بهای تمام شده برای هر کسب و کاری نیاز است و در واقع یکی از اصول حسابداری است که در آن هزینه های مربوط به ساخت کالاها را محاسبه می کنند. امروزه با رشد فناوری های نوین، کسب و کارهای متنوعی در جهان به وجود آمده است که از اهداف مهم آن ها کسب سود و درآمد است. بهای تمام شده و محاسبه ی آن باعث بهتر و درست تر انجام دادن کارها می شود. همراه ما در این مقاله باشید تا در این مورد اطلاعات بیشتری کسب کنید.
اصل بهای تمام شده چیست
برای آنکه با مفهوم بهای تمام شده آشنا شویم ابتدا لازم است بدانیم بهای تمام شده کالا چیست.
بهای تمام شده کالا یکی از شاخه های حسابداری است و هزینه های مربوط به ساخت کالا ها را محاسبه می کند.
و اما اصل بهای تمام شده یکی از اصول حسابداری است و این اصل به این صورت است که در تاریخی که تمام رویداد های مالی به بهای تمام شده، اتفاق می افتد را ثبت می کند که این عملیات در صورت های مالی اثر می گذارد.
به همین دلیل پس از آنکه ارزش پولی آنها افزایش پیدا کرد، این میزان افزایش شناسایی یا ثبت نمی شود.
اهمیت محاسبه ی بهای تمام شده کالا
مهم ترین آن اطلاعات مفیدی است که در اختیار مدیران یا مسئولان مربوطه قرار می گیرد تا با کمک آن تصمیماتی را در آینده اخذ نمایند. زیرا تصمیمات بلند مدت و کوتاه مدت با توجه به گزارش های بهای تمام شده کالا و محصولات انجام می شود. بنابراین مدیران محاسبه بهای تمام شده کالا را بررسی می کنند و با در نظر گرفتن تاثیر مختلف عوامل دیگر، اقداماتی مانند کاهش هزینه ها و افزایش بهره وری را انجام می دهند. همان طور که می دانید بهای تمام شده شامل گزارشات دقیق و کاملی از قیمت مواد اولیه، دستمزد و هزینه های سربار است که مدیران با استفاده از این اطلاعات به دنبال راه هایی برای کاهش هزینه ها در بخش های مربوطه می باشند.
انواع بهای تمام شده در حسابداری
در سیستمها و سازمانهای مختلف بهای تمام شده به شکلها و روشهایی مختلف محاسبه میشود. در اینجا هرکدام از این اشکال را بررسی می کنیم.
بهای تمام شده در ترازنامه
با افزایش بهای تمام شده کالای فروش رفته، موجودی نقد بیشتر میشود. موجودی نقد در ترازنامه، دارایی جاری شرکت است؛ بنابراین با افزایش بهای تمام شده کالای فروش رفته دارایی جاری شرکت بیشتر میشود. اثر دیگر آن افزایش سود است که در آخر سال سود انباشته را بیشتر میکند و بر حقوق صاحبان سرمایه بی تأثیر نیست.
بهای تمام شده کالا در سیستم دائمی
ویژگی این روش محاسبه، دقت بالای آن نسبت به سیستم ادواری است. محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته در این سیستم، با ثبت دائمی و مداوم کالاها در حساب انجام میشود. اطلاعات انبارگردانی دورهای و تمام رویدادهای مالی همچون فروش، کالای منسوخ شده و فروش به صورت جداگانه ثبت میشوند.
مداومت، نظم و دقت در ثبت سابقه خریدوفروش و موجودی در سیستم دائمی اهمیت دارد. همه اقلام خریدوفروش هم به ترتیب تاریخ در کارت موجودی ثبت میشود. در زمان خرید، موجودی کالا، بدهکار و حسابهای پرداختنی بستانکار هستند. موقع فروش، بانک یا صندوق یا حسابهای دریافتنی را بدهکار میکنیم و درآمد فروش را بستانکار میکنیم. ضمن این که موجودی کالا به ارزش بهای تمام شده بستانکار است. بهای تمام شده کالای فروش رفته هم بدهکار است.
