ضوابط رفتاری و اخلاقی هر حرفه، مهمترین خط مشی های آن را تشکیل می دهد. این خط مشی ها مواردی چون ویژگی های اصلی حرفه، روابط اعضای حرفه با جامعه، روابط اعضای حرفه با یکدیگر و بالاخره روابط هر عضو با جامعه حرفه ای را در بر می گیرد. این ضوابط در حرفه حسابداری " آیین رفتار حرفه ای" خوانده می شود.
آیین رفتار حرفه ای حسابداری چیست؟
در آیین رفتار حرفه ای حسابداری، اصول بنیادی اخلاق و رفتار حرفه ای حسابداران بیان و چارچوبی نظری برای رعایت این اصول در عمل، فراهم می شود.کلیۀ حسابداران حرفه ای باید اصول مزبور را رعایت کنند. آیین رفتار حرفه ای از 3 بخش اصلی منافع عمومی، اصول بنیادی و احکام تشکیل شده است.
منافع عمومی: ضرورت تدوین آیین رفتار حرفه ای و پایبندی حسابداران به آن را متذکر می شود.
اصول بنیادی: مواردی را بیان می کند که حسابداران برای دستیابی به اهداف حسابداری به عنوان یک حرفه، ملزم به رعایت و پایبندی به آنها می باشند.
احکام: رهنمودهایی دربارۀ نحوۀ کاربرد اهداف و اصول بنیادی مزبور را برای موقعیت هایی ارائه می کند که حسابداران حرفه ای درحین کار با آن مواجه می شوند.
اصطلاحات آیین رفتار حرفه ای حسابرسی:
بعضی از اصطلاحات با معانی مشخص شده در زير، در آيين رفتار حرفه ای عبارتند از:
♦️ آگهی و تبلیغات: اطلاع رسانی درباره خدمات و مهارت‌هایی كه حسابدار رسمی شاغل انجام می‌دهد و از طریق رسانه‌های همگانی در جهت جلب مشتری خدمات حرفه‌ای انجام می‌شود.
♦️ اساسنامه: اساسنامه جامعه حسابداران رسمی ايران
♦️ جامعه حسابداران: جامعه حسابداران رسمی ايران
♦️ حسابدار رسمی: فردی كه به عضويت جامعه حسابداران، پذيرفته شده است.
♦️ حسابدار رسمی شاغل: آن دسته از حسابداران رسمی كه تمام وقت خود را به خدمات حسابرسی و بازرسی قـانونی و سایر خدمات تخصصی و حرفه‌ای اختصاص می‌دهند و دارای مشاغل دیگر اعم از موظف و غیر موظف به جز اساتید دانشگاه و سایر مشاغل آموزشی نباشند. این اصطلاح در مورد موسسات حسابرسی نیز کاربرد دارد.
♦️ حسابدار حرفه‌ای تحت استخدام: حسابـدار رسمی كـه به صورت موظف، غير موظف يـا قراردادی در سازمان‌ها، مؤسسـات انتفاعی يا غيرانتفاعی، اعـم از دولتی، عمومی و خصوصی، اشتغال دارد.
♦️ خدمات حرفه‌ای: انواع حسابرسی، بازرسی قانونی، مشاوره مديريت مالی، طراحی و پياده سازی سيستم مالی،
خدمات مالی و حسابداری و مالياتی، نظارت بر تصفيه، ارزيابی سهام و سهم الشركه، داوری مالی و خدماتی كه توسط دادگاه‌ها و مراجع قضايی در چارچوب موارد فوق الذكر ارجـاع و توسط حسابدار رسمی پذيرفته می‌شود.
♦️ فعالیت حرفه‌ای: خدماتی كه به دانـش و مهارت‌های حسـابداری نيـاز دارد و توسـط حسـابداران رسـمی
انجام می‌شود.
