پس از تشکیل سازمان بیمه تامین اجتماعی در سال ۱۳۳۲، کارگران مشاغل پیمانکاری جز اولین گروه هایی بودن که تحت پوشش بیمه قرار گرفتند.. بر اساس ماده 38 قانون تامین اجتماعی، فعالیت‌های پیمانکاری که به صورت قراردادهای عمرانی و غیر عمرانی منعقد می‌شوند، مشمول پرداخت حق بیمه هستند. موضوعی که همواره دغدغه بسیاری از حسابداران است، چگونگی محاسبه حق بیمه قراردادهای پیمانکاری است. زیرا نداشتن علم به این موضوع می‌تواند تبعات و جرایم فراوانی برای کارفرما داشته باشد. این سازمان براساس موقعیت های زمانی، به محاسبه و وصول حق بیمه کارکنان شاغل در قراردادهای پیمانکاری می پردازد. پس از مذاکره و انعقاد قرارداد، پیمانکار باید یک نسخه از اصل قرارداد را به شعبه های بیمه تامین اجتماعی تحویل دهد، تا بیمه پروژه فعال شود.
قراردادهای پیمانکاری: به سه دسته قراردادهای عمرانی، قراردادهای غیر عمرانی و موارد خاص قراردادهای غیر عمرانی تقسیم می‌شوند.
قراردادهای غیر عمرانی
قراردادهایی که شرایط زیر را داشته باشد، قرارداد پیمانکاری غیر عمرانی نامیده میشود:
- اعتبار قرارداد از محلی به غیر از بودجه عمرانی دولت تامین شود
- برای انعقاد قرارداد محدودیتی (از حیث بهای کل قرارداد) از سوی سازمان برنامه و بودجه وجود نداشته باشد
- شرایط قرارداد غیر عمرانی می‌تواند منطبق و یا متفاوت با شرایط عمومی پیمان باشد
قراردادهای غیر عمرانی چه قراردادهایی هستند؟
کلیه قراردادهای فاقد شرایط اشاره شده در بخش طرحهای عمرانی,قراردادهای غیر عمرانی تلقی می شوند.
حق بیمه قراردادهای غیر عمرانی
1_ حق بیمه قراردادهای خدماتی مکانیکی
یکی از انواع قراردادهای پیمانکاری، قراردادهای مکانیکی خدماتی است؛ در این نوع قراردادها موضوع قرارداد ارائه خدمات است و نوع کار به گونه‌ای است که کلا به صورت مکانیکی و با کمک ماشین آلات انجام میشود. در اجرای این قراردادها تهیه کلیه مصالح مصرفی بر عهده پیمانکار و با هزینه او باشد، نرخ حق بیمه به میزان %7 ناحالص کل کارکرد .
در مواردی که تهیه قسمتی از مصالح به عهده و هزینه پیمانکار و قسمتی به عهده و هزینه کارفرما است. ارزش مصالح واگذاری به پیمانکار به ناخالص کل کارکرد افزوده میشود؛ سپس حق بیمه به نرخ 7.8 درصد محاسبه می‌گردد.
گاهی مسئولیت تهیه مصالح به لحاظ تعیین کیفیت بر عهده کارفرما است؛ یا مصالح به صورت انحصاری در اختیار کارفرما قرار دارد و او مصالح را به صورت رایگان در اختیار پیمانکار قرار می‌دهد؛ مانند آسانسور و تاسیسات، پارچه در قراردادهای دوخت، آسفالت در قراردادهای آسفالت کاری و جاده سازی؛ در این موارد هزینه مصالح به ناخالص کارکرد اضافه نمی‌شود.