تعریف حسابداری بهای تمام شده
حسابداری بهای تمام شده یا حسابداری صنعتی، تمامی هزینه های شرکت را در ارتباط با خدمات و محصولات ثبت، بررسی و جمع بندی می کند در واقع حسابداری بهای تمام شده باعث کمک به سازماندهی و کنترل هزینه ها و طراحی یک برنامه راهبردی در زمینه بهبود کارایی هزینه ها می شود. با استفاده از حسابداری بهای تمام شده، مدیران شرکت ها ایده هایی به دست می آورند و در تصمیم گیری های خود از آن استفاده می کنند.
حسابداری بهای تمام شده یکی از شاخه های حسابداری مدیریت است که وظیفه آن جمع آوری اطلاعات مربوط به عوامل هزینه، محاسبه ی بهای تمام شده محصولات و خدمات و همینطور ارائه روش های تقلیل بهای تمام شده و تولیدات، از راه تحلیل گزارش ها و بررسی شیوه های تولید می باشد.
بهای تمام شده در سیستم ادواری
در این روش، بهای تمام شده کالای فروش رفته شامل موجودیهای فروش رفته، کالای حذف یا منسوخ شده و یا سرقت رفته است. در این سیستم، هزینه کالای فروش رفته را با این فرمول میتوانید به دست بیاورید: موجودی پایان دوره را از خرید کسر کنید و با موجودی اول دوره جمع بزنید.
بهای تمام شده کالای فروش رفته در صورت سود و زیان
بهای تمام شده کالای فروش رفته در صورت سود و زیان مشخص و گزارش میشود. این بها را هزینه دوره مالی میشناسند. جهت رعایت اصل تطابق حسابداری، در صورت سود و زیان، هزینه و درآمد کالای فروش رفته را با یکدیگر تطبیق میدهند. در واقع این بها از حساب کالای ساخته شده منتقل میشود به حساب قیمت تمام شده کالای فروخته شده تا بالاخره در خلاصه حساب سود و زیان قرار گیرد. برای محاسبه سود یا زیان ناخالص، بهای تمام شده را از مقدار فروش خالص کم میکنند. کاربرد بهای تمام شده در صورت سود و زیان، به دست آوردن سود ناویژه است. فرمول آن به این شکل است:
در سیستم دائمی:
درآمد فروش – بهای تمام شده کالای فروش رفته = سود ناویژه
در سیستم ادواری:
موجودی کالا در اول دوره + خرید طی دوره – موجودی پایان دوره = بهای تمام شده کالای فروش رفته
بهای تمام شده کالای فروش رفته – درآمد فروش = سود ناخالص
اهمیت و کاربرد حسابداری بهای تمام شده چیست؟
حسابداری بهای تمام شده، مدیریت را برای برنامه ریزی، کنترل و ارزیابی نتایج عملیات، مجهز نمودن و به عنوان بازوی مدیریت، در برنامه ریزی و کنترل فعالیت ها تلقی می شود. حسابداری بهای تمام شده مدیریت را در برآورد و جمع آوری اطلاعات مربوط به هزینه مواد، هزینه حقوق و دستمزد و سایر هزینه های تولیدی کمک می کند. عملیات جمع آوری اطلاعات مربوط به هزینه های تولید سبب می شود تا مدیران در تصمیم گیری برای توسعه ماشین آلات و تاسیسات برای افزایش تولید و فروش از راه های مختلف مثل: خرید، تعویض، ساخت یا اجاره تاسیسات و ماشین آلات جدید یاری نماید.
عوامل بهای تمام شده عبارتند از :
مواد اولیه
در تولید کالا یا محصولات بسیار اهمیت داشته و به دو بخش مواد مستقیم و مواد غیر مستقیم تقسیم می شود.
دستمزد
به حقوق یا حق الزحمه ای گفته می شود که به کارگران در زمان تولید و ساخت مواد و تبدیل آنها به کالا پرداخته می شود. دستمزد نیز به دو دسته دستمزد مستقیم و دستمزد غیرمستقیم تقسیم می شود.
مواد غیر مستقیم
موادی هستند که به طور مستقیم در تولید مصرف نمی شوند اما تولید کالا بدون آن ها ممکن نیست. برای مثال : روغن، گریس، لوازم یدکی و . . .
