استهلاک دارایی به معنی کاهش کیفیت، کمیت یا ارزش یک دارایی است و در واقع معیاری برای دوام یک دارایی ثابت است. در حقیقت استهلاک دارایی معادل واگذاری ارزش آن ها به محصول تولید شده توسط آنها است. در واقع انتظار می‌رود با گذشت زمان، کارایی و بهره‌وری داراییهای ثابت که به طور مستمر از آن استفاده میشود، کاهش یابد. محاسبه استهلاک دارایی در واقع ارزیابی میزان دوام است و ارزش خالص دارایی را نشان میدهد و یکی از عوامل مهم در تعیین بهای تمام شده کالاها و در نتیجه محاسبه سود در حسابداری مالی مجموعه‌ها است. در این مقاله با ما همراه باشید تا با استهلاک در حسابداری، انواع استهلاک و نحوه محاسبه استهلاک دارایی های ثابت آشنا شوید.
استهلاک چیست؟
استهلاک یعنی تخصیص هزینه یک دارایی در طول عمر مفید آن، که نشان میدهد چه مقدار از ارزش دارایی استفاده شده است. طبق بند ۵ استاندارد حسابداری شماره ۱۱، فرایند استهلاک دارایی ثابت مشهود از زمانی که دارایی آماده بهره‌برداری است آغاز میشود.
طبق بند ۵۱ استاندارد شماره ۱۱، استهلاک دارایی از زمان آماده شدن آن برای استفاده، یعنی زمانی که دارایی در مکان و شرایط لازم برای بهره‌برداری است، شروع میشود.
تعریف استهلاک در حسابداری
به سرشکن کردن تدریجی بهای تمام شده خریداری شده (قیمت نهایی خریداری شده) و داراییهای بلندمدت به طور منظم نسبت به سالهای عمر مفید آن هزینه استهلاک گویند. طبق اصل مقابله درآمدها با هزینه‌ها، چون از داراییهای ثابت (مثل ماشین‌آلات تولیدی) برای تولید و کسب درآمد استفاده می‌کنیم، لازم است بهای تمام شده داراییها را طی سال‌هایی که از آنها استفاده می‌کنیم، بر اساس قواعد حسابداری به هزینه تبدیل کنیم تا عمر دستگاه به پایان رسد.
استهلاک انباشته به چه معناست؟
به جمع استهلاک‌هایی که برای داراییهای ثابت طی سالهای گذشته بوجود آمده است استهلاک انباشته گفته میشود.
- استهلاک به معنی ارزیابی دارایی نیست.
- استهلاک انباشته هم به این معنی نیست که واحد تجاری، وجوه نقدی را انباشته کرده است. حساب استهلاک انباشته دارایی یک نوع حساب دارایی با ماهیت بستانکار و کاهنده حساب آن دارایی است. حساب استهلاک انباشته در ترازنامه برای مشخص شدن خالص دارایی استفاده می شود.
- منظور از استهلاک انباشته تمامی هزینه‌های استهلاک ثبت شده از تاریخ خرید یک دارایی ثابت است.
داراییهای استهلاک پذیر
استهلاک اعم از (دارایی ثابت مشهود و نامشهود) و استهلاک کاهش منابع طبیعی (دارایی نقصان‌پذیر) انواع هزینه‌های استهلاک هستند. هر دو گروه داراییهای ثابت مشهود و نامشهود استهلاک پذیرند، البته؛ موارد استثنا هم وجود دارد که به توضیح آن می‌پردازیم. داراییهای ثابت مشهود به سه دسته داراییهای استهلاک پذیر، داراییهای استهلاک ناپذیر و داراییهای نقصان‌پذیر تقسیم می‌شوند.
- داراییهای ثابت استهلاک پذیر: این داراییها دارای عمر معین و محدودی هستند و طی عمر مفید برآوردی خودشان مستهلک می‌شوند، مانند: ساختمان.