نحوه محاسبه به صورت زیر است:
مجموع حق بیمه قراردادهای مکانیکی = 7.8% * کل ناخالص کارکرد
در فرمول بالا:
- بیمه بیکاری معادل 0.8 درصد (یک نهم هفت درصد ناخالص کارکرد)
نکته: نحوه محاسبه بیمه بیکاری به صورت زیر است:
بیمه بیکاری برای کلیه قراردادها = کل ناخالص کارکرد * نرخ حق بیمه قرارداد مربوطه * (1/9)
2_ حق بیمه قراردادهای خدماتی دستمزدی (غیر مکانیکی)
گونه‌ای از قراردادهای پیمانکاری، قراردادهای غیر مکانیکی خدماتی است؛ به صورتی که موضوع قرارداد ارائه خدمات است اما کار به صورت دستمزدی و غیرمکانیکی انجام میشود.مجموع نرخ حق بیمه برای این قراردادها برابر با 16.67% کل ناخالص کارکرد است؛ که از این میزان 15% آن حق بیمه و 1.67% نیز بیمه بیکاری است.
مجموع حق بیمه قراردادهای غیرمکانیکی = 16.67% * کل کارکرد ناخالص
مثال
شرکت مهر آفرین قراردادی با شرکت پلی اکریل پلیمران جهت ایجاد و نگهداری فضای سبز داخلی به مبلغ کل 2,000,000,000 ریال منعقد نموده است؛ در این صورت تهیه کلیه مصالح بر عهده کارفرما است، حق بیمه و بیمه بیکاری برای کارکنان این پروژه چگونه محاسبه میشود؟
با فرض اینکه کلیه امور این پروژه به صورت کاملا دستی انجام شود، حق بیمه برای این قرارداد برابر با 16.67% ناخالص کارکرد است؛ که در آن 15% حق بیمه و 1.67% بیمه بیکاری است. در نتیجه خواهیم داشت:
مجموع حق بیمه قابل پرداخت (ريال)
333,400,000= 16.67% * 2,000,000,000
میزان حق بیمه کارگران (ريال)
300,000,000= 15% * 2,000,000,000
بیمه بیکاری کارگران (ريال):
34,400,000 = 1.67% * 2,000,000,000
3_ حق بیمه قراردادهای خدماتی دستمزدی – مکانیکی
در قرارداد های خدماتی نوع کار ایجاب می کند بخشی از کار به صورت مکانیکی و با کمک وسایل و ماشین آلات مکانیکی متعلق به پیمانکار و بخش دیگر به صورت دستی انجام میشود.حق بیمه برای بخش مکانیکی به نرخ 7.8 درصد و حق بیمه برای بخش غیرمکانیکی به نرخ 16.67 درصد در انتها مجموع این مقادیر به عنوان حق بیمه منظور خواهد شد.
مجموع حق بیمه قراردادهای خدماتی دستمزدی _ مکانیکی = (7.8% * ناخالص کارکرد بخش مکانیکی) + (16.67% * ناخالص کارکرد بخش دستی)
4. حق بیمه قراردهای غیر عمرانی در قراردادهای با مصالح و بدون مصالح دارای درصد متفاوتی است.بدین شکل که در قراردادهای غیر عمرانی با مصالح درصد حق بیمه 7 درصد و در قراردادهای غیر عمرانی بدون مصالح درصد حق بیمه 15 درصد می باشد.
اگر کارفرما وسایل و ابزار مورد نیاز در بخش مکانیکی را تهیه و بدون دریافت کرایه در اختیار پیمانکار قرار دهد، حق بیمه با توجه به دستمزدی بودن کار، با نرخ 16.67 درصد محاسبه خواهد شد.
درصد مکانیکی و یا غیرمکانیکی پروژه با توجه به نوع و شرایط کار توسط کارفرما تعیین و تایید میشود.
گاهی پیمانکار اصلی برای انجام بخشی از پروژه، قراردادی با یک پیمانکار فرعی منعقد می‌نماید؛ در این صورت حق بیمه پیمانکاران فرعی با توجه به تعهدات درج شده طرفین در شرایط پیمان و بر اساس ضوابط، محاسبه و وصول خواهد شد؛ همچنین هنگام محاسبه حق بیمه پیمانکار اصلی، میزان ناخالص کارکرد او پس از کسر کارکرد پیمانکار فرعی در نظر گرفته میشود.