♦️ تردید حرفه‌ای: نگرشی كـه متضمن يـک ذهـن هوشیار و ارزیابی نقادانه شواهد حسابرسی است.
♦️ مؤسسه شبکه‌ای: موسسه‌ای كه عضو شبكه است.
ویژگی رفتار حرفه‌ای حسابداران مستقل:
- مسولیت پذیرش خدمت به جامعه
- پایبندی اعضای حرفه به مجموعه ای از اصول، ضوابط و ارزش های حرفه
- استانداردهای ورود به حرفه
- نیاز به اعتماد جامعه
اهداف حرفه حسابداری از نظر آیین رفتار:
از نظر آیین رفتار حرفه ای، اهداف حرفه حسابداری عبارتند از:
♦️ دستیابی به بهترین اصول و ضوابط حرفه‌ای
♦️ اجرای عملیات در بالاترین سطح ممکن
♦️ تامین منافع عمومی
تحقق این اهداف مستلزم تامین موارد زیر است :
♦️ اعتبار: جامعه به اطلاعات و سیستم‌های اطلاعاتی معتبر و قابل اطمینان نیاز دارد.
♦️ حرفه‌ای بودن: افراد حرفه‌ای در زمینه حسابداری باید به راحتی توسط صاحبکاران، کارفرمایان و سایر اشخاص ذینفع، قابل تشخیص و شناسایی باشند.
♦️ کیفیت خدمات: اطمینان از اینکه تمام خدمات ارائه شده توسط حسابداران حرفه‌ای با بالاترین کیفیت ممکن صورت می‌گیرد.
♦️ اطمینان: استفاده کنندگان از خدمات حسابداران حرفه‌ای باید اطمینان حاصل کنند چارچوبی برای رفتار حرفه‌ای وجود دارد که ناظر بر ارائه آن خدمات است.
احکام قابل اجرا در آیین رفتار حرفه ای:
احکام قابل اجرا در حرفه حسابداری به سه قسمت تقسیم می‌شود.
♦️ قابل اجرا در مورد کلیه حسابداران رسمی
♦️ قابل اجرا در مورد حسابداران رسمی شاغل
♦️ قابل اجرا در مورد حسابداران رسمی شاغل تحت استخدام
احکام قابل اجرا در مورد کلیه حسابداران رسمی:
درستکاری و بی طرفی، تضاد منافع، صلاحیت حرفه ای، رازداری، خدمات مالیاتی و آگهی.
درستکاری و بی طرفی:
حسابدار رسمی بايد در همـه روابـط حرفه‌ای و كسـب و كـار خـود، صادق و صريح باشد.
واقع بينی:
حسابدار رسمی نبايد اجازه دهد كه جانبداری، تضاد منافع يا نفوذ نابه جای ديگران، بر قضاوت حرفه ای يا كار او تأثير بگذارد.
صلاحیت و مراقبت حرفه‌ای:
مفهوم صلاحیت حرفه ای در بر گیرنده دو جنبه اساسی زیر است:
الف- کسب صلاحیت حرفه ای-کسب صلاحیت حرفه ای نیازمند برخورد اری از تحصیلاتعالی است که بر اساس ضوابط تشکلهای حرفه ای مربوط از طریق آموزشهای ویژه ، کار آموزی، گذراندن امتحانات وکسب تجربیات حرفه ای تکمیل می شود.
ب- حفظ صلاحیت حرفه ای حفظ صلاحیت حرفه ای مستلزم آگاهی مستمر از تغییروتحولات حرفه (شامل نظرات جدید درباره اصول وضوابط حسابداری و حسابرسی و قوانین و مقررات مربوط) به ویژه بکارگیری برنامه است که در اثر اجرای آن اطمینان حاصل شود خدمات حرفه ای ( با استفاده از یک سیستم کنترل کیفی مناسب) با کیفیت مطلوب ودر انطباق با اصول و ضوابط حرفه ای ارائه می شود.
