نظریه رفتار مصرف کننده بر اساس تابع مطلوبیت و قوانین گوسن

در این مطلب، به نظریه رفتار مصرف کننده می‌پردازیم که نشان‌دهنده نحوه تصمیم‌گیری افراد درباره کالایی است که تمایل به خریداری آن‌را دارند. همان‌طور که می‌دانید، منحنی تقاضا، انعکاس دهنده تمایل ما انسان‌ها به مصرف کالاها و خدمات است. در نظریه رفتار مصرف کننده عوامل تاثیرگذار بر تصمیمات پس‌زمینه منحنی تقاضا، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند

قید بودجه در نظریه رفتار مصرف کننده چیست؟

اغلب افراد تمایل دارند کیفیت یا کمیت کالای مصرفی خود را ارتقا دهند. آن‌ها تمایل دارند که به سفر‌های طولانی‌تری بروند، ماشین‌های سریع‌تری سوار شوند و در رستوران‌های بهتری غذا میل کنند. افراد، کمتر از مقدار تمایلات خود مصرف می‌کنند زیرا میزان مخارج آن‌ها محدود یا مقید به درآمد آن‌هاست.

مطلوبیت:

به میزان رضایت و خشنودی افرادی که برای رفع نیاز های خود، تقاضا برای خرید کالا و خدمات را دارند، در اقتصاد، مطلوبیت گفته می شود.

ترجیحات در نظریه رفتار مصرف کننده: خواسته‌ها

هدف در این نوشتار بررسی نحوه تصمیم‌گیری مصرف‌کننده مطابق نظریه رفتار مصرف کننده است. محدودیت بودجه، بخشی از این تحلیل را تشکیل می‌دهد. محدودیت بودجه نشان‌دهنده این است که با توجه به میزان درآمد و قیمت کالاها، مصرف‌کننده توانایی خرید چه ترکیبی از کالاها را دارد. با این‌ حال، انتخاب مصرف‌کننده تنها تحت تاثیر قید بودجه او نیست و ترجیحات او نیز بر انتخاب‌هایش اثرگذار خواهند بود.

نظریه مطلوبیت:

نظریه مطلوبیت ابتدا توسط شخصی آلمانی به اسم گوسن مطرح گشت و پس از آن اقتصاد دانانی مانند کارل منگر، جونز و لئون والراس تکامل و ارتقا یافت.

بر اساس نظر گوسن، مطلوبیت کل و مطلوبیت نهایی را می توان با اعداد اندازه گیری نمود و معتقد است که مطلوبیت نهایی یک کالا، با افزایش مصرف آن، کاهش می یابد که به آن قانون نزولی بودن مطلوبیت نهایی می گویند.

نکته: مهم ترین عیبی که برای تحلیل مطلوبیت وجود دارد این است که نمی توان میزان مطلوبیت را با عدد اندازه گیری نمود.

منحنی بی‌تفاوتی در نظریه رفتار مصرف کننده چیست؟

منحنی بی‌تفاوتی نشان‌دهنده مجموعه‌ای از انتخاب‌های مصرفی است که مقدار برابری از رضایت را برای مصرف کننده بوجود می‌آورد. در نمودار زیر، منحنی بی‌تفاوتی نشان‌دهنده ترکیباتی از نوشیدنی و پیتزاست که رضایت مصرف کننده را به یک اندازه جلب می‌کند.

در تصویر زیر می توانید دو عدد از منحنی‌های بی‌تفاوتی متعدد فرد را مشاهده کنید. مصرف‌کننده در میان انتخاب ترکیبات A�، B� و C� بی‌تفاوت است زیرا تمامی این انتخاب ها روی یک منحنی بی‌تفاوتی قرار دارند.

قانون اول گوسن:

این قانون به نام قانون نزولی بودن مطلوبیت نهایی شناخته شده است که بر اساس آن، اندازه مصرف کالا ها در ابتدا باعث افزایش مطلوبیت و با روند مصرف، مطلوبیت آن کاهش می یابد.

قانون دوم گوسن:

بر اساس نظر گوسن:

«مطلوبیت یک کالا که احتیاجات مختلفی را برآورده می کند وقتی بیشترین حد خود را داراست که مطلوبیت نهایی مصارف مختلف آن (مثل مصرف آب برای آشپزی و ماشین شویی) برابر باشد. به عبارت دیگر بیشترین ارضا از مصارف مختلف یک کالا زمانی به دست می آید که مطلوبیت نهایی مصارف مختلف آن کالا برای مصرف کننده مساوی باشد. عبارت زیر یعنی برابری مطلوبیت های نهایی به قانون دوم گوسن مشهور است.»

MU₁MU₂=…MU_n

تنها کالایی که می توان گفت در قانون دوم گوسن صدق می کند، پول می باشد. بر اساس این قانون، با پول می توان کالا های متفاوتی را خریداری نمود که می توان نتیجه گرفت چنان چه رفتار یک شخص عقلانی باشد، درآمد خود را به نحوی برای خرید کالا و خدمات تقسیم می کند که بتواند بیشترین مطلوبیت را کسب کند که در این حالت، مصرف کننده در حالت تعادل قرار خواهد گرفت.

اگر مصرف کننده درآمد خود را برای خرید کالا ای مختلفی مورد استفاده قرار دهد، بر اساس قانون دوم گوسن، برای به حد اکثر رساندن مطلوبیت، بایستی تساوی زیر بر قرار گردد.

