امروز تصمیم گرفتیم معاوضه دارایی های ثابت مشهود را همراه با مثال برای شما مطرح کنیم. شناسایی سود و زیان معاوضه دارایی های غیرپولی بستگی به این دارد که آیا معاوضه محتوای تجاری دارد یا خیر. اگر معاوضه دارای محتوای تجاری باشد سود و زیان معاوضه بلافاصله شناسایی می شود. اگر معاوضه فاقد محتوای تجاری باشد دارایی تحصیل شده به مبلغ دفتری دارایی واگذار شده ثبت می‌شود و هیچ سود یا زیانی شناسایی نمی‌شود. 

اگر شرکتها داراییهای مشابه مانند دو کامیون را با هم معاوضه کنند، در این حالت نحوه برخورد حسابداری چگونه است؟ حتی در معاوضه داراییهای مشابه نیز ممکن است تغییری در وضعیت اقتصادی شرکت ایجاد گردد. برای مثال فرض کنید عمر مفید کامیون تحصیل شده به میزان قابل توجهی طولانی تر از عمر مفید کامیون واگذار شده باشد.

این موضوع ممکن است به میزان قابل ملاحظه ای تفاوت در مبلغ، زمان بندی و ریسک جریانهای نقدی آینده برای دوکامیون مورد معاوضه را در پی داشته باشد. بنابراین معامله فوق دارای محتوای تجاری است و شرکت باید از ارزش منصفانه به عنوان مبنای اندازه گیری دارایی تحصیل شده در معاوضه استفاده کند.

معاوضه دارايیهای ثابت مشهود 

یکی از راه‌های سودآوری شرکت‌ها، معاوضه دارایی‌های قدیمی با دارایی‌های جدید و یا خرید یک دارایی جدید و فروش دارایی قدیمی می‌باشد.موضوعات حسابداری مرتبط با معاوضه تنها به معاوضه دارایی‌های ثابت مشهود اشاره دارد.منظور از دارایی‌های ثابت مشهود یا غیر پولی، دارایی‌هایی است که بازیافت آنها بر اساس مبالغ قراردادی یا ثابت قابل تعیین نیست و یا با گذشت زمان در قیمت و ارزش آنها تغییر ایجاد می‌شود.از دارایی‌های ثابت مشهود می‌توان به زمین، ساختمان و تأسیسات و تجهیزات و ماشین آلات و وسائل نقلیه اشاره کرد.

بازیافت دارایی‌های غیر پولی به دلیل اینکه مشخص و قابل تعیین نیست با عدم اطمینان همراه است و دارایی های پولی ارزش قراردادی مشخصی ندارند. در معاوضه دارایی پولی با دارایی غیر پولی و یا در معاوضه دو دارایی پولی هیچ گونه پیچیدگی و ابهامی وجود ندارد و امکان ثبت سود و زیان آنها در دفاتر حسابداری به راحتی وجود دارد.

از آنجا که بازيافت دارايیهای غير پولی، با دشواری و عدم اطمينان همراه است. ثابت و قابل تعيين نيست، حال آنکه دارايیهای پولی ارزش قراردادی مشخصی دارند. بنابراين، در معاوضه دو دارايی پولی با يکديگر يا معاوضه يک دارايی غير پولی با يک دارايی پولی، پيچيدگی و ابهام چندانی وجود ندارد، زيرا ارزش منصفانه دارايی تحصيل شده و دارايی واگذار شده به راحتی قابل تعيين است و سود (زيان) معاوضه به سهولت محاسبه شده و در دفاتر ثبت میشود.

از مبحث بالا يک نکته ديگر مشخص می شود؛ به اين ترتيب که در زمان معاوضه دو دارايی، دارايی تحصيل شده بايد به ارزش منصفانه در دفاتر ثبت شود. براساس استاندارد حسابداری شماره 11  معاوضه دارايیهای ثابت مشهود بر مبنای ارزش منصفانه دارايی واگذار شده يا ارزش منصفانه دارايی تحصيل شده، هر کدام با وضوح بيشتری قابل تعيين است، به حساب منظور میشود.