2. داراییهای استهلاک ناپذیر: این داراییها عمر نامحدودی دارند و در اثر استفاده تحلیل نمی‌روند، مثل: زمین. (مگر در شرایط خاص)
3.داراییهای نقصان‌پذیر: این داراییها بر اثر استفاده انسان از آن، مانند استخراج، کاهش ارزش پیدا میکنند و به موجودی مواد یا کالا تبدیل می‌شوند. از جمله: جنگل‌ها، معادن و ذخایر طبیعی.
داراییهای ثابت نامشهود هم استهلاک پذیرند، اما، چون تعیین بهای تمام شده آنها و اندازه‌گیری منابع اقتصادی آتی و تعیین عمر مفیدشان دشوار میباشد، باید آنها را با بهترین برآورد از عمر مفیدشان مستهلک کنیم.
ارزش دفتری
ارزش دفتری به تفاوت بهای تمام شده دارایی و استهلاک انباشته گفته میشود. محاسبه استهلاک داراییهای ثابت طبق جدول استهلاک که از طرف اداره امور اقتصاد ودارایی اعلام میشود، محاسبه خواهد شد.
پیشنهاد میشود مقاله استهلاک در حسابداری، انواع و روش های محاسبه استهلاک دارایی را هم مطالعه کنید
نحوه ثبت نمودن استهلاک انباشته در ترازنامه‌ها
محل ثبت استهلاک انباشته در ترازنامه در سمت چپ آن و در قسمت ذخایر میباشد. این حساب در ترازنامه‌ها به عنوان موردی ثبت میشود که باعث کاهش مبلغ ناخالص درآمدها میباشد. زمانی که دارایی موجود در شرکت فروخته شود و یا دیگر قابل استفاده نباشد استهلاک انباشته آن از ترازنامه حذف میشود. گاهی اوقات استهلاک انباشته در قسمت راست ترازنامه ثبت میشود تا با کم نمودن این مقدار از بهای تمام شده باعث شود ارزش دفتری دارایی بدست آید.
چرا هزینه استهلاک را یکجا ثبت نکنیم؟
هنگام خرید دارایی میتوان کل هزینه نقدی خرید را در حسابهای هزینه ثبت کرد، اما هزینه برای اهداف گزارشگری مالی به صورت تدریجی ثبت میشود. زیرا داراییها برای مدت زمان طولانی سود را برای شرکت فراهم میکنند. بنابراین استهلاک یک هزینه غیرنقدی محسوب میشود، زیرا نشاندهنده یک گردش واقعی پول نیست، در نتیجه باید در طول سالهای مختلف و با توجه به جدول استهلاکات مصوب، دارایی مورد استفاده را مستهلک نمود.
از طرفی، طبق اصل تطبیق هزینه های هر دوره باید از درآمدهای همان دوره کسر گردد و چون دارایی مورد استفاده نیز به مرور ارزش خود را از دست داده و مستهلک میشود لازم است هزینه استهلاک دارایی هرساله شناسایی شود.
مبنای استهلاک دارایی
مبنای استهلاک یک دارایی تابعی از دو عامل بهای تمام شده و ارزش باقیمانده دارایی است.
اگر یک دارایی به میزانی استفاده شده باشد که بعد از آن دیگر قابل استفاده نباشد و فقط قراضه آن باقیمانده باشد، در این حالت ارزش باقیمانده آن، همان ارزش اسقاط یا قراضه آن در نظر گرفته میشود.
انواع استهلاک دارایی در حسابداری
استهلاک حسابداری برای دو گروه از دارایی ها مصاحبه می شود
- استهلاک داراییهای مشهود: داراییهای بلند مدتی که موجودیت عینی دارند. مثل ساختمان، تجهیزات و…
- استهلاک دارایی نامشهود: موجودیت عینی و فیزیکی ندارند و به دلیل حقوق و امتیازی که دارند؛ مفید هستند. مثل علائم تجاری یا حق تالیف.
- استهلاک حسابداری کاهش منابع طبیعی: استهلاکی که به دلیل استخراج و یا مصرف از مقدار ذخیره شده آن کم میشود. مثل معادن.