MU_n \P_n=…=MU₂\P₂=MU₁\P₁

یعنی:

مطلوبیت نهایی کالای n \قیمت کالای n=…=مطلوبیت نهایی کالای ۲\قیمت نهایی کالای ۲=مطلوبیت نهایی کالای ۱\قیمت نهایی کالای ۱

نکته: زمانی مطلوبیت شخص حداکثر می گردد که مطلوبیت نهایی از آخرین واحد پول برای تمامی کالا ها و خدمات خریداری شده، برابر شود.

پیشنهاد می‌شود مقاله کارایی اقتصادی را مطالعه کنید

منحنی بی تفاوتی:

منحنی بی تفاوتی نموداری است که ترکیبات مختلف از دو کالا را نشان می‌دهد که مطلوبیت یا رضایت خاطر یکسانی به مصرف‌کننده می‌دهند. به عبارتی، مصرف‌کننده نسبت به هر نقطه‌ای بر روی این منحنی، بی تفاوت است و همه نقاط مطلوبیت یکسانی به او می‌دهند. مصرف‌‌کننده در طول منحنی بی‌تفاوتی، ترجیحات یکسانی دارد.

شیب منحنی بی تفاوتی

شیب نمودار در هر نقطه روی منحنی بی‌تفاوتی برابر نرخی است که مصرف‌کننده حاضر است یک کالا را جایگزین کالای دیگر کند. این نرخ، نرخ نهایی جانشینی (Marginal Rate of Substitution | MRS) نامیده می‌شود.

در این صورت، نرخ نهایی جانشینی برابر مقدار نوشیدنی است که فرد برای جبران کاهش ۱ واحدی در مصرف پیتزا، به آن نیاز دارد. توجه داشته باشید که به علت خط راست نبودن منحنی‌های بی‌تفاوتی، نرخ نهایی جانشینی در تمام نقاط قرارگرفته روی منحنی بی‌تفاوتی، یکسان نیست.

نرخی که مصرف کننده حاضر است یک کالا را با کالای دیگر، تبادل کند، بستگی به مقدار مصرف فعلی او دارد. یعنی میزان گرسنگی و تشنگی مصرف‌کننده، نرخ مبادله پیتزا با نوشیدنی را تعیین می‌کند. به عبارتی، بستگی به این دارد که او در حال حاضر به چه میزان نوشیدنی یا پیتزا دسترسی داشته باشد.

مصرف‌کننده روی تمام نقاط قرارگرفته روی منحنی بی تفاوتی به میزان برابری خوشحال خواهد بود اما او منحنی‌های بی‌تفاوتی معینی را به منحنی های بی تفاوتی دیگری ترجیح می‌دهد. از آن‌جایی‌که، مصرف‌کننده مصرف بیشتر را ترجیح می‌دهد، منحنی های بی‌تفاوتی بالاتر به منحنی‌های بی‌تفاوتی پایین‌تر ترجیح داده می‌شوند.

نرخ نهایی جانشینی:

نرخ نهایی جایگزینی (MRS) بین دو کالا نشان‌دهنده مقدار کالایی است که یک مصرف‌کننده مایل است به منظور به دست آوردن یک واحد از کالای دیگر از دست بدهد و همچنان مطلوبیت وی ثابت بماند. این نرخ نقشی بسیار مهم در تحلیل منحنی‌های بی‌تفاوتی دارد. MRS اصطلاحی است که در علم اقتصاد به صورتی گسترده برای تحلیل رفتارهای مصرف‌کننده به منظور اهداف مختلف استفاده می‌شود.

MRSبین دو کالای که روی یک منحنی بی‌تفاوتی قرار دارند، محاسبه می‌شود. شیب این منحنی مقادیری از X و Y را نشان می‌دهد که مصرف‌کننده مایل است که جایگزین یکدیگر کند. آگاهی از شیب منحنی بی‌تفاوتی برای تحلیل نرخ نهایی جانشینی حیاتی است.

خط بودجه مصرف کننده:

خط بودجه مصرف کننده که در واقع موقعیت تعادل مصرف کننده می باشد، مشخص کننده چگونگی خرید دو کالا برای مصرف کننده می باشد که موقعیت تعادل را حفظ نماید.

در حقیقت، تعادل مصرف کننده یعنی موقعیتی که در آن، مصرف کننده بتواند با بودجه محدود خود حداکثر مطلوبیت را به دست آورد.

نکته: شیب منحنی بی تفاوتی و شیب خط بودجه در نقطه E مساوی هستند.

تغییر قیمت کالا ها با فرض ثبات درآمد:

درصورتی که درآمد ثابت باشد و منحنی تقاضای مصرف کننده استخراج گردد، در صورتی که قیمت یکی از دو کالا تغییر کند، شیب خط بودجه نیز تغییر خواهد کرد. تغییر شیب خط بودجه باعث می شود که موقعیت حداکثر مطلوبیت برای مصرف کننده نیز بنا بر موقعیت تعادل وی، تغییر کند.

بهینه سازی در نظریه رفتار مصرف کننده

همان‌طور که بیان شد، هدف این نوشتار درک چگونگی انتخاب گزینه‌ها توسط مصرف‌کننده است. برای این تحلیل به دو مورد ضروری نیاز داریم. این دو مورد محدودیت بودجه و ترجیحات مصرف‌کننده هستند. حال با در نظر گرفتن این دو مورد می‌توانیم کالایی  مورد نظر مصرف‌کننده برای خرید را مورد توجه قرار دهیم.