استفاده از ارزش منصفانه در حسابداری معاوضه دارايی ها به اين معنا است که شرکتهای معاوضه کننده بايد سوديازيان ناشی ازمعاوضه رادر دفاتر خود شناسايی کنند. سوديازيان معاوضه ازتفاوت بين ارزش منصفانه دارايی واگذار شده با ارزش دفتری (بهای تمام شده به کسر استهلاک انباشته) همان دارايی تعيين میشود. به اين ترتيب يکی از سه حالت زير رخ خواهدداد.

شناسايی سود معاوضه دارايی→ ارزش دفتری دارايی واگذارشده < ارزش منصفانه دارايی واگذارشده 

شناسايی زيان معاوضه دارايی → ارزش دفتری دارايی واگذارشده >ارزش منصفانه دارايی واگذار شده 

عدم وجودسود(زيان) معاوضه دارايی→ ارزش دفتری دارايی واگذارشده = ارزش منصفانه دارايی واگذارشده 

بنابراين، شرط لازم برای شناسايی سود يا زيان معاوضه، وجود تفاوت در ارزش منصفانه و ارزش دفتری دارايی واگذار شده است و ارزش منصفانه دارايی تحصيل شده نشان دهنده سود يازيان معاوضه نيست

 مفهوم محتوای تجاری

در اغلب موارد، معاوضه دو دارايی غير مشابه به معنی وجود تفاوت در وضعيت دارايی تحصيل شده با دارايی واگذار شده است. بنابراين معاوضه دارايی دارای محتوای تجاری است. چنانچه معامله دارای محتوای تجاری باشد، مبنای اندازه گیری دارایی تحصیل شده در معاوضه داراییهای غیر پولی ارزش منصفانه است. یک معاوضه در صورت تحقق شرایط زیر محتوای تجاری دارد:

الف) وضعیت (ریسک، زمان بندی و مبلغ) جریانهای نقدی آتی دارایی تحصیل شده با وضعیت جریانهای نقدی آتی دارایی واگذار شده متفاوت باشد، یا

ب) ارزش اقتصادی بخشی از عملیات واحد تجاری که تحت تاصیر معاوضه است در نتیجه این معاوضه تغییر کند و

ج) تفاوتی که در بند الف و ب گفته شد نسیت به ارزش منصفانه داراییهای معاوضه شده با اهمیت باشد.

برای مثال فرض کنید شرکت کاج در یک معامله تعدادی از تجهیزات تولیدی خود را یا یک قطعه زمین شرکت تندباد معاوضه می‌کند. براساس پیش بینی مدیریت، زمان بندی، مبلغ و ریسک جریانهای نقدی ناشی از زمین به احتمال زیاد به میزان قابل توجهی متفاوت از جریانهای نقدی ناشی از تجهیزات خواهد بود. در نتیجه هر دو شرکت در وضعیتهای اقتصادی متفاوتی قراردارند.

بنابراین این معامله دارای محتوای تجاری است و شرکتها سود و زیان معاوضه را شناسایی می‌کنند. در واقع اگر معاوضه دارای محتوای تجاری باشد سود یا زیان بلافاصله شناسایی می‌شود.

برای آشنایی با صورت سود و زیان در حسابداری برو روی لینک کلیک کنید.

معاوضه با فرض زیان

اگر معاوضه دارای محتوای تجاری باشد و شرکت در نتیجه معاوضه دارایی ثابت مشهود متحمل زیان شود بلافاصله باید آن را شناسایی کند زیرا داراییها نباید به مبلغی بیش از معادل قیمت نقد آنها ارزیابی شوند. اگر زیان به موقع شناسایی نشود باعث می‌شود داراییها بیش از واقع ارزیابی شوند.