مقررات و ضوابط اجرایی استهلاک
مقررات و ضوابط اجرایی مربوط به هزینه استهلاک داراییها و هزینه های تاسیس در ۲۱ ماده و ۴ تبصره به انضمام جدول داراییهای استهلاک پذیر در قالب ۲۵ گروه و ۱۳ صفحه، به تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است.
انواع روشهای محاسبه استهلاک
طبق بند ۹ مقررات و ضوابط اجرایی استهلاک، روشهای محاسبه استهلاک داراییها به شرح زیر میباشد:
۱) روش خط مستقیم
۲) روش نزولی
۳) روش تعداد تولید
روش خط مستقیم
در این روش هزینه استهلاک دارایی در طول عمرمفید تعیین شده در جدول استهلاکات به صورت مساوی در نظر گرفته میشود. یعنی ارزش اسقاط دارایی از بهای دارایی کسر شده و تقسیم بر سالهای عمر مفید میشود، عدد به دست آمده به عنوان هزینه استهلاک در پایان سال شناسایی میشود.
روش نزولی
در این روش استهلاک انباشته تا دوره محاسبه از بهای تمام شده کسر گردیده و سپس در نرخ استهلاک تعیین شده در جدول استهلاکات، ضرب میشود.
روش تعداد تولید
در این روش اﺳﺘﻬﻼک ﻫﺮ ﺳﺎل از طریق تفاوت قیمت تمام شده دارایی و ارزش اسقاط تقسیم بر کل تولید در طول عمر دارایی و ضرب در میزان تولید سال جاری به دست می آید.
پیشنهاد میشود مقاله روش های مختلف محاسبه استهلاک دارایی ثابت را هم مطالعه کنید
چگونگی ثبت استهلاک داراییهای ثابت در ترازنامه
استهلاک داراییهای ثابت در ترازنامه بصورت استهلاک انباشه تاثیر دارد، به نحوی که در آخر زمان‌هایی که به عنوان دوره مالی در نظر گرفته شده است استهلاک داراییها در طول سال محاسبه میشود و با استهلاک سالهای گذشته جمع شده و به عنوان استهلاک انباشته در قسمتی با نام ذخایر در سمت چپ ترازنامه ثبت می‌گردد.
نحوه ثبت استهلاک داراییها در دوره مالی
هزینه استهلاک (بدهکار)
استهلاک انباشته (بستانکار)
نحوه محاسبات هنگام تغییر روش استهلاک نسبت به جدول استهلاکات قبل
طبق ماده ۱۱ مقررات و ضوابط اجرایی استهلاک، درﺧﺼﻮص آن دﺳﺘﻪ از داراییﻫﺎی استهلاک پذیر که روش استهلاک آنها ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺪول اﺳﺘﻬﻼکات ﻗﺒﻞ تغییر یافته ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻪ ﺷﺮح زیر میباشد:
تغییر روش از نزولی به مستقیم: هنگامی که طبق بخشنامه‌های سازمان امور مالیاتی، روش استهلاک از نزولی به مستقیم تغییر یافته باشد، ﻣﺎﻧﺪه ﻣﺴﺘﻬﻠﻚ ﻧﺸﺪه ﻃﻲ ﻣﺪت ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه عمرمفید ﻣﺴﺘﻬﻠﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. اگر ﻋﻤﺮﻣﻔﻴﺪ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﺟﺪول کمتر از مدت مستهلک ﺷﺪه دارایی ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﺎﻧﺪه ارزش دﻓﺘﺮی در ﺳﺎل اول اﺟﺮای اﻳﻦ ﺟﺪول، ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻬﻼک ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
تغییر روش از مستقیم به نزولی: در این روش مانده مستهلک نشده با نرخ جدید، مستهلک خواهد شد.
تغییرات محاسبه استهلاک
همانطور که گفته شد، ضوابط، مدت و نرخ استهلاک داراییها در مقررات و ضوابط اجرایی مربوط به هزینه استهلاک داراییها و هزینه های تاسیس به تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است.