دستمزد غیر مستقیم
هزینه ای است که به افرادی پرداخت می شود که به صورت مستقیم در تولید محصولات دخالت ندارند اما حضورشان لازم است مانند دستمزد کارکنان پشتیبانی، نگهبانی، مدیران و . . .
سایر هزینه ها
هزینه هایی که در جریان تولید اقلام مصرف شده و آنها را نمی توان به طور مشخص به محصولات خاصی اختصاص داد، به همین دلیل اینگونه هزینه ها به عنوان سایر هزینه ها یا سربار کارخانه به حساب می آیند.هزینه‌های تعمیر ونگهداری، اجاره بها، هزینه های برق، آب و…
کاربرد محاسبه بهای تمام شده کالا
مهم ترین کاربرد محاسبه تمام شده کالا این است که اطلاعات مهم و مفیدی را در اختیار مدیران یا مسئولان مربوطه قرار داده تا در زمان مناسب یا برای آینده تصمیماتی را اخذ کنند.
به طور ساده تر می توان گفت که تصمیمات بلند مدت و کوتاه مدت با توجه به گزارشات بهای تمام شده کالاها و محصولات گرفته می شوند.
مدیران مربوطه محاسبات بهای تمام شده کالا را بررسی کرده و با توجه به میزان تاثیر مختلف عوامل دیگر به انجام اقداماتی مانند کاهش هزینه ها و افزایش بهره وری می پردازند.
به نوعی می توان گفت که گزارشات حسابداری بهای تمام شده کالا ابزاری قدرتمند در دست مدیران حسابداری یا صنایع هستند؛ چرا که هزینه های تولید را مورد تحلیل و بررسی قرار داده و قیمتی تمام شده از محصول را ارائه می کنند.
بهای تمام شده شامل گزارشات کامل و دقیق از قیمت مواد اولیه، دستمزد و هزینه های سربار می باشد که یک مدیر می تواند با استفاده از این اطلاعات به دنبال راه هایی برای کاهش هزینه ها در هریک از بخش های مربوطه بپردازد.
انواع حسابداری بهای تمام شده
- حسابداری بهاء تمام شده استاندارد
- بهای تمام شده بر مبنای فعالیت
- بهای تمام شده حاشیه ای
موارد نام برده از انواع حسابداری بهای تمام شده می باشد که برای توضیحات بیشتر می توانید به ادامه مطلب مراجعه کنید.
روش محاسبه بهای تمام شده چگونه است؟
چند فرمول برای محاسبه بهای تمام شده کالاها وجود دارد که در ادامه مقاله به بیان آن ها می پردازیم.
خرید خالص = خرید طی دوره + اضافات خرید -(برگشت از خرید + تخفیفات درصدی خرید + کسورات خرید)
موجودی کالای آماده برای فروش = موجودی کالای اول دوره + خرید خالص
فرمول بهای تمام شده کالای فروش رفته = موجودی کالای آماده برای فروش – موجودی کالای پایان دوره
موجودی کالای پایان دوره = موجودی کالای تعدادی در انبارها که قابل شمارش باشد.
فرمول محاسبه ی بهای تمام شده کالای ساخته شده = بهای تمام شده کالای در جریان ساخت طی دوره – موجودی کالای در جریان ساخت پایان دوره
پیشنهاد می شود مقاله خدمات اداری و پرسنلی را هم مطالعه کنید
در روش بهای تمام شده بر مبنای فعالیت، فعالیت های عمده شناسایی می شوند و متناسب با منابعی که در فعالیت ها مصرف می شود، یک هزینه سربار به آن فعالیت ها اختصاص داده می شود.
پس از اینکه هزینه سربار به فعالیت ها تعلق گرفت، محرک های هزینه هر فعالیت بررسی و شناسایی می شود و متناسب با مقدار مصرف شدن محرک هزینه در در هر فعالیت، هزینه ای به محصولات اختصاص داده می شود.
بهای تمام شده حاشیه ای
مدل ساده شده ی حسابداری بهاء تمام شده، بهای تمام شده حاشیه ای می باشد که به تحلیل و بررسی ارتباط بین هزینه فروش یک محصول، میزان فروش، مزان تولید شده از محصول، بها و سود و . . . می پردازد.