رازداری:
حسابداران حرفه ای باید اطلاعاتی را که باید اطلاعاتی راکه درباره امور صاحبکار یا کارفرما بدست می آوردند محرمانه تلقی می کنند. این امر حتی پس ازخاتمه ارتباط حسابدار حرفه ای با صاحبکار یا کارفرما نیز ادامه می یابد. اطلاعات مربوط به کارفرما یا صاحبکار باید همواره محرمانه محسوب شود.حسابدار حرفه ای مجاز به انتشار آن نیست ، مگر آنکه مجوز کارفرما یا صاحبکار دریافت شود یا الزامات قانونی یا حرفه ای ، ارائه یا افشای آن اطلاعات را ایجاب کند
حسابداران حرفه ای باید اطمینان یابند کارکنان تحت نظارت آنان واشخاصی که از آنها مشاوره یا خدمت دریافت می شود نیز، اصل راز داری را رعایت می کنند
اصل راز داری تنها به عدم افشای اطلاعات محدود نمی شود ، بلکه حسابدار حرفه ای را ملزم می کند که از اطلاعات گردآوری شده به نحوی مناسب حفاظت کنند ، اطلاعات مزبور را در جهت منافع خود یا اشخاص ثالث استفاده نکنند وچنان نیز رفتار ننماید که گوئی از این گونه اطلاعات استفاده می کند
رفتار و آداب حرفه‌ای:
حسابدار رسمی بايد قوانين و مقررات را رعايـت نمايـد و از انجام اعمالی که باعث بی‌اعتبار شدن حرفه می‌شود دوری کند.
احکام قابل اجرا در مورد حسابداران رسمی شاغل:
انتصاب حرفه‌ای:
حسابـدار رسمی شاغـل بايـد قبل از پذیرش صاحبکار جدید و ادامه همکاری با وی، احتمـال بروز خطر نقض اصول بنيادی را مدنظر قرار دهد. مثل پولشویی، گزارشگری مالی نادرست از جملـه مواردی اسـت كـه در صورت آگاهی از آن، میتواند باعث نقص اصول بنیادی شود.
تضاد منافع:
حسابداران حرفه ای اغلب در فرایند ارائه خدمات حرفه ای خود با موضوع تضاد منافع روبرو می شوند.این گونه موارد تضاد منافع ممکن است به شکلهای بسیار متفاوت ،از موارد نسبتاً ساده تا مسائل پیچیده ای چون تقلب و اعمال غیر قانونی بروز کند. هر چند ارائه فهرستی جامع از کلیه مواردی که ممکن است در آنها تضاد منافع پیش آیدمقدور نیست، اما حسابداران حرفه ای باید همواره نسبت به شرایطی که منجر به بروز تضاد منافع می شود، هشیار باشند.
مسئولیتهای حسابداران حرفه ای گاه با انتظارات درون و برون سازمانی در تضاد است.
الف- خطر اعمال فشار میتواند از سوی مدیریت صاحبکار ، همکاران ارشد حسابدار حرفه ای یا به واسطه روابط خانوادگی یا شخصی بروز کند. در واقع حسابدار حرفه ای باید از ایجاد روابط یا منافعی که می تواند بر کار او تاثیر نا مطلوب بگذارد و به درستکاری حرفه ای وی لطمه وارد کند، بپرهیزد.
ب- ممکن است از حسابدار حرفه ای خواسته شود تا مغایر با اصول وضوابط حرفه ای عمل کند.
پ- حسابدار حرفه ای ممکن است بین وفاداری نسبت به ما فوق و رعایت اصول و استاندارد های حرفه ای با تضاد روبه رو شود.
ت- ارائه یا انتشار اطلاعات گمراه کننده ای ممکن است در جهت منافع صاحبکار یا کارفرما باشد از مصادیق منافع است، صرفنظر از اینکه ارائه یا انتشار چنین اطلاعاتی در جهت منافع حسابدار حرفه ای باشد یا نباشد.