طبق ماده ۲۰ مقررات و ضوابط اجرایی استهلاک، در مواردی که ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺟﺪول اﺳﺘﻬﻼﻛﺎت، ﻧﺮخ و ﻳﺎ ﻣﺪت خاصی برای برخی از داراییها پیش بینی نشده باشد و همچنین مواردی که نیازمند اصلاح ضوابط، شرح دارایی، مدت و یا نرخ استهلاک باشد، مراتب توسط ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻛﺸﻮر ﺗﻬﻴﻪ و ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ وزﻳﺮ اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدی و دارایی ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ.
نکته
با توجه به استاندارد شماره ۶ ( گزارش عملکرد مالی) و استاندارد شماره ۱۱ ( داراییهای ثابت مشهود)، تغییر نرخ و یا روش استهلاک، تغییر در برآورد حسابداری در نظر گرفته شده و تغییر در برآورد، بر دوره‌های جاری و آتی اثر گذار است اما بر دوره‌های گذشته اثری ندارد.
عوامل و متغیرهای تعیین هزینه استهلاک دارایی ها
- بهای تمام شده: بهای ساخت و یا خرید یک دارایی
- عمر مفید برآوردی: مدت زمان مورد انتظار برای استفاده از دارایی ثابت
- ارزش اسقاط برآوردی: مبلغ پیش بینی شده از فروش دارایی ثابت در پایان عمر مفید
مثال محاسبه استهلاک
فرض کنید بهای تمام شده دارایی ثابت شرکت الف ۸۸،۸۰۰،۰۰۰ ریال و ارزش اسقاط آن ۸۰۰،۰۰۰ ریال برآورده شده باشد و عمر مفید آن ۵ سال پیش بینی شده است.
بنابراین هزینه استهلاک سالانه دارایی فوق به روش خط مستقیم به صورت زیر محاسبه می شود:
عمر مفید / (ارزش اسقاط – بهای تمام شده) = هزینه استهلاک به روش خط مستقیم
ریال ۱۷،۶۰۰،۰۰۰ = ۵/(۸۰۰،۰۰۰-۸۸،۸۰۰،۰۰۰ )
هزینه استهلاک به روش خط مستفیم هرسال به مبلغ ۱۷،۶۰۰،۰۰۰ ریال خواهد بود، حال اگر روش استهلاک از ابتدای سال سوم از خط مستقیم به مانده نزولی با نرخ ۸% تغییر کند، مانده مستهلک نشده با نرخ جدید، مستهلک خواهد شد.
نرخ استهلاک * (استهلاک انباشته – بهای تمام شده) = هزینه استهلاک به روش مانده نزولی
استهلاک انباشته تا پایان سال دوم: ریال ۳۵،۲۰۰،۰۰۰=۲*۱۷،۶۰۰،۰۰۰
ریال ۴،۲۸۸،۰۰۰ = ۸%*(۳۵،۲۰۰،۰۰۰-۸۸،۸۰۰،۰۰۰ )=هزینه استهلاک سال سوم به روش مانده نزولی
استهلاک انباشته تا پایان سال سوم: ریال ۳۹،۴۸۸،۰۰۰=۴،۲۸۸،۰۰۰+۳۵،۲۰۰،۰۰۰
ریال ۳،۹۴۴،۹۶۰ = ۸%*(۳۹،۴۸۸،۰۰۰-۸۸،۸۰۰،۰۰۰ )=هزینه استهلاک سال سوم به روش مانده نزولی
و به همین ترتیب ادامه میدهیم تا هزینه استهلاک دارایی کاهش یابد و به صفر برسد. در واقع هزینه استهلاک به روش نزولی از اولین سال به بعد با افزایش استهلاک انباشته به تدریج کاهش می یابد، تا زمانی که استهلاک انباشته با قیمت تمام شده دارایی برابر شود.
شما می‌توانید از انتهای مطلب محاسبه استهلاک در اکسل، جدول محاسبه استهلاک دارایی در اکسل را به رایگان دریافت کنید.