در صورتی که پیمانکار جزو موسساتی باشد که مشمول قوانین حمایتی ویژه‌ای (به غیر از سازمان تامین اجتماعی) هستند؛ همچنین پیمانکار از پرسنل مشمول این قوانین حمایتی جهت انجام پروژه استفاده نماید؛ با ارائه گواهی معتبر از موسسات مذکور، پیمانکار تکلیفی در قبال محاسبه و وصول حق بیمه برای پرسنل نخواهد داشت.
پیشنهاد میشود این مقاله حق بیمه در پروژه های پیمانکاری را هم مطالعه کنید
حق بیمه قراردادهای غیرعمرانی با تامین مصالح از خارج از کشور
در برخی از قراردادها تهیه و طراحی و خرید تجهیزات در خارج از کشور و به صورت اعتبار اسنادی صورت گرفته است. به این ترتیب، اجرای پروژه به دو روش ممکن است صورت پذیرد:
اگر عملیات پروژه به صورت نصب و انجام کارهای ساختمان و عملیات مرتبط با آن و تهیه مصالح بر عهده پیمانکار باشد؛ نرخ حق بیمه برابر با نرخ %7 درصد کارکرد داخل ایران به علاوه 0.8% به عنوان بیمه بیکاری محاسبه میشود.
در صورتی که عملیات پروژه صرفا نصب تجهیزات باشد؛ به این ترتیب نرخ حق بیمه با توجه به نوع انجام پروژه، مکانیکی، غیر مکانیکی یا تواما مکانیکی و غیرمکانیکی، محاسبه میشود.
نکته
1_ کارفرما تنها می‌تواند 5% از بهای کل پیمان را تا محاسبه حق بیمه قراردادهای غیر عمرانی مربوطه و ارائه مفاصا حساب نزد خود نگهداری نماید؛ نگهداری مبلغی بیش از 5 درصد (مثلا 7.8 درصد) از بهای کل پیمان نزد کارفرما، خلاف مقررات بوده و پیمانکار موظف است نسبت به این رویه اعتراض نماید.
2- کارفرما موظف است در قرارداد منعقد شده پیمانکار را نسبت به بیمه نمودن کارکنان خود و همچنین کارکنان پیمانکاران فرعی نزد سازمان تامین اجتماعی، همچنین محاسبه بیمه سهم کارگر و کارفرما و پرداخت کل حق بیمه متعلقه به ترتیب مقرر در ماده ۲۸ قانون تامین اجتماعی متعهد نماید.
3- کارفرما باید در شروع و پایان کار، بر اساس مکاتبه با سازمان تامین اجتماعی از انجام تکالیف پیمانکار اطمینان حاصل نماید؛ به ویژه در خصوص دریافت نامه پایان کار که مجوز ارائه مفاصا حساب به پیمانکار است.
یک مورد خاص: حق بیمه قراردادهای حمل و نقل ریلی
نرخ محاسبه حق بیمه قراردادهای غیر عمرانی از نوع حمل و نقل ریلی، برابر با قراردادهای مکانیکی و معادل 7.8% است. سازمان تامین اجتماعی در بخشنامه شماره 14/5 جدید درآمد اعلام کرده است: در قراردادهای حمل و نقل ریلی، پیمانکاران مربوطه 60 الی 80 درصد از مبلغ کارکرد قرارداد منعقده با واگذراندگان کار را بابت استفاده از امکانات ریلی و نیروی کششی به راه آهن جمهوری اسلامی ایران پرداخت می‌نمایند؛ لذا باید نسبت به ناخالص کارکرد قراردادهای حمل و نقل مذکور پس از کسر سهم راه آهن بابت خدمات ارائه شده (پس از تایید راه آهن) حق بیمه به ماخذ 7 درصد سهم پیمانکار محاسبه و وصول شود؛ همچنین مفاصا حساب نسبت به کل کارکرد قرارداد صادر گردد.