مثال معاوضه دارای محتوای تجاری در حالت زیان

فرض کنید شرکت آپادانا ماشین آلات قدیمی خود را با ماشین آلات جدید شرکت نهال معاوضه می‌کند. بهای تمام شده ماشین قدیمی مبلغ 1،200،000،000 ریال، استهلاک انباشته 400،000،000 ريال وارزش منصفانه 600،000،000 ريال است. قیمت صورتحساب برای ماشین جدید 1،600،000،000ريال و مبلغ مورد توافق برای ماشین آلات قدیمی 900،000،000 ريال است. میخواهیم ثبت حسابداری در شرکت آپادانا و سود و زیان معاوضه را بدانیم.

دفاتر شرکت آپادانا 

ارزش دفتری ماشین قدیم – ارزش منصفانه ماشین قدیم=زیان معاوضه

ریال 200،000،000-=600،000،000-800،000،000

معاوضه با فرض سود

در حالتی که معاوضه داراییهای ثابت مشهود محتوای تجاری دارد و سود تحقق می یابد بهای تمام شده دارایی تحصیل شده در معاوضه به ارزش منصفانه دارایی واگذار شده ثبت و سود بلافاصله شناسایی می‌شود. شرکت برای ثبت بهای تمام شده دارایی تحصیل شده تنها در صورتی از ارزش منصفانه دارایی تحصیل شده استفاده می‌کند که واضح تر و معتبرتر از ارزش منصفانه دارایی واگذار شده باشد.

مثال معاوضه داراییهای ثابت مشهود

شرکت جهان پرداز و شرکت صبا الکترونیک قصد دارند زمين و تجهيزاتی را با مشخصات زير با يکديگر معاوضه کنند. فرض میکنیم معاوضه محتوای تجاری دارد.

دفاتر شرکت جهان پرداز

برای شرکت جهان پرداز ارزش دفتری زمين واگذار شده 10،000،000 ریال و ارزش منصفانه آن 28،500،000 ريال است از آنجا که «ارزش دفتری دارايی < ارزش منصفانه دارايی واگذار شده»، و مبلغ 2،000،000 ریال بطور نقد دریافت کرده است. تجهيزات تحصيل شده نيز در دفاتر به ارزش منصفانه دارايی واگذار شده، پس از تعديل (کسر) بابت سرک نقدی دريافت شده، ثبت خواهد شد. به اين ترتيب، ارزش تجهيزات دردفاتر شرکت جهان پرداز به مبلغ 26،500،000 ريال ثبت خواهد شد.

سرک نقدی دریافت شده-ارزش منصفانه دارایی قدیم=ارزش منصفانه دارایی جدید

ارزش دفتری دارایی قدیم – ارزش منصفانه دارایی قدیم=سود و زیان ناشی از معاوضه

سرک نقدی دريافت شده –  ارزش منصفانه زمين = بهای تمام شده تجهيزات تحصيل شده

26،500،000 ریال=2،000،000-28،500،000

سود معاوضه برابر با تفاوت ارزش منصفانه دارایی قبلی و مبلغ دفتری آنهاست.

دفاتر شرکت صبا الکترونیک

برای شرکت صبا الکترونیک  ارزش منصفانه تجهيزات 22،000،000 ريال است. و بهای تمام شده و استهلاک انباشته به ترتیب مبلغ 33،000،000 و 5،000،000 ریال می باشد و مبلغ 3،000،000 ریال پرداخت کرده است سود و یا زیان حاصل از معاوضه را تعیین نمایید.

سرک نقدی پرداخت شده+ارزش منصفانه دارایی قدیم=ارزش منصفانه دارایی جدید

(سرک نقدی پرداخت شده + ارزش منصفانه تجهيزات) =بهای تمام شده زمين تحصيل شده (صبا الکترونیک )

25،000،000=22،000،000+3،000،000

 بابت ثبت معاوضه زمين و تجهيزات

شناسايی سود يا زيان در دفاتر يکی از طرفين معاوضه مستقل از شناسايی سود يازيان در دفاتر طرف ديگر معاوضه است. در حالی که شرکت (جهان پرداز) 18،500،000 ریال ريال سود حاصل از معاوضه شناسايی کرده است شرکت (صبا الکترونیک) 6،000،000 ريال زيان شناسايی کرده است. در معاوضه دارايیها ممکن است هردو طرف سوديازيان شناسايی کنند و يا ساير حالتهای ممکن ديگر مانند شناسايی سود يا زيان توسط يکی از طرفين و عدم شناسايی سود يا زيان توسط طرف ديگر روی دهد.

