در اوایل دهه 70 م توسط انجمن حسابداری امریکا به منظور بررسی موانع و مشکلات مربوط به اندازه گیری در حسابداری مسئولیت اجتماعی آغاز شد و با وجود گذشت 40 سال هنوز این مفهوم از جدیدترین مباحث حسابداری است . در خصوص تدوین استانداردهای حسابداری مسئولیت اجتماعی به دلیل فشار سازمانهای هوادار محیط زیست و حقوق بشر در کشورهای صنعتی ، فدراسیون بین المللی حسابداری (IFAC) توجه خود را معطوف به این موضوع معطوف کرد و مجموعه ای بیانیه ها را در رابطه با تدوین استانداردهای این مفهوم صادر نمود . در ایران اولین در پاییز سال 1372 در فصلنامه بررسی های حسابداری دانشگاه تهران مقاله ای با عنوان تئوری حسابداری اجتماعی مطرح شد و تاکنون مقالات زیادی در این خصوص ارائه شده است.
تعریف حسابداری اجتماعی
حسابداری اجتماعی با مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR) ارتباط نزدیکی دارد و تأثیرات اجتماعی و محیطی در حسابداری مالی را بررسی میکند، این حسابداری به انواع دارایی‌هایی که در حسابداری مالی مطرح است، توجه ندارد و تمرکز آن بر رفتارهای کسب و کار است، در واقع روشی برای تعیین کمیت عملکرد شرکت است
به عبارتی این حسابداری به معنی حسابداری کل جامعه است.
حسابداری اجتماعی معمولا با نام حسابداری اجتماعی و محیطی، گزارشگری اجتماعی شرکتی یا گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکتی نیز شناخته میشود.
افراد غیرانتفاعی و سازمان های دولتی بیشتر در جهت بهبود فعالیتهای اجتماعی و زیست محیطی فعالیت دارند، بنابراین حسابداری اجتماعی ابزاری مهم برای این سازمان ها تلقی میشود.
دلیل اهمیت حسابداری اجتماعی
مفهوم “حسابداری اجتماعی” به دلیل صنعتی شدن جوامع که باعث رونق و همچنین بسیاری از مشکلات برای جامعه شده است ، اهمیت پیدا کرده است.
در دوران مدرن ، تلاش های حسابداری برای ارزیابی وضعیت جامعه و برنامه های اجتماعی بیشتر شده نه برای رضایت هر فرد یا گروهی.
به دلیل اینکه هر واحد تجاری عضوی از جامعه و در ارتباط با سایر اعضای جامعه هست لازم است که از تعهدات و مسئولیتهای خود آگاه باشد و آنها را محدود به حفظ منافع سهامداران نداند، و بداند که در قبال اعتبار دهندگان ، کارکنان، مشتریان و فروشندگان و گروههای موجود در جامعه و همچنین محیط زیست اطراف خود مسئول است.
با توجه به اینکه تجارت یک فعالیت اقتصادی، اجتماعی است و درآمدهای خود را از جامعه به دست می آورد و هدف آن باید رفاه جامعه باشد این حسابداری دربرگیرنده رفتار کسب و کاری است که رفاه را برای مردم فراهم میکند و مسئولیت حل بسیاری از مشکلات اجتماعی را بر عهده دارد.
در جامعه ی در حال پیشرفت در زمینه های تکنولوژیکی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، حسابداری نه تنها وظیفه نظارت را برای بنگاه اقتصادی انجام می دهد بلکه با توجه به اقدامات برنامه های اجتماعی در چنین مناطقی، به افشای گزارشگری اجتماعی می پردازد.
پیشنهاد میشود مقاله آشنایی با انواع خدمات حسابداری را مطالعه کنید
گزارشگری حسابداری مسئولیتهای اجتماعی
دو روش در گزارشگری هزینه های اجتماعی وجود دارد:
1)گزارشگری در یادداشتهای همراه صورتهای مالی که طرفداران این روش، گروههای هوادار نظریه حسابداری مسئولیتهای اجتماعی به عنوان بخشی از حسابداری مالی هستند.