تحلیل و بررسی ارتباط بین هزینه فروش یک محصول یا کالا به مدیران و مسئولان کمک می کند با ایجاد تغییر در هزینه ها، نوع کمپین تبلیغاتی و نوع انتشار قیمت های فروش در زمینه بهای تمام شده به نتیج خوبی دست پیدا کنند.
اهمیت حسابداری بهای تمام شده
حسابداری بهای تمام شده ابزاری مهم در رشته حسابداری است که در اختیار مدیران قرار می گیرد.
مسئولان یا مدیران حسابداری یا صنعتی با محاسبه ی بهای تمام شده تولیدات و محصولات یک شرکت می توانند هزینه های مواد، دستمزد و سایر هزینه هار را کنترل کرده و بر اساس آنها تصمیمات لازم را بگیرند.
دقیق و صحیح بودن گزارشات حسابداری بهای تمام شده بسیار اهمیت دارد همانطور که کمی قبل تر بیان شد این گزارشات برای تصمیم گیری های مهمی در جهت تولید، افزایش سود و کاهش هزینه ها مورد استفاده قرار می گیرند.
بهای تمام شده اختیاری:
- در واقع بهای تمام شده اختیاری همان بهای تمام شده ای است که برای مدت زمان کوتاهی لازم و ضروری نباشد. برای مثال: بهای دوره های آموزشی پرسنل یا هزینه های آگهی را می توان بهای تمام شده اختیاری حساب کرد.
- بهای تمام شده فرصت از دست رفته:
- این بها با انواع دیگر کمی متفاوت است و در واقع در این نوع وجه نقد یا معادلی پرداخت نشده است به عنوان مثال شرکتی قسمتی از سرمایه خود را در بازار سرمایه گذاری می کند با سود10% در حالی که در بازار دیگر می توانست با سود 12% سرمایه گذاری کند، بنابراین سود 12% حاصل از این سرمایه گذاری به عنوان فرصت از دست رفته حساب می شود.
تفاوت حسابداری مالی و حسابداری بهای تمام شده
در حسابداری مالی به فرایندهایی مانند خلاصه سازی، گزارش تمامی معاملات در یک کسب و کار و ثبت آنها پرداخته می شود همچنین تصویری دقیق از عملکرد و وضعیت مالی شرکت یا کسب و کار به دست می اید.
حسابداری بهای تمام شده را شاید با نام حسابداری هزینه نیز بشناسید. حسابداری بهای تمام شده نوعی فرایند حسابداری است که به تصرف درآوردن هزینه های یک شرکت در زمینه تولید هدف این نوع حسابداری می باشد.
در حسابداری بهای تمام شده در ابتدا عملیات های اندازه گیری انجام می شود و بعد هزینه ها به طور جداگانه برای مقایسه نتیجه های ورودی و انتقال آنها به قسمت خروجی استفاده می شوند.
از خروجی ها برای مدیریت بهتر شرکت ها در عملکرد های مالی کمک گرفته می شود. در مقاله حسابداری چیست به طور کامل تر درباره این موضوع توضیح داده ایم و این رشته را با تمام جزییات موشکافی کرده ایم.
پیشنهاد میشود مقاله حسابداری چیست؟ را هم مطالعه کنید
هزینه یابی چیست؟
هزینه یابی روشی برای تهیه گزارشات حسابداری و ثبت آنها است که مواد اولیه، دستمزد و سربار را ( سایر هزینه ها ) مدیریت و کنترل می کند.
هزینه یابی نیز خود به دو گروه هزینه یابی سفارش کار و هزینه یابی مرحله ای دسته بندی می شود.
از روش هزینه یابی در بعضی شرکت های تولیدی که سفارش قبول می کنند یا به بیان ساده تر با سفارش و عقد یک پیمان هزینه های موردنیاز را به دست می آورند، استفاده می شود.
کارخانه جات شرکت های کشتی سازی، پیمان کاری، بیمارستان ها و . . . از جمله این شرکت ها و موسسات هستند.