چگونگی برخورد با موارد عدم رعايت قوانين و مقررات:
حسابدار رسمی شاغل با ویژگی پذيرش مسوولیت حفـظ منـافع عمـومی با موارد عدم رعایت قوانین در طی فعالیت حرفه‌ای خود باید مقابله کند.
اظهار نظر دوم:
در مواردی كه از حسابدار رسمی شاغل درخواست می‌شود راجع به موضـوع حسابداری، حسابرسی، گزارشگری مالی يا كاربرد اصول يا استانداردها در یک بنگاه که صاحبکار وی نیست اظهار نظر دوم کند، وی بايد با در نظر گرفتن همه جوانب، نسـبت بـه ارایه يـا عـدم ارایـه اظهار نظر تصمیم‌گیری نماید.
هدايا و پذيرايی:
صاحبكاری ممکن اسـت بـه حسابـدار رسمی شـاغـل، یا اعضـای خانـواده يا بستگان نزديک او، پيشنهاد هديه يا پذيرايی دهد، وی باید اهميت هر خطر را ارزيابی کرده و این‌گونه پيشنهادها را نپذيرد.
حق‌الزحمـه و سایر انواع اجرت:
حسابدار حرفه ای مستقل که انجام خدماتحرفه ای را می پذیرید باید این خدمات را با دستکاری وبیطرفی وبراساس اصول وضوابط فنی مربوط انجام دهد.این امر مستلزم دستیابی به مهارت ومعلوماتی است که از طریق کارآموزی وتجربه بدست می آید. به خاطر ارائه این گونه خدمات حرفه ای است که حسابدار حرفه ای مستقل محقق به دریافت حق الزحمه خود است.
حق الزحمه های حرفه ای باید بادر نظر گرفتن مواردزیر، متناسب با ارزش خدمات حرفه ای انجام شده برای صاحبکار باشد:
الف- مهارت و دانشی که برای آن خدمات مورد نیاز
ب- سطح آموزش و تجربه ی افراد که برای انجام آن خدمات مورد نیاز است
پ- زمانی که برای انجام آن خدمات موردنیاز است
ت- میزان مسئولیتی که انجام خدمات مورد نظر ایجاد می کند
بازاريابی خدمات حرفه ای:
حسابداران حرفه‌ای می‌توانند کار خود را آگهی نمایند مشروط بر آنکه آگاه‌کننده و بر مبنای حقایق قابل اثبات باشد.
نگهداری دارایی‌های صاحبكار:
حسابدار رسمی شاغل نبايد مسووليت نگهداری پول یا سایر دارایی‌های صاحبکار را بپذیرد، مگر آنکه مطابق قانون مجـاز به آن باشد.
واقع بينی در همه خدمات:
حسابدار رسمی شاغل زمان ارایه خدمات حرفه‌ای بايـد خطر نقض اصل واقع بينـی را در اثـر داشتـن منافـع در بنـگاه صاحبـكار يـا رابطـه با صاحبكار، اعضـای هيـأت مديـره، مديـران اجرايی و يا كاركنـان آن، مدنظر قرار دهد.
استقلال:
استقلال واقعي : توانايي حسابرسان مستقل براي حفظ بي طرفي فكري در طول دوره قرارداد.
استقلال ظاهري: رابطه حسابرس با صاحبكار بايد طوري باشد كه از ديد اشخاص ثالث مستقل به نظر برسد.
حكم استقلال در مورد خدماتي كه مستلزم اظهارنظر حرفه اي نسبت به اطلاعات مالي توسط حسابرسان مستقل نيست و تنها صاحبكاران ذينفع آنها مي باشند، كاربردي ندارد.