پیشنهاد میشود مقاله حق بیمه و نحوه محاسبه بیمه کارگر و کارفرما در سال 1400 راهم مطالعه کنید
مثال نحوه محاسبه حق بیمه قراردادهای غیر عمرانی
شرکت آقای جوادی قراردادی با شرکت پالایش نفت لاوان جهت ساخت مخازن نگهداری فرآورده‌های نفتی، با تامین مصالح منعقد نموده است. مبلغ اولیه قرارداد 4,000,000,000 ریال است که از این میزان، 1,800,000,000 ریال جهت تهیه مصالح و 2,200,000,000 ریال جهت اجرای پروژه است. کارفرما درصد مکانیکی و غیرمکانیکی را به صورت ذیل تایید کرده است.
بخش مکانیکی معادل 35٪ و بخش غیرمکانیکی معادل 65٪. حق بیمه قرارداد را محاسبه نمایید.
???? این قرارداد از نوع قراردادهای دو ماخذه است. به این ترتیب، حق بیمه بخش غیرمکانیکی با نرخ 16.67% محاسبه میشود همچنین از آنجا که تهیه مصالح بر عهده پیمانکار است، حق بیمه بخش مکانیکی با نرخ 7.8 درصد محاسبه میشود.
حق بیمه بخش غیرمکانیکی به ریال برابر است با:
2,600,000,000 = 65% * 4,000,000,000
433,420,000 = 16.67% * 2,600,000,000
حق بیمه بخش مکانیکی به ریال برابر است با:
1,400,000,000 = 35% * 4,000,000,000
109,200,000 = 7.8% * 1,400,000,000
به این ترتیب مجموع کل حق بیمه برای این قرارداد به ریال برابر است با:
542,620,000 = 109,200,000 + 433,420,000
شرکت چکاوک لامرد قراردادی جهت تعمیرات سقف سوله‌های انبار با شرکت پالایش نفت لاوان به مبلغ 1,500,000,000 ریال منعقد نموده است. کارفرما (شرکت پالایش نفت لاوان) قطعات و لوازم مصرفی را در اختیار پیمانکار قرار می‌دهد. حق بیمه این قرارداد پیمانکاری چگونه محاسبه میشود؟
در قراردادهایی که در اجرای آن کارفرما مصالح و قطعات را در اختیار پیمانکار قرار می‌دهد، پیمان کاملا به صورت دستمزدی در نظر گرفته میشود. در این صورت حق بیمه قرارداد با نرخ 16.67% محاسبه میشود. حق بیمه قابل پرداخت به ریال برابر است با:
250,050,000 = 16.67% * 1,500,000,000
نحوه محاسبه و پرداخت حق بیمه پروژه های غیر عمرانی
در مورد نحوه محاسبه و پرداحت حق بیمه طرح های غیر عمرانی نیز، ارسال صورت دستمزد و حقوق کارکنان شاغل به صورت ماهیانه و باید حداکثر تا پایان ماه بعد به سازمان تامین اجتماعی ارائه شود.
ماخذ و نحوه محاسبه حق بیمه قراردادهای غیر عمرانی با توجه به مصوبات شورایعالی تامین اجتماعی و به استناد مصوبه مورخ ۲۴/۰۱/۱۳۷۰ حق بیمه قراردادهای پیمانکاری و مهندسین مشاور از تاریخ مذکور با توجه به تعهد طرفین و نحوه اجرای کار به ترتیب زیر محاسبه می شود:
- حق بیمه پیمانکاری بدون مصالح، قراردادهایی که در اجرای آنها تهیه مصالح مصرفی به عهده و هزینه پیمانکار می باشد و یا موضوع قرارداد ارائه خدمات بوده و نوع کار ایجاب نماید که تماما به صورت مکانیکی انجام گیرد. حق بیمه به ماخذ ۷% ناخالص کل ناخالص کارکرد به اضافه یک نهم آن به عنوان حق بیمه بیکاری می باشد.