محاسبه قیمت تمام شده
برای تعیین قیمت تمام شده 5 نکته وجود دارد که رعایت آنها واجب می باشد :
- هزینه های ثابت
- هزینه های متغییر
- هزینه های مختلط
- هزینه های نیمه متغیر
- هزینه های نیمه ثابت
انواع بهای تمام شده در حسابداری
- بهای تمام شده مستقیم و غیر مستقیم:
بهای تمام شده را در حسابداری بیشتر بر اساس موضوع یا امور جاری فعالیت ها طبقه بندی می کنند. بهای تمام شده می تواند در مورد تولید، فروش و یا تحقیق و توسعه باشد. بهای تمام شده مستقیم، هزینه هایی است که به صورت مستقیم بر موضوع هدف اثر دارند اما بهای تمام شده غیر مستقیم، هزینه هایی است که نمی توان آن را به آسانی به موضوع هدف مرتبط کرد.
برای مثال می توانیم این گونه بگوییم که هزینه دستمزد کارگری که به طور مستقیم، در فرآیند تولید محصول فعالیت می کند، فاکتوری موثر در تعیین بهای تمام شده مستقیم است و دستمزد کارگری که در زمینه انتقال مواد اولیه به خط تولید محصول فعالیت دارد، فاکتوری در تعیین بهای تمام شده غیر مستقیم است.
- اقلام تفاضلی بهای تمام شده:
بهای تمام شده در این نوع برای یک بازه زمانی خاص و عملیات مشخص اما به روش های گوناگون مقایسه می شود و تفاوتی که به وجود می آید به صورت اقلام تفاضلی بهای تمام شده بیان می شود.
برای مثال می توانیم این گونه بگوییم که یک شرکت تولیدی زمانی می تواند یک قطعه به خصوصی را خریداری کند یا خود آن را تولید کند، بهای تمام شده متفاوت خواهد بود. بنابراین مدیریت زمانی می تواند تصمیمات بهینه تری را اتخاذ نماید که برای محاسبه بهای تمام شده کالا در دو روش و اقلام تفاضلی کمک بگیرد.
- اقلام بهای تمام شده از دست رفته:
این ها هزینه هایی هستند که قبلا پرداخت شده اند اما دیگر نمی توان در تصمیمات بعدی از آن ها استفاده کرد همچنین اقلام بهای تمام شده از دست رفته مناسب تصمیم گیری های آتی نیستند و در گزارش های حسابداری کاربردی ندارند.
فرمول بهای تمام شده کالای فروش رفته در شرکت تولیدی
موجودی کالا در پایان دوره از مجموع موجودی کالا در اول دوره، بهای تمام شده کالای ساخته شده طی دوره و خرید کالا طی دوره کم می شود.
بهای تمام شده کالای فروش رفته در سیستم دائمی
در سیستم دائمی بهای تمام شده کالای فروش رفته اطلاعات و مدارک کوجودی ها به طور منظم و تمام اقلام خرید و فروش به طور دائمی نگهداری می شوند.
سیستم سنتی محاسبه بهای تمام شده تولید
سیستم های سنتی نیز برای محاسبه هزینه تمام شده حضور گسترده ای داشتند و از آن ها برای تخصیص هزینه های سربار استفاده میشود.
در سازمان های امروزی بیش از 50% هزینه ها مربوط به هزینه های سربار میباشد. در سیتم های سنتی نحوه هزینه یابی به صورت زیر میباشد :
- تخصیص مواد و دسمزد مستقیم به محصول مورد نظر و یا خدمت
- اختصاص هزینه های سربار به محصول مورد نظر برمبنای نرخ جذب معین
- محاسبه هزینه تمام شده محصول و یا خدمت مورد نظر
اشکالات سیستم‌های سنتی در محاسبه بهای تمام شده
مشکلات سیستم های سنتی در محاسبه بهای تمام شده به شرح زیر می باشد :
- در این سیستم ها هزینه کار مستقیم، ارزش و اهمیت خود را از دست داده است.
- اگر از یک مبنای تخصیص استفاده شود روابط میان هزینه ها را به روش مناسب نمی توان نشان داد.
- علاوه بر بالا بودن هزینه های سربار در هزینه کالا ها ومحصولات، نحوه تقسیم و تخصیص هزینه سربار نیز به هر شکل و اندازه ای فاقد اهمیت است.
- این نوع سیستم ها در تولید محصولات پیچیده و غیرمعمول قادر به پاسخ گویی خوبی نیستند.