چه كساني بايد نسبت به صاحبكار خود مستقل باشند:
الف ـ اشخاص حقیقی یا مؤسسات انجام دهنده خدمات حرفه ای
ب ـ شرکا یا مالکین مؤسسـه حرفه ای
پ ـ کلیه مدیران و کارکنان حرفه ای درگیر در انجام هرکاری که مستلزم گزارشگری حرفه ای است نسبت به همان کار
احكام قابل اجرا در مورد حسابداران رسمی شاغل تحت استخدام:
اين قسمت مربوط به حسابداران حرفه‌ای تحت استخدام است.
تضاد منافع:
حسابدار رسمی شاغل تحت استخدام ممكن است در طی فعاليـت حرفه‌ای خـود با تضاد منافعی مواجه شود. این تضاد، خطر نقض واقع‌بینی را ایجاد می‌کند.
تهيه و گزارشگری اطلاعات:
حسابدار رسمی شاغل تحت استخدام اغلب به تهيـه و گزارش اطلاعاتی كه يا بـرای عمـوم منتشر می‌شود يا مورد استفاده اشخاص درون يـا بـرون سـازمانی است می‌پردازد.
تخصص كافی برای انجام دادن كار:
هنگامی كه انجام كار خاصی به حسابدار رسمی شاغل تحت استخدام واگذار شود كه دارای آموزش و تجربه لازم برای انجام آن نيست، وی بايد كارفرما را از ميزان تخصص و تجربه خود و ضرورت استفاده از كمک و راهنمايی ديگران مطلع كند.
منافع مالی، جبران خدمات و انگیزش‌های مرتبط با گزارشگری مالی و تصمیم‌گیری:
حسابـدار رسمی شاغل تحت استخدام ممكن اسـت دارای منافع مالی در سازمان کارفرما باشد، ايـن منافـع، در شرايـط خاص، میتواند خطـر عـدم رعايت اصول بنيـادی را ایجاد کند.
اغوا:
دریافت پیشنهاد‌های اغوا كننده مخاطرات نقض اصول بنيادی را به همراه دارد. اگر حسابدار رسمی شاغل تحت استخدام به این نتیجه برسد که این پیشنهاد ناقض اصول واقع بینی است باید از آن دوری کند.
چگونگی برخورد با موارد عدم رعايت قوانين و مقررات:
حسابدار رسمی شاغل تحت استخدام ممکن است در طی فعالیت حرفه‌ای خود با موارد عدم رعایت قوانین و مقررات مواجه شود وی مسووليت شناخت از آن موارد و رعايت آنها را دارد
پیشنهاد می‌شود مقاله چگونه بفهمیم حسابدار شرکتمان به درستی اقدام می‌کند؟ را مطالعه کنید
ضمانت اجرای آیین رفتار حرفه ای:
اغلب حسابداران حرفه ای بدون نیاز به اجبار یا موارد انضباطی ، ضوابط رفتار حرفه ای را رعایت می کنند. اما مواردی پیش می آید که این ضوابط ، آشکارا یا به دلیل اشتباه ، یا برداشت نادرست از آن ، نقض می شود. این امر به نفع حرفه و اعضای آن است که عموم مردم مطمئن باشند قصور در آیین رفتار حرفه ای مورد رسیدگی قرار می گیرد و اقدام انضباطی لازم صورت می پذیرد. بنابراین ، حسابداران حرفه ای باید آماده باشند تا هرگونه انحراف احتمالی از آیین رفتار حرفه ای را به شکل منطقی توجیه کنند. قصور در رعایت آیین رفتار حرفه ای یا عدم توانایی در توجیه منطقی انحراف از ضوابط ، ممکن است تخلف حرفه ای تلقی شود و اقدامات انضباطی را به همراه داشته باشد.
ضمانت اجرای آیین رفتار حرفه ای باید در اساسنامه تشکل حرفه ای مربوط پیش بینی شود. اقدامات انضباطی ممکن است توسط تشکل مربوط ، نهادهای قانونی و یا به طور مشترک انجام شود.
اقدامات انضباطی معمولاً به موارد زیر مربوط می شود:
الف ـ کوتاهی در رعایت اصول و ضوابط مربوط به صلاحیت و مراقبت حرفه ای .