2) گزارشگری هزینه‌های اجتماعی به صورت مجزا و مستقل که طبق این روش یک گزارش اجتماعی که شامل اطلاعات تفصیلی در ارتباط با تعهدات اجتماعی، هزینه ها و منافع اجتماعی واحد تجاری است، ارائه میشود.
اهداف حسابداری اجتماعی
یکی از هدفهای حسابداری اجتماعی، سنجش و اطلاع رسانی به عموم مردم در مورد فعالیت های رفاه اجتماعی انجام شده توسط شرکت و تأثیرات آن بر جامعه است.
سود حسابداری فقط بخشی از این مشارکت را نشان میدهد چون فقط بر اساس معاملات بازار، اندازه گیری شده و معاملاتی را که به طور همزمان با معاملات اقتصادی بین واحد تجاری و جامعه رخ داده را درنظر نگرفته است.
در واقع هدف حسابداری اجتماعی:
1) تولید و ارائه کالاها و خدمات سودمند برای جامعه است، یعنی مدیریت واحد تجاری باید با توجه به میزان انتفاع یا زیان وارد بر جامعه به هرگونه سرمایه گذاری اقدام کند و
- توزیع عادلانه امکانات اقتصادی،اجتماعی یا سیاسی بین گروههای اجتماعی ، به عبارت دیگر بررسی میشود که آیا در اثر معاملات اجتماعی واحد تجاری، همه گروههای اجتماعی به طور مساوی سود یا هزینه را متحمل شده اند یا توزیع نا عادلانه بوده است.
مثلا اگر آموزش و پرورش یکی از مدارس در منطقه ای دور افتاده را برای همیشه تعطیل کند، بخشی از جامعه از آموزش و سواد که حق تمام مردم بوده محروم میشوند که این باعث بی نظمی، افزایش هزینه رفت و آمد فرزندان و نیز کارمندان آموزش و پروش تا مدرسه جدید ، کاهش ارزش املاک و واحدهای تجاری و رکود اقتصادی بیشتر آن منطقه میشود. در مقابل، اگر آموزش و پروش به تناسب تراکم جمعیت در چنین مناطقی اقدام به ایجاد امکانات آموزشی نماید، به تدریج باعث رونق گرفتن منطقه و نهایتاً افزایش سواد و فرهنگ مردم آن منطقه که بخشی از جامعه اند، خواهد شد.
مشکلات حسابداری اجتماعی
یکی از مشکلات حسابداری اجتماعی، عدم تفکیک بعضی از هزینه های اجتماعی و اقتصادی است چون بسیاری از این هزینه ها را میتوانیم درهر دو طبقه تقسیم بندی کنیم.
در مباحث نظری حسابداری دو معیار برای تفکیک این هزینه ها وجود دارد:
۱- معیار هدف از انجام یک نوع فعالیت یا هزینه؛
که طبق این معیار، هزینه هایی که واحد تجاری با قصد دید بهتر جامعه به آن واحد مانند هزینه آموزش کارکنان و افراد جامعه انجام میدهد، یک هزینه اجتماعی است.
۲- معیار الزامات قانونی؛
که اگر انجام هزینه براساس الزام قانونی باشد مثلا اگر قانون، واحد تجاری را ملزم کرده باشد که سرویس رفت و آمد کارکنان و همچنین وسایل ایمنی کار و بهداشت کارگاه را فراهم کند، اینها هزینه اجتماعی نیست، بلکه هزینه اقتصادی‌اند. اما هزینه هایی که واحد تجاری به خواست خود انجام میدهد، به عنوان یک نوع هزینه اجتماعی در نظر گرفته می شوند.
مثالی دیگر: اگر هزینه‌های تحقیق و توسعه به خاطر افزایش ایمنی و کیفیت بالای محصول باشد، این یک هزینه اجتماعی است، حال اگر همین هزینه با قصد افزایش حجم فروش و توانایی رقابت بیشتر با سایر تولید کنندگان باشد یک هزینه اقتصادی است.
یکی دیگر از مشکلات، مربوط به ارتباط هزینه ها و منافع اجتماعی است.