- عدم ارائه اطلاعات دقیق و صحیح راجب به بهای تمام شده و سود های شرکت.
ABC چیست و چه کاربردی دارد
هزینه یابی بر پایه ی فعالیت یا عبارت Activity Based Costing مخفف ABC است و برخلاف روش هایی که بیشتر بر روی هزینه های مستقیم تمرکز می کنند ،در این روش که بر روی هزینه های غیر مستقیم تمرکز می شود.
طرز کارکرد این روش به این صورت است که با بررسی فعالیت هایی که به طور مستقیم در فرایند عملیات دخالت دارند، اطلاعات دقیق بهای تمام شده را تحویل و در آخر کار با تجزیه و تحلیل های انجام شده هزینه هایی که صرف فعالیت های مختلف شده اند، باعث رونق و سود بیشتر شرکت یا سازمان می شوند.
مزایا روش ABC
افراد صاحب نظر اعتقاد دارند که مشخص کردن هزینه ها بر اساس فعالیت ها یا همان ABC مزایای مثبت زیادی را برای سازمان به ارمغان می اورد که در این اینجا به پنج مورد از این مزایا اشاره می کنیم :
1 . امکان کنترل هزینه ها را به ما می دهد .
2 . باعث می شود ارزیابی دقیق تر و درست تری از عملیات مالی انجام شود. (اگر میخواهید سریع تر به اهداف مالی برسید و پیشرفت کنید میتوانید از خدمات ما در حوزه مشاوره مالی استفاده کنید)
4 . پیدا کردن و تشخیص فعالیت هایی که باعث ایجاد هزینه های مضاعف و کم ارزش و یا بدون ارزش می شوند.
5 . داشتن نظارت دقیق و صحیح در برنامه ریزی عملیات ها و تصمیم گیری ها.
6 . مشخص کردن قیمت محصولات به طور دقیق و منطقی و تعیین بهای تمام شده آنها.
پیاده سازی ABC
پروژه های ABC در واقع در مورد یک طرح پیاده سازی واقعی سازمانی است و هفت مرحله دارد که به ترتیب در ادامه می توانید مشاهده کنید.
البته در اینجا ترتیب مراحل مورد اهمیت نبوده و ممکن است اولويت آن ها برای نیاز های مختلف تغییر کند.
برای مثال ممکن است مرحله تجزیه و تحلیل فعالیت ها قبل از مرحله تحلیل منابع باشد و یا هردو به طور هم زمان باهم صورت بگیرند .
هفت مرحله ی اصلی اجرای پیاده سازی ABC به صورت زیر است :
- برنامه ریزی برای پروژه ی مورد نظر
- مشخص کردن منابع مالی و عملیاتی
- مشخص کردن و شناسایی فرآیند ها و فعالیت ها به همراه تعریف آن ها
- گسترش و توسعه دادن طرح مفهومی مدل بهای تمام شده
- ارزیابی و پیاده سازی مدل بهای تمام شده
- تشریح و گزارش اطلاعت جدیدی که به دست آمده است
- اطمینان حاصل کردن از موارد لازم و نیاز های سیستم در حال اجرا
کابرد ABC
- در تصمیم گیری های مهم و حیاتی مورد استفاده قرار می گیرد.
- مورد استفاده در مشخص کردن اولویت ها برای تجزیه و کاهش هزینه ها.
- سود رسانی در خدمات
- به منظور تحت نظر داشتن سازمان ها و کنترل فعالیت های اداره بسیار کمک کننده است.
- کاهش در هزینه های مورد استفاده و تحلیل آن ها.
- ایجاد تغییرات مثبت در فعالیت های سازمانی و بهبود آنها.
کلام آخر
در بخش پایانی مقاله تشکر می کنیم از عزیزانی که ما را تا انتهای مقاله تعریف بهای تمام شده؟ همراهی نمودند امیدواریم مطالب گفته شده برایتان مفید باشد و مورد استفاده تان قرار بگیرد. تلاش ما در این مقاله توضیح و بررسی بهای تمام شده و حسابداری بهای تمام شده بود. خوشحال می شویم اگر نظرات و انتقادات خود را با ما در میان بگذارید.