- حق بیمه کلیه قراردادهای دستمزدی و خدماتی که به صورت غیر مکانیکی انجام گیرد و یا تجهیزات و وسایل مکانیکی توسط کارفرما تهیه و به صورت رایگان در اختیار پیمانکار قرار داده می شود به ماخذ ۱۵% ناخالص کارکرد به اضافه یک نهم آن به عنوان حق بیمه بیکاری می باشد.
- در مواردی که تهیه قسمتی از مصالح به عهده و هزینه پیمانکار و قسمتی به عهده و هزینه کارفرما می باشد، ارزش مصالح واگذاری به پیمانکار به ناخالص کل کارکرد افزوده می شود و سپس حق بیمه طبق بند ۱ محاسبه می شود.
- قیمت تجهیزات وارده از خارج کشور که پیمانکاران از طریق گشایش اعتبار خریداری می نمایند مشمول کسر حق بیمه نمی باشد، همچنین قیمت مصالح انحصاری، اختصاصی آسانسور و تاسیسات، ماشین آلات، آهن آلات در قراردادهای سوله سازی که تهیه آن در اختیار کارفرما است، پارچه در قراردادهای دوخت و دوز، آسفالت در قراردادهای جاده سازی و آسفالت خیابان ها و محوطه ها، موکت و کف پوش و کابینت در صورتی که توسط کارفرما تهیه و به صورت رایگان به پیمانکار تحویل شود، بعنوان مصالح واگذاری تلقی نشده و قیمت آنها به کل کارکرد اضافه نمی شود.
- در مواردی که موضوع قرارداد ارائه خدمات بوده و نوع کار ایجاب نماید قسمتی از عملیات به صورت مکانیکی (با وسایل و ماشین آلات مکانیکی متعلق به پیمانکار) و قسمتی به صورت دستی انجام گیرد در این حالت حق بیمه بخش مکانیکی به ماخذ ۷% و حق بیمه بخش دستی به ماخذ ۱۵% به اضافه یک نهم آن بابت بیمه بیکاری محاسبه می شود.
- در مواردی که وسایل و ابزار مکانیکی توسط کارفرما تهیه و بدون دریافت کرایه (به صورت رایگان) در اختیار پیمانک قرارار گیرد، در این حالت عملیات دستمزدی محسوب و حق بیمه آن کلا به ماخذ ۱۵% به اضافه یک نهم آن بابت بیمه بیکاری محاسبه خواهد شد.
- در مواردی که پیمانکار اصلی بخشی از عملیات پروژه را با انعقاد قرارداد به پیمانکاران فرعی واگذار نماید، حق بیمه قراردادهای پیمانکاران فرعی نیز با توجه به تعهدات طرفین مندرج در پیمان، طبق ضوابط محاسبه، وصول و در صورت ارائه مفاصاحساب پیمانکاران فرعی به هنگام احتساب حق بیمه پیمانکار اصلی معادل کارکرد پیمانکاران فرعی که مفاصاحساب دریافت داشته اند از کارکرد پیمانکار اصلی کسر می شود.
- آن دسته از نهادها، سازمان ها و وزارتخانه هایی که کارکنان آن ها مشمول قانون حمایتی خاص غیر از تامین اجتماعی می باشند، در صورتی که با انعقاد قرارداد با سایر موسسات، وزارتخانه ها و سازمان ها اقدام به انجام کار بصورت پیمانکاری نمایند، چنانچه کار موضوع قرارداد توسط پرسنل رسمی آن ها که مشمول قانون حمایتی خاص می باشند، همچنین پرسنل روزمزد و قراردادی انجام گیرد و لیست و حق بیمه کلیه پرسنل روز مزد و غیر رسمی شاغل در اجرای پیمان را به سازمان تسلیم و پرداخت نمایند. مفاصاحساب قرارداد آنها به شرطی که برابر پرونده مطالباتی فاقد بدهی باشد صادر خواهد شد. بدیهی است کارفرما ملزم به رعایت ماده ۳۸ قانون تامین اجتماعی در مورد این گروه از پیمانکاران نیز می باشد.