ب ـ عدم رعایت احکام آیین رفتار حرفه ای .
پ ـ رفتار خلاف شئون حرفه ای .
کارهایی که حسابداران حرفه ای برای موفق شدن انجام می دهند:
- انجام ثبت و تحریر دفاتر قانونی مانند دفتر روزنامه و دفتر کل هر چند وظیفه ساده‌ای است اما اهمیت نگارش صحیح و دقیق دفتر علاوه بر پرداخت به موقع و صحیح مالیات، برای محاسبه وضعیت شرکت نیز اهمیت زیادی دارد.
- محاسبه بهای تمام شده کالا وظیفه دیگری است که حساب دارند باید به آن مسلط باشند.
- تهیه انواع گزارش فصلی خرید و فروش
- حسابدار باید به عنوان مشاور به مدیران راهکارهایی برای کاهش هزینه ارائه دهد.
- پیشنهاد برنامه‌هایی برای افزایش سود شرکت نیز وظیفه دیگر حسابدار است.
- برای محاسبه حقوق و دستمزد اعضای سازمان باید آشنایی کامل بر قوانین اداره کار و چگونگی محاسبه حقوق و دستمزد داشته باشید.
- آشنایی به قوانین و آیین نامه مالیات برای تهیه و اظهارنامه مالیات بر درآمد
- تجزیه تحلیل اطلاعات محاسبه دقیق سود و زیان شرکت
- حسابداران حرفه‌ای با تجزیه و تحلیل اطلاعات مالی شرکت، اطلاعات مفیدی به مدیران واحد اقتصادی می‌دهند که نشان دهنده میزان سود و زیان است.
اهداف حرفه حسابداری:
از دیدگاه آیین رفتار حرفه ای، اهداف حرفه حسابداری عبارت از دستیابی به بهترین اصول و ضوابط حرفه ای، اجرای عملیات در بالاترین سطح ممکن، بر اساس اصول و ضوابط مذکور و به طور کلی تامین منافع عمومی است.تحقق این اهداف مستلزم تامین موارد زیر است:
الف- اعتبار جامعه به اطلاعات وسیستمهای اطلاعاتی قابل اتکا و معتبر نیاز دارد.
ب- حرفه ای بودن افراد حرفه ای در زمینه حسابداری حرفه ای باید به سادگی توسط صاحبکاران کارفرمایان و سایر اشخاص ذینفع، قابل تشخیص و شناسایی باشند.
پ- کیفیت خدمات اطمینان از اینکه کلیه خدمات ارائه شده توسط حسابداران حرفه ای با بالاترین کیفیت ممکن انجام می شود.
ت- اطمینان استفاده کنندگان از خدمات حسابداران حرفه ایباید مطمئن شوند چارچوبی برای رفتار حرفه ای وجود دارد که ناظر بر ارائه آن خدمات می باشد.
آشنایی با نرم افزارهای حسابداری و فناوری اطلاعات:
با پیشرفت تکنولوژی و ورود نرم افزارهای حسابداری به عنوان ابزار مدیریتی لازم است که حسابداران با این ابزارها آشنا باشند و توانایی استفاده از برنامه هایی مانند مایکروسافت آفیس، اکسل و غیره را برای تهیه گزارش‌های تحلیلی و آماری داشته باشند.
استفاده از نرم‌افزارهای مختلف حسابداری مانند نرم‌افزارهلو و غیره نیز یکی از وظایف حسابداران در خوزه فناوری اطلاعات است.
کلام آخر:
اجرای آیین رفتار حرفه ای حسابرسی جهت ارتقای اعتماد عمومی به حرفه حسابداری بسیار ضروری است. نقش حسابداران رسمی، اعتبار بخشی به صورتهای مالی در قالب گزارش حسابرس مستقل، بازرس قانونی و… است.