از آنجا که مبنای شناسايی سود يا زيان معاوضه تفاوت ارزش منصفانه دارايی واگذار شده با ارزش دفتری همان دارايی (دارايی واگذار شده) است، شناسايی ياعدم شناسايی سود يا زيان توسط يکی از طرفين معاوضه به شناسايی يا عدم شناسايی سود يا زيان معاوضه توسط طرف ديگر معاوضه ارتباطی ندارد.

معاوضه محتوای تجاری ندارد

زمانی که معاوضه فاقد محتوای تجاری است، سود معاوضه صرف کاهش بهای تمام شده دارایی جدید می‌شود و طی دوره‌های استفاده از دارایی از طریق کاهش هزینه استهلاک (درصورت وجود) و باقیمانده آن در زمان واگذاری دارایی شناسایی می‌شود.

وجه نقد پرداخت شده + ارزش دفتری دارایی قدیم=بهای دارایی جدید

وجه نقد دریافت شده – ارزش دفتری دارایی قدیم=بهای دارایی جدید

معاوضه دارایی نامشهود

دارایی از ارکان اصلی معادله حسابداری است. معادله ای که در آن با ترکیب بدهی ها و حقوق صاحبان سهام برابری و نابرابری حسابها مشخص می شود. در روند اجرای کار حسابداری ممکن است مدیریت تصمیم به تغییر، خرید یا معاوضه دارایی های خود داشته باشد.  این مورد هم مانند هر عمل دیگری نیاز به اجرای اصول و استاندارد های حسابداری دارد. دارایی ها با توجه به ماهیت خود امکان معاوضه با شرایط خاص خود را دار د. مثالی که در قالب یک فیلم آموزشی برای شما مطرح شده است نمونه ای از معاوضه دارایی های نامشهود است.

دارایی نامشهود طبق تعریفی که دارند به آن دسته از دارایی هایی اطلاق می شوند که شاید قابل رویت نیستند اما به دلیل ارزش بالایی که برای مجموعه به همراه دارد باید در ترازنامه ارزش گذاری و ثبت شود. این دارایی ها هم همانند دیگر دارایی ها امکان هرگونه تغییر را دارد. مثال زیر برای شما مطرح می شود تا شما بتوانید مطلب معاوضه داراییهای مشابه را به راحتی درک کنید.

شرکتی دارای یک نرم افزار اطلاعاتی می باشد و به دلایل کاری و تصمیمات مدیریتی لازم است تا نرم افزار خود را با نرم افزاری دیگر تعویض نماید. بابت این معاوضه اطلاعات زیر در دست قرار دارد:

بهای تمام شده نرم افزار قدیم 50 میلیون با استهلاک انباشته 5میلیون و ارزش متعارف 52 میلیون که با نرم افزار جدیدی به بهای تمام شده 58 میلیون و استهلاک انباشته 6 میلیون و ارزش منصفانه 51 میلیون.

از بابت این نرم افزار شرکت 1 میلیون نیز اضافه پرداخت کرده است چرا که نرم افزار به ارزش حال حاضر باید ثبت گردد.

از نظر علم حسابداری، دارایی‌های ثابت موجود در سازمان‌ها هزینه نیستند و می‌بایست بر اساس استانداردهای حسابداری در سال مبلغی از ارزش اولیه دارایی به عنوان استهلاک در نظر گرفته شود که این مبلغ جزو هزینه‌های آن دوره مالی سازمان‌ها تلقی می‌شود.حتی امکان معاوضه دارایی ها برای رسیدن به سود بیشتر هم وجود دارد .